Tradycja na wigilijnym stole

Zgodnie z tradycją, na świątecznym wigilijnym stole musi znaleźć się 12 dań, których wybór często zależy od danego regionu. Polskie, tradycyjne potrawy wigilijne to naprawdę długa lista. Menu wigilijne obfituje w ryby, dania z kapustą i grzybami, a także słodkie wypieki z makiem, bakaliami i przyprawami korzennymi.

Jakie tradycyjne potrawy zaserwować na Wigilię? 

Obowiązkowo pierogi z kapustą i grzybami oraz barszcz  przygotowany na domowym zakwasie! Jednak warto pamiętać, że menu na Boże Narodzenie jest w dużej mierze uzależnione od regionu, w którym zamieszkujemy i od tradycji kultywowanych w naszej rodzinie. Na jednym stole pojawią się kluski z makiem, a na innym słodka kutia. Z zup, oprócz barszczu możemy zachwycać się  smakiem grzybowej albo delektować aromatyczną zupą  rybną. Prezentujemy na początek dwa unikatowe i tradycyjne polskie przepisy na dania, które zapewnią Waszym  bliskim prawdziwą kulinarną rozkosz. Według wierzeń,  kto zjadł rybę w wigilijny wieczór, ten będzie miał spokojny żywot w nowym roku.

Zupa rybna wigilijna

Składniki: 75 dag jakichkolwiek świeżych ryb, pęczek  pietruszki, pęczek włoszczyzny, liść laurowy, pieprz, ziele angielskie, 4 jaja, masło, cebula, 2 łyżki tartej  bułki, łyżka mąki, łyżka masła

Wykonanie: Ryby oskrobać, wypatroszyć, rozciąć na pół i obrać z mięsa. Głowy, ości i płetwy włożyć do rondelka, dodać masła, trochę pokrajanej włoszczyzny,  szczelnie przykryć i poddusić. Zalać 2 litrami wody, dodać resztę włoszczyzny oraz przyprawy i ugotować. Mięso ryby przepuścić przez maszynkę, zmieszać z jajecznicą usmażoną z 2 jaj, wbić do masy 2 surowe jaja, dodać posiekaną cebulę, pietruszkę, tartą bułkę, mąkę, pieprz, sól oraz kawałek masła. Wszystko dobrze wyrobić i formować wałeczki grubości palca. Gotować je w wywarze  odcedzonym starannie z ości, głów i płetw przez 15 min. Następnie wyjąć, pokroić w talarki i włożyć do wazy razem z ugotowanymi jarzynami.

Mak to symbol urodzaju, dlatego potrawy z niego przygotowane są istotnym elementem obrzędowości wigilijnej oraz jej rozpoznawalnym wyróżnikiem.

Mak na wigilię po warszawsku

Składniki: 30 dag maku, szklanka cukru, wanilia, ¾ l śmietany kremówki, 5 dag migdałów

Ciasteczka: 40 dag mąki, 15 dag masła lub margaryny, 2 żółtka, pół szklanki cukru
Wykonanie: Mak wypłukać kilkakrotnie w zimnej wodzie, zalać wrzątkiem i odstawić na parę godzin. Następnie wodę zlać, a mak przepuścić przez maszynkę i ucierać w donicy, dodając po trochu śmietanę i wsypując stopniowo cukier z wanilią (masa powinna być gęsta). Dodać obrane z łupinek i drobno posiekane migdały, wyjąć całość na salaterkę i obłożyć kruchymi ciastkami. Przyrządzając ciastka, należy mąkę rozetrzeć z masłem, dodać cukier i żółtka, Zagnieść ciasto, cienko rozwałkować, wycinać kieliszkiem małe krążki i piec na blasze w niezbyt gorącym piekarniku.

Listę potraw wigilijnych otwiera zazwyczaj tradycyjny czerwony barszcz, serwowany najczęściej z uszkami faszerowanymi kapustą i grzybami. Najlepszy to oczywiście ten własnej roboty, przygotowany na domowym zakwasie. Przygotowanie buraczanego zakwasu w swojej kuchni wcale nie jest takie skomplikowane – wystarczy dobrze ukisić buraki, by przygotować z nich aromatyczną zupę. Według staropolskich wierzeń, barszcz czerwony miał dodawać urody. Wierzono, że czerwone buraki zapewniają powodzenie i pomyślność oraz gwarantują długie lata życia w zdrowiu. Grzyby natomiast kojarzone były z siłą i zdrowiem.

