Przegląd systemów doradztwa rolniczego w wybranych krajach UE

W wyniku tych procesów pojawiły się w różnych państwach nowe systemy doradztwa: oprócz powszechnego państwowego mamy dziś do czynienia z doradztwem półpaństwowym i prywatnym. Współczesną tendencją jest ciągłe zmniejszenie roli doradztwa państwowego na rzecz doradztwa finansowanego przez rolników lub w pełni komercyjnego.

Konwencjonalny (tradycyjny) system jest całkowicie finansowany z budżetu państwa, bez pobierania opłat za usługi. Taki system ma miejsce w Belgii, Grecji, Luksemburgu i Słowenii, gdzie za doradztwo odpowiada centralna organizacja rządowa. Podobnie jest w Hiszpanii, południowych Niemczech, Portugalii, Szwecji, Włoszech i w Szwajcarii, z tym że w tych państwach system doradztwa zarządzany jest przez jednostki regionalne. 

Półpaństwowy system doradztwa polegający na tym, że doradztwo świadczone jest przez organizacje państwowe pobierające opłaty za niektóre usługi od rolników. Z takim systemem mamy do czynienia w Czechach, Estonii, Irlandii, Norwegii, Polsce, Słowacji i na Węgrzech. 

Prywatny system doradztwa jest zróżnicowany na: 

• stanowiący własność rolników (izb rolniczych, związków i organizacji zawodowych itp.), występujący w Austrii, Danii, Finlandii, Francji i północno-zachodnich Niemczech, 
• komercyjny, będący własnością prywatnych osób i instytucji, występujący w Anglii i Walii, Holandii, północno-wschodnich Niemczech i w Szkocji. Zmiany w systemach doradztwa oraz rosnąca potrzeba powiązania doradztwa z całym systemem wiedzy rolniczej wynika ze współczesnych uwarunkowań i przemian w rolnictwie i na obszarach wiejskich. Podstawowe zmiany to globalizacja, liberalizacja handlu i wynikająca z tego coraz silniejsza konkurencja, zmniejszanie się liczby rolników, podejmowanie przez wieś i rolników nowych funkcji pozaprodukcyjnych oraz powszechny dziś zrównoważony rozwój, uwzględniający ochronę środowiska i racjonalną gospodarkę zasobami.

Doradztwo rolnicze w wybranych państwach europejskich 

Charakterystyka wybranych rozwiązań prawno-organizacyjnych w krajach europejskich w zakresie doradztwa rolniczego wskazuje na ogromne zróżnicowanie, także w ramach przyjętego modelu. 

Niemcy

Niemcy są przykładem kraju, w którym doradztwo rolnicze przyjęło różnorodne formy organizacyjne. Odpowiedzialność za organizację i zarządzanie doradztwem rolniczym ponoszą Ministerstwa Rolnictwa poszczególnych krajów związkowych. W każdym landzie instytucja doradcza została zorganizowana tak, aby jak najlepiej odpowiadała potrzebom doradczym rolników. 

Uogólniając można wskazać na trzy kierunki, w których rozwinęło się doradztwo rolnicze: 
- w landach północno-zachodnich Niemiec doradztwo realizowane jest przez izby rolnicze. Jest ono w 50% dofinansowywane z budżetu landu, pozostałe środki pochodzą z opłat za niektóre usługi doradcze, składek członkowskich i innych źródeł;
- w landach południowej części Niemiec, takich jak np. Bawaria, Badenia Wirtembergia, czyli tych landach, gdzie struktura gospodarstw jest rozdrobniona, a priorytetowymi kierunkami rozwoju są turystyka i wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich, doradztwo rolnicze realizowane jest przez regionalne biura doradztwa rolniczego. Tak więc, doradztwo bezpośrednio podlega władzom landu i należy do sfery usług publicznych; 
- w landach wschodnich na terenie byłej Niemieckiej Republiki Demokratycznej rozwinęły się nowe systemy doradztwa. W Turyngii i Saksonii doradztwo zostało zorganizowane w oparciu o urzędy rolne i ma charakter instytucji państwowej. Z kolei w Saksonii-Anhalt i Brandenburgii rozwinęło się doradztwo prywatne.

Państwo jednak pozostawiło sobie możliwość wpływania na poziom usług doradczych poprzez m.in. prawo do sprawdzania kwalifikacji doradców, przed uzyskaniem przez nich licencji na wykonywanie zawodu. Jednocześnie, aby wyrównać możliwości korzystania z usług doradczych rolników tychże landów w stosunku do innych landów państwo subwencjonuje nawet do 90% sum wydawanych na ten cel. 

Jeszcze inna forma organizacyjna doradztwa rolniczego występuje w Meklemburgii. Jest to spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, której udziałowcami są: kraj związkowy (z większościowym udziałem), Zrzeszenie Rolnicze Meklemburgii i Zrzeszenie Ogrodnicze Północ.

Na uwagę zasługują również powstałe w latach 50. samodzielne koła doradztwa, kółka maszyn rolniczych, wspólnoty producentów czy związki zarejestrowane w dziedzinie doradztwa, które po spełnieniu określonych warunków mogą uzyskać dotacje finansowe na pokrycie kosztów doradztwa. Mają one formę prawną związku zatrudniającego jednego lub większą liczbę doradców. Koła postrzegane są jako odpowiedni typ doradztwa dla gospodarstw specjalistycznych. Współpracują one z personelem doradczym izb rolniczych. Praca kół doradczych wspomagana jest z budżetu państwa, który pokrywa 50% kosztów zatrudnienia i ok. 50% kosztów technicznych. Pozostałe koszty usług opłacają sami rolnicy.

Doradztwo prowadzone jest również przez instytucje pełniące podobne funkcje we wszystkich krajach związkowych Niemiec (doradztwo takie prowadzi spółdzielczość rolnicza, Niemiecki Związek Rolników, związki producentów, ośrodki rachunkowości, radcy prawni, banki, zakłady ubezpieczeniowe, przedsiębiorstwa zaopatrzenia i zbytu oraz przemysł produkujący maszyny rolnicze, nawozy, środki ochrony roślin i pasze). 

Francja

Doradztwo ma charakter autonomiczny i jest prowadzone przez związki i organizacje samorządowe rolników. We Francji doradztwem rolniczym zajmują się głównie izby rolnicze i rolnicze organizacje branżowe. Doradztwo to jest w niewielkim stopniu dofinansowywane z budżetu państwa. Koszty usług doradczych finansowane są ze środków pochodzących ze składek członkowskich lub/i bezpośrednich opłat za udzielone porady. Wdrażanie zasad Wspólnej Polityki Rolnej UE we Francji odbywa się głównie poprzez rolnicze organizacje branżowe. Organizacje te w większej części finansują działalność Narodowej Federacji Gospodarstw Rolnych (FNSEA) – organizacji rolniczej mającej największy wpływ na kreowanie francuskiej polityki rolnej. FNSEA jest reprezentantem wszystkich francuskich branżowych organizacji rolniczych wobec instytucji krajowych oraz odgrywa olbrzymią rolę w kontaktach z instytucjami wspólnotowymi. 

Zaletami systemu doradztwa autonomicznego, charakterystycznego dla Francji, są:
- świadczenie usług doradczych odpowiadających rzeczywistym potrzebom rolników, 
- krótki czas reakcji, elastyczne dostosowywanie się do potrzeb klienta, 
- doradztwo na zlecenie, opłaty za faktyczne rezultaty,
- system mało kosztowny dla rządu. 

Natomiast wady tego systemu to: 
- stosunkowo wysoki koszt ponoszony przez rolnika,
- ograniczona własna baza badawcza,
- szybkie, ale nie zawsze dostatecznie przemyślane porady, 
- wymagane zdolności kierownicze i zaangażowanie ze strony rolników (rolnik musi precyzyjnie określić, jakiej porady potrzebuje), 
- trudności w zatrudnieniu pracowników posiadających wysokie kwalifikacje. 

Dania

Doradztwo rolnicze w Danii ma ponad stuletnią tradycję. Od początku swego istnienia doradztwo było i jest własnością rolników i przez nich jest zarządzane (do 2003 r. przez Związek Farmerów Duńskich i Stowarzyszenia Drobnych Producentów). Sieć lokalnych ośrodków doradztwa uzupełnia centrum doradztwa DAAS – Duńskie Centrum Doradztwa Rolniczego w Siejby instytucja krajowa wspierająca merytorycznie jednostki funkcjonujące w terenie, którego właścicielem od 1 kwietnia 2003 r. jest największa organizacja duńskich farmerów „Danish Agriculture”, czyli Krajowy Związek Rolników. Jest to doradztwo autonomiczne. DAAS jest fundacją, w której zatrudnionych jest 465 doradców, w tym 10 stale pracuje za granicą. Źródła finansowania w 2003 r. to: 58% – opłaty za usługi, 18% – podatki, 18% – granty, reszta to subsydia i składki związkowe. 

Do zadań DCDR należy: 
- wspieranie wiedzą organizacji rolniczych funkcjonujących na poziomie lokalnym,
- dostarczanie lokalnym centrom doradztwa specjalistycznej wiedzy, którą mogą stosować w swojej pracy doradczej;
- współpraca, wymiana doświadczeń   i informacji z instytucjami naukowobadawczymi, 
- dostarczanie profesjonalnego i technicznego wsparcia krajowym związkom rolniczym;
- pobudzanie podnoszenia kwalifikacji przez rolników i doradców, organizowanie szkoleń i praktyk dla rolników i doradców.

Na poziomie lokalnym funkcjonuje obecnie 55 ośrodków doradztwa, kilka lat temu było ich jeszcze 85. Liczba ośrodków nie jest stała, jest uzależniona od zapotrzebowania rolników na tego typu usługi. System doradztwa rolniczego jest finansowo wspierany przez państwo. Doradztwo rolnicze jest finansowane ze składek członkowskich i opłat za usługi (52% środków finansowych), dotacji na realizację projektów (20%), subwencji z podatków producentów rolnych (19%), dotacji państwowych (5%), środków Związku Rolników i Stowarzyszenia Rolników Rodzinnych (4%). 

Rolnicy duńscy opłacają składkę roczną (abonament), za którą zyskują pewną limitowaną liczbę godzin usług konsultacyjnych. Ponadto, uzyskują zniżkę przy korzystaniu z doradztwa poza limitem. Członkowie związku opłacający składkę roczną mogą korzystać z usług doradczych na warunkach korzystniejszych niż inni. Jest to też jeden z ważniejszych bodźców skłaniających rolników do przynależności związkowej.  

W duńskim systemie doradztwa zatrudnionych jest przeszło 3 000 osób dla 55 tysięcy rolników. Około 350 z nich pracuje w Duńskim Centrum Doradztwa Rolniczego, natomiast pozostali w ośrodkach lokalnych. Są wśród nich agrotechnicy, mechanizatorzy rolnictwa, specjaliści z zakresu budownictwa, finansiści, prawnicy. Duża liczba pracowników zajmuje się rachunkowością i zarządzaniem gospodarstwem. Rolnicy często powierzają prowadzenie ksiąg rachunkowych ośrodkom doradztwa.