Ostropest plamisty - lek, pasza, poplon

Ostropest plamisty (Silybum marianum)  to gatunek rośliny należący do rodziny astrowatych (Asteraceae). Pochodzi z basenu Morza Śródziemnego (Europa Południowa, Turcja, Izrael, Egipt, aż po Maroko). Jako gatunek introdukowany rozprzestrzenił się w wielu rejonach świata. Występuje w Europie, na Bliskim Wschodzie, w Ameryce Północnej oraz w Australii. W Polsce jest rośliną uprawną, bywa sadzony w ogrodach jako roślina ozdobna, a niekiedy rośnie dziko. Jest to roślina jednoroczna, wyglądem przypominającą oset. Ostropest posiada prostą, wzniesioną, grubą, górą rozgałęziającą się łodygę.

Osiąga wysokość do 2 m. Szerokoeliptyczne, biało-plamiste, bezogonkowe liście obejmują swoją nasadą łodygę. Brzegi liści są silnie kolczaste. Na szczycie łodygi wyrastają kwiatostany o purpurowej barwie, tworzące  koszyczki (4-5 cm długości). Koszyczki są okryte grubymi, skórzastymi i odgiętymi kolcami. Owoc stanowi niełupka z puchem kielichowym ponad dwukrotnie dłuższym od owocu. Roślina cechuje się palowym systemem korzeniowym, który składa się z korzenia głównego o długości aż 
1,5 m i rozwiniętych korzeni bocznych.

Glebowo niewymagający

Ostropest nie jest szczególnie wymagający pod względem różnorodności glebowej. Dobrze sobie radzi w każdym rodzaju żyznej przepuszczalnej ziemi (o pH 5,7−7,2). Nie toleruje dużej wilgotności podłoża. Najlepiej rośnie i rozwija się na słonecznym i otwartym stanowisku. Nasiona wysiewamy w kwietniu, bezpośrednio do gruntu, na głębokość
2-3 cm. 

Wschody ukazują się po 2-3 tygodniach od siewu. Siew przeprowadzamy siewnikiem rzędowym w szerokie rzędy (40-50 cm), w ilości od 15 kg/ha do 20 kg/ha. Ostropest może być uprawiany w monokulturze nawet przez 10 lat. Jest to o tyle korzystne, że osypujące się przed i podczas zbioru nasiona, pozwalają w kolejnych latach uprawy obniżyć normę wysiewu o 20-30%. Zalecane nawożenie na hektar to 40-60 kg N, 80-100 kg P2O5 i 120-140 kg K2O.

Chwasty na własną rękę

Chorób i szkodników w uprawie ostropestu się nie notuje, problemem może być jednak walka z chwastami w pierwszym okresie wzrostu rośliny, kiedy rośnie ona stosunkowo powoli. Do ochrony tej rośliny zarejestrowane są dwa herbicydy ‒ Fusilade Forte 150 EC oraz Stomp 400 SC. W latach o większej ilości opadów, ich użycie może być zbędne, gdyż korzenie ostropestu uwalniają toksyny, powodującą obumieranie siewek i ograniczanie wzrostu sąsiadujących roślin innych gatunków, zaś w późniejszej fazie rozwoju ostropest skutecznie odcina im światło.

Zbiór ostropestu jest podobny do zbioru rzepaku. Można wykonać go dwufazowo, ścinając najpierw na pokos, najpóźniej w momencie, gdy na kwiatach pojawia się puch świadczący o dojrzałości nasion. Następnie, kiedy podeschnie, czyli po około 7-14 dniach, zbieramy go, młócąc kombajnem zbożowym wyposażonym w podbieracz lub jednofazowo, kombajnem wyposażonym w stół do rzepaku. Plon z hektara wynosi średnio od 1 do 1,5 tony. Przy sprzyjających warunkach i na dobrych glebach, można uzyskać plon dochodzący nawet do 3,0 t/ha.

Surowiec farmaceutyczny

Ostropest znalazł zastosowanie głównie jako surowiec farmaceutyczny, służący do produkcji leków roślinnych stosowanych przy schorzeniach wątroby. W suchej owocni i w łupinie nasiennej niełupek roślina kumuluje sylimarynę, która jest zbiorczym określeniem grupy flawonolignanów, czyli związków zaliczanych do flawonoidów. Są one stosunkowo rzadko spotykane w świecie roślin. Zawartość sylimaryny w owocach wynosi od 1,0 do 3,3%. Na wstępnym etapie produkcji sylimaryny następuje oddzielenie owocni od materiału zapasowego niełupek. W skład materiału zapasowego wchodzi głównie tłuszcz (30%), białko (24%) oraz węglowodany. W oleju dominuje kwas linolenowy (ok. 53%), należący do niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT). Wśród kwasów nasyconych przeważa kwas palmitynowy (8,5%). Podstawowym aminokwasem białka jest kwas glutaminowy (18,2%). 

