Łokaś garbatek atakuje zboża wiosną i jesienią

Objawem żerowania łokasia garbatka jest występowanie roślin o postrzępionych lub pogryzionych liściach i połamanych źdźbłach. Rośliny takie giną lub wytwarzają nadmierną liczbę źdźbeł bocznych, na których sporadycznie wyrastają kłosy. Na polach obserwuje się tzw. łysiny.

Łokaś garbatek

(Zabrus tenebrioides geoze), należący do rzędu chrząszczy i rodziny biegaczowatych, do niedawna nie stanowił zagrożenia dla zbóż i traw na naszych polach. Według pierwszych udokumentowanych informacji na jego temat, przed II wojną światową niszczył on zasiewy zbóż na Wołyniu i Podolu. W ostatnich latach szkodnik ten na większą skalę występuje we Francji, Anglii, Niemczech, Rosji, Ukrainie, Czechach, Słowacji i Węgrzech. 

Do 2001 roku łokaś garbatek nie wyrządzał większych szkód w uprawach zbóż w naszym kraju. W tym właśnie roku po raz pierwszy odnotowano pierwsze pojedyncze sygnały o jego pojawieniu się w województwie śląskim i małopolskim. Na naszym terenie obecność tego szkodnika stwierdzono m.in. w kilku gminach powiatu chełmskiego jesienią 2003 roku.

Występowanie łokasia garbatka

Główną przyczyną wzrostu zagrożenia ze strony łokasia garbatka jest zwiększenie w ostatnich latach areału uprawy zbóż, przede wszystkim w monokulturze. Następnym czynnikiem są uproszczenia w agrotechnice, a więc coraz powszechniejsza rezygnacja z uprawy płużnej na rzecz uprawy bezorkowej. Zaniechanie wykonywania tradycyjnej uprawy roli (podorywka, bronowanie na różną głębokość, orka siewna płużna) sprzyja rozwojowi szkodników glebowych, w tym również łokasia garbatka. 

Poważnym problemem są zmiany klimatyczne - od kilkudziesięciu lat obserwujemy znaczące ocieplenie klimatu. Dodatnie temperatury w dzień i nocą występują zarówno w listopadzie, jak i grudniu czy styczniu, a więc w zimowych miesiącach. Takie warunki nie ograniczają żywotności szkodników glebowych, w tym łokasia garbatka, który zimuje w pionowych kanalikach w glebie, na głębokości 30-40 cm 

Naturalnym środowiskiem występowania tego szkodnika są pola uprawne, łąki, pastwiska, zaperzone miedze i drogi śródpolne czy nieużytki. Naturalni jego żywiciele to zboża: żyto, pszenica, pszenżyto, jęczmień, rzadziej owies i kukurydza. Żeruje on na perzu i trawach w uprawie wieloletniej. Duże prawdopodobieństwo jego obecności jest na polach przywróconych do uprawy, ugorach, nieużytkach, na trawach wieloletnich, drogach śródpolnych. Grunty te powinny być starannie uprawione (orka i bronowanie na różną głębokość).

Biologia

Łokaś garbatek to krępej budowy chrząszcz o długości około 15 mm i szerokości ok. 6 mm, barwy czarnej z matowym połyskiem. Jego pokrywa grzbietowa jest żeberkowana, gładka. Strona brzuszna, czułki i odnóża są barwy rudobrązowej. Pozostałe segmenty tułowia i odwłoka na górnej stronie posiadają wyraźne, podłużne czarnobrunatne plamki - „garby”. Larwy łokasia mają długość około 35 mm, są barwy jasnożółtej z ciemnobrunatną głową i przedpleczem. Posiadają 3 pary odnóży tułowiowych i 2 tępe przysadki odwłokowe. Duża, spłaszczona głowa, z mocno rozwiniętymi aparatami gębowymi ułatwia im drążenie tuneli w glebie. 

Na czym polega szkodliwość?

Najwięcej szkód wyrządzają larwy łokasia, żerując zarówno wiosną, jak i jesienią. Wiosną przegryzają całe liście i źdźbła, natomiast jesienią objadają kiełkujące zboża. Ocieplenie klimatu, w tym coraz bardziej zauważalny zanik niskich temperatur w grudniu i styczniu, spowodowało, że zaczyna on żerować już jesienią, a nawet zimą. W dawniejszych latach spadki temperatur od połowy października do marca sprawiały, że objawy żerowania łokasia garbatka były niewielkie i nie stanowiły problemu dla zbóż.

Larwy łokasia niszczą tkanki liści od góry aż do nasad, żując je i wysysając. Objawem żerowania jest występowanie roślin o postrzępionych lub pogryzionych liściach i połamanych źdźbłach. Uszkodzone rośliny giną lub wytwarzają nadmierną liczbę źdźbeł bocznych, na których sporadycznie wyrastają kłosy. Na polach obserwuje się  tzw. łysiny.

Larwy żerują o zmierzchu, nocą i w pochmurne dni. W dzień ukrywają się w pionowych chodnikach, na głębokości 20-30 cm. Widoczne pionowe kanaliki w glebie o średnicy 4-5 mm i postrzępione zgryzione liście zbóż lub odcięte od korzenia rośliny są pewnymi oznakami ich występowania. Niekiedy wciągają całą roślinę do swoich podziemnych chodników. Jedna larwa uszkadza około 100 cm2 powierzchni liści, co odpowiada około 26 roślinom młodych zbóż. 

Larwy żerują od jesieni, od wschodów zbóż ozimych, do wystąpienia pierwszych spadków temperatury. Publikacje naukowe podają, że procesy życiowe szkodników glebowych ustają, gdy temperatura nocą spada do +5oC. 

„Szczerbatość” kłosa

Owady dorosłe łokasia garbatka pojawiają się w czerwcu i lipcu i mogą żyć do końca roku, a czasem nawet zimować. Chrząszcze, podobnie jak i larwy, charakteryzują się aktywnością życiową o zmierzchu i nocą, a podczas dnia kryją się pod kamieniami i grudkami ziemi. Żerują na kłosach traw i zbóż, odżywiając się pyłkiem kwiatowym i miękkimi nasionami traw i ziarniakami zbóż. Skutkiem tego żerowania jest „szczerbatość” kłosa. Jeden chrząszcz w ciągu nocy może wyjeść ziarniaki z całego kłosa. W lipcu i sierpniu samice składają w szczeliny gleby jaja wielkości nasion prosa. Jedna wydaje do 100 jaj. Po około 2 tygodniach z jaj wylęgają się larwy, które zaczynają żerować na młodych roślinach traw i zbóż. 

Zwalczanie łokasia garbatka

Zgodnie z zasadami integrowanej ochrony roślin, w pierwszej kolejności powinno się zastosować metody niechemiczne, jak: właściwy płodozmian, zróżnicowanie upraw (unikanie monokultury), systematyczne zwalczanie chwastów, uprawa poplonów, właściwe wykonywanie zabiegów uprawowych (podorywka, bronowanie, orka płużna). Nie należy siać zbóż w stanowiskach po zbożach, gdzie stwierdzono występowanie łokasia garbatka.

Pole przeznaczone pod uprawę zbóż należy starannie uprawić i odchwaścić, szczególną uwagę zwracając na perz. Miedze śródpolne, nieużytki i tereny odłogowane trzeba starannie uprawić i zniszczyć na nich chwasty. W uzasadnionych przypadkach można zastosować herbicydy, np.: Roundup Trans Energy 450 SL, Roundup Flex 480 lub Roundup 360 Plus. Zbóż nie należy siać w pobliżu łąk i pastwisk, które mogą być naturalnym siedliskiem szkodnika.

Zwalczanie łokasia garbatka jest bardzo trudne, ze względu na jego specyficzną biologię. Obie formy - dorosła, czyli chrząszcze, i larwalna, żerują wieczorem i nocą, a w dzień ukrywają się w pionowych kanałach w glebie lub pod grudkami ziemi. Dlatego też zabiegi chemiczne należy wykonywać wieczorem lub nocą, gdy larwy i chrząszcze wychodzą na żerowanie. Skuteczność zabiegów można zwiększyć, stosując do oprysku maksymalną zalecaną dawkę wody lub wykonując zabieg tuż przed spodziewanymi opadami deszczu.

Aktualnie w Polsce nie ma zarejestrowanych insektycydów do zwalczania łokasia garbatka w zbożach. W wyszukiwarce środków ochrony roślin (https://www.gov.pl/web/rolnictwo) znalazłem jedynie preparat Inazuma 130 WG, który można stosować przeciwko łokasiowi w uprawie miskantu (trawa ozdobna), a także preparaty Inpower 130 WG i Nepal 130 WG, zarejestrowane do zwalczania tego szkodnika w uprawie miskantu olbrzymiego (roślina energetyczna). Należy mieć nadzieję, że producenci środków ochrony roślin jak najszybciej wyprodukują i zarejestrują preparaty do zwalczania łokasia garbatka w uprawie zbóż i traw.