Rasa polska czerwona w typie mięsnym - szansą dla ras rodzimych?

Przez lata rasa cieszyła się dużą popularnością wśród rolników i hodowców. Do lat 60. XX wieku stanowiła około 20% krajowego pogłowia bydła. Niestety, zmiany administracyjne, rozwój mięsnego użytkowania bydła czy rozpowszechnianie rasy holsztyńsko-fryzyjskiej, doprowadziły do drastycznego spadku liczebności jej populacji. Obecnie, przez wprowadzenie w 1973 r. ustawy o rejonizacji rasowej, większości kojarzy się ona z rejonami podgórskimi. Przeznaczono wtedy dla tej rasy tylko trzy podgórskie powiaty: nowotarski, nowosądecki i limanowski, a w pozostałych częściach kraju zastosowano krzyżowanie wypierające innymi rasami.

Mimo późniejszego zniesienia przepisów, tylko nieliczni rolnicy zdecydowali się powrócić do utrzymywania rasy polskiej czerwonej. Stan ten spowodował konieczność objęcia jej ochroną. Obecnie populacja jest aktywna, od kilku lat utrzymuje się
na stałym poziomie wynoszącym około 2000 osobników, a stan pogłowia szacuje się na około 30 000 zwierząt. Ekstensywne utrzymanie rasy ukształtowało jej charakterystyczne cechy, a więc długowieczność, dobre zdrowie, odporność na choroby oraz doskonałe przystosowanie do trudnych warunków środowiska.

Z innych jeszcze cech należy wymienić: dobre wykorzystywanie małowartościowych pasz, zdolność zmniejszenia wydajności na czas okresowego niedoboru paszowego, regenerację utraconej kondycji w szybkim tempie. Silne nogi i mocne racice czynią ją przydatną do chowu na wymagających terenach. Krowy cechują się bardzo dobrymi parametrami rozrodu, wysoką płodnością, lekkimi porodami, dużą żywotnością cieląt i łatwością ich odchowu.

Mają bardzo silny instynkt macierzyński. Zaobserwowano, że matki karmiące cielęta po czasowym odseparowaniu potomstwa, przy doju automatycznym oddają tylko część mleka, zatrzymując resztę dla cielęcia.

Zwierzęta mogą być karmione tylko paszami gospodarskimi, w szczególności paszami objętościowymi (siano, słoma, kiszonki) zwłaszcza w okresie zimowym. Natomiast latem korzystają z pastwisk.

Mimo że rasę polską czerwoną charakteryzuje dwukierunkowy typ użytkowy (mięsno- mleczny), to selekcja polskiego bydła czerwonego zawsze była ukierunkowana na wydajność mleka oraz zawartość białka i tłuszczu w mleku. Cechy takie jak masa ciała, umięśnienie i kaliber, miały mniejsze znaczenie. Jednak obecnie, w celu ochrony rasy oraz zwiększenia liczebności jej populacji, sugeruje się tworzenie stad użytkowanych w typie mięsnym.

Zmiana kierunku użytkowania pozwoliła zachować malejące populacje wielu innych ras m.in. bydło biało-niebieskie belgijskie,
salers, piemontese czy limousine. Na wnioski hodowców, głównie z obszarów środkowej i północnej Polski, gdzie ze względu na duże powierzchnie użytków zielonych łatwiejsze jest utrzymanie krów w systemie pastwiskowym, od 1 stycznia 2017 roku rasa polska czerwona została objęta oceną wartości użytkowej w kierunku cech mięsnych prowadzoną przez Polską Federację Hodowców Bydła i Producentów Mleka. Aby stado mogło zostać objęte taką formą oceny, należy całkowicie zaprzestać dojenia krów. Warunkiem prowadzenia oceny jest posiadanie stada krów o udziale co najmniej 50% rasy polskiej czerwonej.

Ocena w kierunku cech mięsnych jest prowadzona według określonej metodyki. Jednym z najważniejszych elementów
są pomiary masy ciała zwierząt, których dokonuje hodowca. Pierwszego przeważenia dokonuje hodowca do 48 godzin po urodzeniu zwierzęcia. Kolejne zaś w okresie od 165 do 255 dnia życia i ostatnie w okresie między 375 a 465 dniem życia zwierzęcia. Raz w roku pracownik PFHBiPM ma obowiązek skontrolować prawidłowość prowadzenia pomiarów. Ponadto przeprowadza ocenę umięśnienia zwierząt i wykonuje pomiary zoometryczne.