Ochrona wątroby

Flawonolignany wykazują działanie odtruwające i ochronne dla wątroby. Działanie odtruwające polega na obniżeniu stężenia bilirubiny we krwi oraz normalizowaniu parametrów (AST, ALT, GGT). Preparaty zawierające kompleks flawonolignanów są zalecane w długotrwałej terapii chorób wątroby, a także w leczeniu wirusowego zapalenia wątroby typu A, B i C. 
Brak skutków ubocznych w terapii sylimaryną, nawet w dużych dawkach, ma szczególne znaczenie przy leczeniu przewlekłych schorzeń wątroby. Sylimaryna może zapobiegać dysfunkcjom wątroby i łagodzić skutki uboczne farmakoterapii. Szczególnie istotny jest brak interakcji pomiędzy sylimaryną a lekami syntetycznymi.

Dla przemysłu kosmetycznego

Olej z ostropestu, zawierający 1% sylimarynę, jest wykorzystywany w przemyśle kosmetycznym. Chroni ona błony komórkowe przed wolnymi rodnikami. Kompleks flawonolignanów w kremach zmniejsza zaczerwienienia, rozjaśnia cerę oraz poprawia zdolności regeneracyjne skóry. Białko owoców ostropestu, otrzymywane z odpadów produkcyjnych, może służyć do otrzymywania peptydów antybakteryjnych i przeciwgrzybicznych. Posiada ono zdolność hamowania rozwoju mikroorganizmów na poziomie konserwantów, stosowanych obecnie w przemyśle kosmetycznym i farmaceutycznym. 

Na paszę

Obłuszczone niełupki ostropestu, powstałe jako produkt uboczny przy produkcji sylimaryny, stosuje się na cele paszowe. Owoce lub ekstrakt z ostropestu mogą być przydatne dla intensywnie tuczonych zwierząt, u których wątroba jest szczególnie obciążona. Stanowi on białkowy komponent do mieszanek treściwych. Koncentrat sylimaryny dodaje się do paszy kurcząt brojlerów, w celu zwiększenia ich masy ciała. Podobne efekty uzyskuje się, stosując w żywieniu tuczników mieszankę ziołową z udziałem owoców ostropestu. 

Owoce ostropestu, zmielone razem z owocami kminku i korą kruszyny, dodaje się do karmy zwierząt przy zaparciach. Odwar z owoców ostropestu podaje się zwierzętom w zatruciach związkami toksycznymi, w chorobach wątroby, nerek i pęcherza moczowego, w krwawieniach z układu pokarmowego, niestrawności i przy braku łaknienia. 

Ochrona przed dzikimi zwierzętami

Ostropest plamisty znany jest rolnikom także, jako sposób na ochronę plantacji przed zwierzyną leśną. Wokół plantacji wysiewa się pas graniczny ostropestu o szerokości 1-2 przejazdów siewnika. Roślina ta, dzięki swoim dużym, twardym i kłującym liściom, przypominającym oset, skutecznie zniechęca zwierzynę leśną do eksploracji pól uprawnych.

Jako poplon

Ostropest bywa również uprawiany jako roślina poplonowa. Dzięki mocnemu korzeniowi palowemu zwalcza podeszwę płużną oraz udostępnia głębiej zalegające składniki odżywcze roślinom następczym płytko korzeniącym się.

Usuwa zanieczyszczenia z gleby

Roślina może być wykorzystywana w bioremediacji gleb zanieczyszczonych przez przemysł, czyli technologii usuwania zanieczyszczeń z gleby i wód podziemnych za pomocą żywych organizmów. Ostropest ma duże zdolności pobierania z gleby 
i kumulowania w masie wegetatywnej pierwiastków metalicznych. Takie rośliny nie nadają się już do pozyskiwania z nich surowca do celów farmaceutycznych.

Roślina miododajna

W fazie kwitnienia ostropest jest licznie odwiedzany i zapylany przez owady, także pszczoły. Według pszczelarzy, gatunek ten można zaliczyć do pożytków o dość dużej wydajności, ponieważ z 1 ha plantacji można w ciągu roku uzyskać 
ok. 200 kg miodu.

Duże liście o pięknych deseniach, barwne kwiatostany oraz okazały wzrost i ładny pokrój rośliny sprawia, że roślina posiada także duże walory dekoracyjne. Zasuszone kwiatostany wykorzystuje się do robienia suchych bukietów i innych kompozycji kwiatowych.

Monika Adam Dolnośląski Ośrodek Doradztwa Rolniczego we Wrocławiu Jeden z 16 Ośrodków Doradztwa Rolniczego w kraju. Dolnośląski Ośrodek Doradztwa Rolniczego we Wrocławiu realizuje na obszarach wiejskich województwa dolnośląskiego zadania z zakresu doradztwa rolniczego. Podstawowym zadaniem Ośrodka jest doradztwo rolnicze, obejmujące działania w zakresie rolnictwa, rozwoju wsi, rynków rolnych oraz wiejskiego gospodarstwa domowego, mającego na celu poprawę poziomu dochodów rolniczych oraz podnoszenie konkurencyjności rynkowej gospodarstw rolnych, wspieranie zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich, a także podnoszenie poziomu kwalifikacji zawodowych rolników i innych mieszkańców obszarów wiejskich.   Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj