Lepiej zapobiegać niż leczyć

Oporność na środki przeciwdrobnoustrojowe jest nie tylko kwestią budzącą obawy związane ze zdrowiem zwierząt, niosącą konsekwencje polegające na zmniejszeniu skuteczności leczenia tymi środkami u zwierząt, ale jest również problemem związanym ze zdrowiem publicznym ze względu na przenoszenie bakterii odpornych na działanie środków przeciwdrobnoustrojowych za pośrednictwem łańcucha żywnościowego oraz przenoszenie oporności z bakterii pochodzenia zwierzęcego na bakterie atakujące ludzi. 

A by skutecznie zmniejszyć ryzyko oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe, przy uwzględnieniu lekooporności i odporności krzyżowej, rozważne stosowanie tych środków musi pociągać za sobą ogólne ograniczenie stosowania tych środków. Najlepszym sposobem na osiągnięcie tego jest w pierwszej kolejności zapobieganie zakażeniom. Zmniejszenie liczby zakażeń powoduje ograniczenie konieczności stosowania leczenia. Takie podejście znajduje poparcie w nowej strategii w zakresie zdrowia zwierząt i jest ono w pełni zgodne z zasadą promowaną w ramach tej strategii, która mówi, że lepiej zapobiegać niż leczyć. Zmniejszenie zachorowalności zwierząt na choroby i zakażenia zoonotyczne wpływa również na ograniczenie konieczności stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych.

Ograniczenie stosowania antybiotyków jest także zgodne z celami w zakresie dobrostanu zwierząt dotyczącymi zmniejszenia gęstości populacji zwierząt gospodarskich. W celu ograniczenia stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych należy tak prowadzić hodowlę zwierząt, aby ilość stosowanych leków była jak najmniejsza. Należy zastosować takie metody hodowli, które pozwolą na wdrożenie środków w zakresie higieny na rzecz bezpieczeństwa biologicznego (w tym środków mających na celu zapobieganie przedostawaniu się zakażeń.

Do metod ograniczających stosowanie środków leczniczych należą:

• stosowanie oddzielnych ubrań i butów do poszczególnych grup zwierzat i budynków fermy;
• zamontowanie blisko miejsca pracy urządzeń do mycia i dezynfekcji rąk (z mydłem w płynie, ciepłą i zimną wodą); zapewnianie szybkiego usuwania martwych zwierząt;
• zastosowanie systemu pełne – puste;
• przestrzeganie ścisłego harmonogramu mycia i dezynfekcji budynków produkcyjnych fermy oraz przeprowadzanie regularnych kontroli w zakresie ich dezynfekcji.
• Udoskonalenie systemów hodowli polegające na zapewnieniu odpowiednich pomieszczeń, wentylacji i warunków środowiskowych dla zwierząt oraz odpowiednich i czystych pomieszczeń do transportu (np. miejsc postoju pojazdów).
• Stworzenie zintegrowanych systemów hodowli, które pozwolą na uniknięcie konieczności kupowania i mieszania populacji zwierząt o nieznanym statusie zdrowotnym.
• Unikanie stresujących sytuacji, które mogą osłabić układ odpornościowy zwierząt i sprawić, że będą one bardziej podatne na zakażenia, np. ograniczenie transportu zwierząt, skrócenie czasu trwania transportu oraz zapewnienie przestrzegania zalecanej gęstości populacji zwierząt (tj. unikanie nadmiernego stłoczenia).
• Wdrażanie innych rodzajów leczenia zootechnicznego mających na celu ograniczenie występowania chorób i stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych.
• Wprowadzanie planów ochrony zdrowia dla poszczególnych stad w celu stałej stopniowej poprawy ich zdrowia oraz unikanie programów działań, w ramach których zwierzęta systematycznie poddawane są działaniu środków przeciwdrobnoustrojowych w celach profilaktycznych.
• Wdrażanie programów mających na celu zwalczanie określonych chorób zwierząt (zarówno wirusowych, jak i bakteryjnych) za pomocą szczepień.
• Stosowanie potwierdzonych naukowo, skutecznych i bezpiecznych alternatyw dla antybiotyków.
• Stosowanie jedynie bezpiecznej paszy i wody o wysokiej jakości.

W przypadku świń środki przeciwdrobnoustrojowe są najczęściej podawane w celu złagodzenia objawów biegunki u prosiąt odsadzonych od maciory, zakażeń jelitowych spowodowanych Lawsonia intracellularis i chorób układu oddechowego często związanych z transportem i stresem wywołanym umieszczeniem razem świń pochodzących z różnych gospodarstw rolnych lub trzymaniem zwierząt w gospodarstwach nieposiadających odpowiednich systemów wentylacyjnych, stosujących niewłaściwe metody karmienia lub dysponujących niewystarczającymi środkami na rzecz bezpieczeństwa biologicznego.

Jeżeli w gospodarstwach wykryte zostanie zakażenie wymagające zastosowania środków przeciwdrobnoustrojowych, należy przeprowadzić gruntowną analizę problemu oraz podjąć kroki mające na celu ograniczenie jego rozprzestrzeniania się i zapobiegania ponownemu wystąpieniu zakażenia. Metody, które można zastosować, obejmują:

• unikanie stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych w celach profilaktycznych u nowo narodzonych prosiąt (oraz po odsadzeniu od maciory), jako element strategii w zakresie zdrowia stada;
• wprowadzenie systemu produkcji pełne – puste, dokładne czyszczenie i dezynfekowanie kojcy i budynków, jeżeli zwierzęta przemieszczają się do stada, w obrębie stada i poza stado;
• izolowanie patogenu i rozważenie zastosowania strategii szczepień w przypadku, gdy szczepionka jest dostępna (np. zakaźne zanikowe zapalenie nosa);
• sprawdzenie, czy system wentylacji funkcjonuje prawidłowo, a ogólne warunki panujące w pomieszczeniach są odpowiednie i zapewnienie, aby tak było oraz upewnienie się, że istnieje możliwość zmiany warunków, jeżeli częstotliwość występowania nawracających chorób układu oddechowego jest wysoka lub jeżeli warunki środowiskowe są nieodpowiednie (np. w lecie, gdy może nastąpić radykalny wzrost temperatur i stężenia amoniaku w środowisku, który, jeżeli system wentylacji nie jest dostosowany, powoduje zaostrzenie chorób układu oddechowego);
• ustalenie odpowiednich strategii karmienia w oparciu o wiek świń, zwłaszcza podczas odsadzania prosiąt od maciory;
• unikanie mieszania w obrębie stada lub przeprowadzenie kwarantanny inwentarza przez odpowiedni okres przed mieszaniem;
• ponowna ocena postępowania podczas odsadzania prosiąt od maciory w przypadku nawracającego występowania biegunki u odsadzanych prosiąt (z uwzględnieniem w szczególności higieny, wieku świń, stosowania systemów pełne – puste, sposobów ograniczenia stresu u zwierząt i rozwiązań alternatywnych wobec stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych w celach profilaktycznych);
• eliminacja nawracających przypadków poporodowych zaburzeń laktacji dzięki zapewnieniu odpowiedniego doboru loch, odpowiednich warunków higienicznych podczas porodu oraz dostosowanego karmienia.