Hodowca korzystający z oceny, otrzymuje dane dotyczące użytkowości rozpłodowej, oceny stopnia umięśnienia oraz tempa przyrostu masy ciała. Wyniki oceny wartości użytkowej w kierunku cech mięsnych docelowo gromadzone są w systemie teleinformatycznym SYMLEK.

Ze względu na bardzo krótki czas funkcjonowania oceny użytkowości w tej postaci, liczba zwierząt nią objęta (tabela 1) jest niewielka, a sama forma jej prowadzenia i zbierania wyników dopiero się kształtuje.

Krowy rasy polskiej czerwonej użytkowane w typie mięsnym najczęściej utrzymywane są na pastwiskach w typowym
dla mięsnych ras systemie mamkowym, w którym cielęta pozostają z matkami do około 7. miesiąca po urodzeniu. Buhajki przeznaczane na opas są ekstensywnie opasane, bez udziału pasz treściwych, na wydzielonych okólnikach. Głównymi
zaletami tego utrzymania są niskie nakłady pracy i finansów. Na wprowadzenie takiego systemu użytkowania decydują
się zazwyczaj gospodarstwa o dużej powierzchni gruntów i użytków zielonych.

Dobrze sprawdza się on dla rasy polskiej czerwonej, która charakteryzuje się małymi wymaganiami pokarmowymi. Ponadto
takie użytkowanie rasy może być szansą dla promocji mięsa wołowego pochodzącego z rodzimych ras bydła. Mięso bydła rasy polskiej czerwonej cechuje się wysoką soczystością, marmurkowatością, delikatnością, dużą zdolnością zatrzymywania wody – cechy te są ważne z punktu widzenia przetwórstwa mięsnego.

Mimo to wielu hodowców rezygnuje z opasu rasy polskiej czerwonej, z powodu konieczności wcześniejszego zakończenia
tuczu, spowodowanego nadmiernym otłuszczaniem się tych zwierząt. Buhajki ekstensywnie opasane, bez udziału pasz
treściwych, są ubijane przy masie ciała wynoszącej zaledwie 400 kg. Obecnie wśród konsumentów popularne stało się poszukiwanie żywności o szczególnych walorach prozdrowotnych i dietetycznych, a samo mięso wołowe uznawane jest za jedno z najbardziej cenionych mięs.

Głównym czynnikiem wpływającym na skład i jakość wołowiny jest żywienie zwierząt. Wykazano, że mięso pozyskane
od bydła żywionego paszami gospodarskimi (trawa, siano, sianokiszonka), cechuje się korzystniejszą proporcją kwasów n-6/n-3 oraz wyższą zawartością pożądanych kwasów tłuszczowych, w porównaniu do zwierząt żywionych paszami treściwymi. Dlatego konieczna jest promocja produktów pozyskiwanych od lokalnych ras.

W wielu krajach Europy wyroby takie są dobrze rozpoznawalne na rynku i kojarzone z konkretną rasą lub regionem. Szczególnie w Hiszpanii, Francji czy Portugalii promowana jest wołowina z rodzimych ras bydła, a produkty z niej wytworzone
chronione są specjalnym znakiem jakości. Zaangażowanie hodowców oraz wprowadzenie oceny wartości użytkowej w kierunku cech mięsnych, daje szansę na wypromowanie wołowiny z rasy polskiej czerwonej. W Polsce jedyne mięso wpisane na Krajową Listę Produktów Regionalnych i Tradycyjnych pochodzące z rodzimych ras, to mięso wieprzowe ze świń ras: złotnickiej białej i puławskiej.

Użytkowanie polskiego bydła czerwonego w kierunku mięsnym, w ujęciu historycznym, nie stanowi żadnego novum, gdyż, szczególnie w przeszłości, wielokrotnie wskazywano na walory wołowiny pochodzącej od tych zwierząt. Wydaje się więc, że utrzymywanie takie nie powinno być traktowane jako konkurencja dla stad mlecznych, a raczej ich uzupełnienie.