1.Barszcz wigilijny z uszkami

Składniki: około 1,5 kg buraków czerwonych na zakwas, kromka chleba razowego, seler, pietruszka, marchew, cebula, por, 5-8 grzybów suszonych, 4 buraki, przyprawy

Wykonanie: Barszcz przyrządza się na kwasie buraczanym. Buraki obrane i pokrajane w cienkie plastry ułożyć w szklanym słoju i zalać letnią wodą tak, by je pokryła. Na wierzch położyć kromkę razowego chleba, co znacznie przyspiesza proces kiszenia. Słój obwiązać gazą i postawić w najcieplejszym kącie kuchni. Po 4-5 dniach usunąć pianę i zlać do czystych butelek klarowny, rubinowo-czerwony kwas. Barszcz wigilijny przyrządzać na wywarze z jarzyn. Jarzyny gotować wraz z 4 obranymi i pokrajanymi w plastry czerwonymi burakami, dodając 10 ziaren pieprzu czarnego, 2 ziarnka ziela angielskiego i malutki kawałek listka laurowego. W oddzielnym garnuszku zagotować w 2 szklankach wody suszone grzyby. Oba wywary przelać przez sito i połączyć. Następnie dodać odpowiednią ilość kwasu buraczanego (na ok. 1,5 litra wywaru – 0,5 litra kwasu). 

Barszcz podgrzewać do momentu wrzenia. Gdy kolor barszczu nas nie zadowala, warto podprawiać go sokiem z surowego, utartego na miazgę czerwonego buraka. Niezależnie od użytej szczypty soli trzeba wyrównać smak barszczu odrobiną cukru, kieliszkiem czerwonego wytrawnego wina lub sokiem cytrynowym (nigdy octem) i utartym ząbkiem czosnku. Jako dodatki do zupy podawać uszka lub kruche pierogi z farszem grzybowym.

2. Zupa grzybowa

Kolejną tradycyjną zupą serwowaną na wigilijnym stole jest zupa grzybowa. W niektórych regionach Polski podaje się ją zamiast czerwonego barszczu z uszkami, a w innych stawia się zarówno grzybową, jak i barszczyk. Przygotowuje się ją z grzybów suszonych, a na koniec zabiela śmietaną.

3. Pierogi z kapustą i grzybami

Sekret pysznych pierogów tkwi we właściwym wyrobieniu ciasta, a także przygotowaniu aromatycznego farszu. Wystarczy odpowiednio wyrobić pierogowe ciasto, nadziać je farszem, wyciąć i skleić za pomocą foremki do pierogów, tak by nie rozpadły się w czasie gotowania. Podsmażone na patelni i okraszone cebulką smakują  najlepiej!

4. Kapusta z grochem lub z grzybami

Kapusta z grochem to staropolska potrawa, której nie powinno zabraknąć na świątecznym stole. Danie przygotowywane jest z gotowanego grochu i kapusty kiszonej. Odpowiednio przyprawiona majerankiem, z dodatkiem cebulki jest wyjątkowo smaczna w swojej prostocie. Warto pamiętać, że kiszona kapusta posiada cenne wartości odżywcze – jest bogata w witaminy oraz sole mineralne. Taką kapustę warto przygotować samodzielnie, w kamionkowej beczce do kiszenia lub w dużych słojach na przetwory.

5. Karp smażony lub w galarecie

Tradycyjne dania wigilijne to – obok zup, kapusty i pierogów – także ryby. Rybom przypisywane jest znaczenie religijne – są one symbolem odradzającego się życia i samego Chrystusa. W świątecznym menu musi obowiązkowo znaleźć się karp – smażony lub przyrządzony w galarecie. Najpierw takiego karpia trzeba dobrze oprawić. Usmażonego w panierce lub przyrządzonego na zimno w galarecie karpia serwujemy na eleganckim półmisku do ryb.

