Organizmy kwarantannowe - zapobieganie i zwalczanie

Kwarantanna roślin

Kwarantanna w ochronie roślin – to zespół przepisów i zabiegów mających na celu niedopuszczenie do zawleczenia i rozprzestrzeniania się w obrębie kraju (kwarantanna wewnętrzna) bądź pomiędzy państwami (kwarantanna zewnętrzna) niebezpiecznych gospodarczo chorób i szkodników. Mimo rygorystycznego pod tym względem prawa i dokładnej kontroli fitosanitarnej w punktach granicznych co roku odnotowuje się przypadki sprowadzania do kraju groźnych szkodników, w tym kwarantannowych, które w wielu sytuacjach są trudne do wykrycia i identyfikacji.

W Unii Europejskiej obrót materiałem roślinnym w obrębie wszystkich krajów Wspólnoty odbywa się w całkowicie swobodny sposób. Dla zapewnienia maksymalnego bezpieczeństwa fitosanitarnego, w odniesieniu do roślin i producentów roślin, został utworzony jednolity system kontroli zdrowotności, który obejmuje zarówno działania kontrolne, jak i zwalczanie organizmów szkodliwych. Podstawą jego funkcjonowania jest określenie, między innymi, organizmów szkodliwych, tzw. kwarantannowych, które są szczególnie niebezpieczne dla roślin i produktów roślinnych. Przepisy z tym związane zawarte są w Ustawie o ochronie roślin z 18 grudnia 2003 r. (DzU 2017.2138, tj. z 2017.11.21; status: akt obowiązujący; wersja: od 1 stycznia 2019 r.).

Organizmy kwarantannowe

Choroby i szkodniki kwarantannowe są zwalczane z urzędu. Po zauważeniu na plantacji chorej lub podejrzanej o chorobę kwarantannową rośliny, należy ten fakt zgłosić do najbliższej jednostki organizacyjnej Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa (PIORiN). W przypadku wykrycia takiego organizmu wojewódzki inspektor musi ustalić: zasięg jego występowania i możliwości rozprzestrzeniania się, a także źródło infekcji oraz strefy, w których mogą być podjęte działania w celu zwalczania i zapobiegania.

Biorąc pod uwagę przepisy i porozumienia międzynarodowe, ustala się listę organizmów kwarantannowych i chorób, które wywołują. Sporządzając takie zestawienie, uwzględnia się, czy ten problem dotychczas występował, czy też nie, a także czy pojawiał się tylko lokalnie. Analizuje się także możliwość realnego przeniesienia infekcji i jej łatwego rozprzestrzenienia się w kraju, stopień szkodliwości oraz konieczność wykorzystania specjalnych środków ochrony roślin, dotychczas niestosowanych w takich przypadkach.

W zapobieganiu chorób u roślin stosowanych jest wiele metod agrotechnicznych oraz fizycznych. Do tych pierwszych należą: uprawa roli (podorywka, orka, uprawki), prawidłowy płodozmian, zasiewy mieszane, rejonizacja upraw. Duży wpływ na stan zdrowotny roślin ma racjonalne nawożenie. Zarówno niedobór składników pokarmowych, jak i ich nadmiar są bezpośrednią przyczyną chorób, co pośrednio osłabia rośliny i zwiększa ryzyko porażenia przez organizmy patogeniczne. Elementy ważne w agrotechnicznej metodzie zapobiegania chorób to: optymalny termin siewu, sadzenia i zbioru, stosowanie wysokiej jakości materiału rozmnożeniowego, niszczenie chwastów i żywicieli pośrednich patogenów, usuwanie pierwszych chorych egzemplarzy lub ich fragmentów, staranne niszczenie resztek pożniwnych jako źródła infekcji oraz zabiegi higieniczne, czyli odkażanie maszyn, narzędzi i opakowań.

Fizyczne metody ochrony roślin przed chorobami – to zwłaszcza działanie wysokiej lub niskiej temperatury. Sposób ten wykorzystywany jest głównie w przechowalnictwie i uprawach szklarniowych.

Za pomocą wysokiej temperatury dezynfekuje się podłoża w szklarniach i tunelach, odkaża nasiona i organy rozmnażania wegetatywnego: bulwy, cebule i kłącza, a także leczy rośliny zarażone niektórymi patogenami. W czasie przechowywania owoców, warzyw, zrazów, bulw oraz innych części roślin rozmnażanych wegetatywnie stosuje się niską temperaturę. Hamuje ona rozwój i rozprzestrzenianie się patogenów, znacząco spowalnia procesy gnilne przechowywanych roślin.

Do odkażania materiału wegetatywnego, a niekiedy i nasion, wykorzystuje się fale elekromagnetyczne różnej długości. Najczęściej jest to promieniowanie UV. Najbardziej znanymi chorobami kwarantannowymi roślin uprawnych są: bakterioza pierścieniowa ziemniaka, śluzak ziemniaka, rak ziemniaka, śnieć karłowa pszenicy, a wśród roślin sadowniczych: zaraza ogniowa jabłoni i gruszy oraz szarka śliwy.