6. Ryba po grecku

Kolejną rybną potrawą, która powinna znaleźć się w świątecznym menu jest ryba po grecku! Danie to może być podawane zarówno na ciepło, jak i na zimno. Kawałki ryby trzeba delikatnie podsmażyć i dusić w sosie warzywnym. Charakterystyczny sos wykonujemy z tartej marchewki, poszatkowanego selera, pietruszki, cebulki oraz koncentratu pomidorowego. Warzywne składniki podsmażamy na patelni, a później dusimy z dodatkiem przypraw.

7. Śledź w śmietanie lub oleju

Smażony karp i ryba po grecku będą dobrze czuły się w towarzystwie śledzia! To ryba, której również przypisywana jak pewna symbolika. Otóż śledzie symbolizują post i wyczekiwanie. Zazwyczaj podawane w bardzo prostej formie – w śmietanie lub oleju. 

8. Kluski z makiem

Kluski z makiem goszczą w wigilijnym menu w niektórych regionach Polski, przede wszystkim w Wielkopolsce, na Mazowszu, Podkarpaciu i Podlasiu. Smakują najlepiej, przygotowane z domowej roboty makaronu, koniecznie z dodatkiem mielonego maku, bakalii i miodu. 

9. Makowiec

Zmielony mak to podstawa tradycyjnego ciasta wigilijnego – makowca. Niezwykły smak i zapach makowego ciasta doskonale komponuje się z aromatem suszonych grzybów, mandarynek i kompotu z suszu. Odpowiednio miękki i wilgotny, z dodatkiem różnych bakalii i obowiązkowo pokryty lukrem oraz kandyzowaną skórką pomarańczy, właśnie w Święta Bożego Narodzenia smakuje najlepiej!

10. Piernik staropolski

Stół wigilijny byłby niepełny bez ciemnobrązowego piernika o korzennym aromacie. Wypieczony w podłużnej, prostokątnej formie do ciasta, na miodzie, z dodatkiem przypraw i bakalii niegdyś symbolizował dobrobyt oraz świadczył o wysokim statusie społecznym. Dodane do niego przyprawy korzenne sprawiają, że długo zachowuje świeżość i odpowiedni smak. Nazwa „piernik” pochodzi od staropolskiego słowa „pierny”, co oznaczało „pieprzny”. I taki też jest piernik do dzisiaj – doprawiony kardamonem, anyżem, gałką muszkatołową oraz goździkami ma swój charakterystyczny posmak.

11. Kompot z suszu

Wśród świątecznych potraw znajduje się także kompot przygotowywany z owocowego suszu. Kiedyś taki kompot podawano do obiadu w okresie zimowym, a dzisiaj serwowany jest do wigilijnej kolacji. Przygotujemy go z suszonych jabłek, śliwek, gruszek, rodzynek, moreli i 
fig. Odpowiednio doprawiamy kompot cukrem, goździkami, cynamonem, gałką muszkatołową, startą na małej tarce skórką cytrynową oraz otartym korzeniem imbiru. 

Taki napój z pewnością rozgrzeje nawet w najmroźniejszy dzień. Oprócz swoich walorów smakowych, kompot z suszu może pochwalić się właściwościami zdrowotnymi – świetnie gasi pragnienie, zawiera sporo błonnika i usprawnia perystaltykę jelit. Po świątecznej uczcie 
jest zbawienny dla żołądka! 

12. Kutia

Kutia pochodzi z dawnej polskiej kuchni kresowej i jest również tradycyjnym daniem kuchni ukraińskiej, litewskiej i białoruskiej. Dzisiaj spotkamy je przede wszystkim na Lubelszczyźnie i Białostocczyźnie. Tradycyjnie przyrządza się ją z obtłuczonej pszenicy z dodatkiem maku, 
miodu i różnorodnych orzechów i suszonych owoców.  Niekiedy polewana jest mlekiem lub śmietanką. 

Iwona Łaska, Paweł Pakuła Artykuł opracowany we współpracy z Łódzkim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego w Bratoszewicach  Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj