Słonecznik w płodozmianie - jakie warunki uprawy?

Dobór odpowiedniej gleby i rejonu uprawy słonecznika wysiewanego na nasiona, adekwatna uprawa pola pod zasiew, zbilansowane nawożenie i regulacja zachwaszczenia – to czynniki, które decydują o powodzeniu uprawy.

Zalety uprawy słonecznika

Słonecznik często uprawiany jest jako roślina pastewna – na zielonkę lub kiszonkę oraz jako komponent mieszanek międzyplonowych. Uprawiany jest także zarówno jako roślina oleista, jadalna lub ozdobna, na mniejszą skalę, dlatego należy do upraw o mniejszym znaczeniu gospodarczym. Choć mogłaby jako jara roślina oleista być alternatywą dla rzepaku ozimego.

Koszty uprawy słonecznika oleistego są bowiem dużo niższe niż rzepaku, gdyż jest mniej wymagający. Jego nasiona są wykorzystywane do produkcji cennego oleju słonecznikowego, który jest wartościowym olejem kuchennym. Używa się go też do produkcji margaryny i kosmetyków oraz biodiesla. Jego zaletą jest również zawartość kwasu linolowego w ilości 60% (niezbędny nienasycony kwas tłuszczowy), podczas gdy olej rzepakowy zawiera do 3 razy mniej (15-20%). Śruta słonecznikowa jest dobrą paszą treściwą stosowaną w żywieniu zwierząt.

Z agrotechnicznego punktu widzenia…

Słonecznik lubi gleby żyzne i zasobne w składniki pokarmowe. Dobrze sprawdza się również na gruntach słabszych, gdzie występują okresowe niedobory wody. Nie ma też wysokich potrzeb nawozowych, w porównaniu do innych roślin oleistych jest mniej atakowany przez patogeny chorobotwórcze oraz szkodniki. Dobrze znosi przymrozki występujące w maju (do –4° C), pod warunkiem, że nie utrzymują się one zbyt długo; w momencie przedłużających się chłodów rośliny zaczynają żółknąć, a wzrost jest zahamowany. Zaletą uprawy słonecznika jest głęboki system korzeniowy, sięgający do 1,5 m w głąb profilu gleby, co pozytywnie wpływa na poprawę właściwości fizycznych i struktury gleby. Głębokie korzenie zwiększają wytrzymałość roślin na trudne warunki wilgotnościowe. Na większą odporność na suszę ma też wpływ gruba i omszona skórka. Najwięcej wody rośliny potrzebują w fazie kwitnienia, czyli w lipcu, co korzystnie oddziałuje na zapylanie kwiatów i zawiązywanie niełupek. Dzięki temu słonecznik udaje się nawet na glebach lekkich. Trzeba pamiętać o tym, iż roślina ta bezwzględnie wymaga odczynu obojętnego, pH 6,6-7,2 (źle znosi gleby kwaśne).

Płodozmian i uprawa

Słonecznik oleisty najczęściej wysiewany jest po zbożach, ale na stanowisku po roślinach okopowych na oborniku, a także bobowatych lepiej plonuje. Po zebraniu przedplonu należy wykonać zespół uprawek pożniwnych, a przed zimą wysiać nawóz i wykonać orkę na głębokość 22-25 cm. Jak najwcześniej wiosną powinniśmy płytko spulchnić glebę w celu przerwania parowania – w pierwszej kolejności pole włókuje się, bronuje lub przeprowadza uprawkę agregatem. Ze względu na późniejszy siew, wschodzące w międzyczasie chwasty niszczymy płytkimi uprawkami. Przed siewem stosujemy nawozy po czym starannie
uprawiamy na głębokość 8 cm.

Nawożenie NPK

O nawożeniu słonecznika powinniśmy pomyśleć odpowiednio wcześnie, a dawki nawozów zmodyfikować i dostosować do zasobności gleby na podstawie dokładnej analizy. Przede wszystkim na stanowiskach zakwaszonych należy uregulować pH gleby. Zatem wapnowanie pola, jeśli istnieje taka konieczność, musimy wykonać pod przedplon, a jeśli zachodzi taka
potrzeba to nawet latem, tuż po jego zbiorze w czasie wykonywania uprawek pożniwnych.

Słonecznik ma duże potrzeby pokarmowe. Aby wytworzyć 1 t niełupek i odpowiednią ilość łodyg i liści, musi pobrać 70 kg N, 26 kg P2O5 i 90 kg K2O. Nawozy fosforowe i potasowe powinno stosować się przede wszystkim jesienią. Fosfor wpływa na prawidłowe wykształcenie nasion, natomiast potas na usztywnienie łodyg zapobiegające ich łamaniu się w czasie dojrzewania koszyczków.

Jeśli chodzi o nawożenie azotem należy je wykonać wiosną, przed uprawkami doprawiającymi glebę przed siewem. Nie należy stosować zbyt dużych dawek nawozów azotowych, ponieważ przedłużają nadmiernie wegetację słonecznika opóźniając dojrzewanie koszyczków i niełupek. Rośliny przenawożone azotem są mniej odporne na wyleganie i porażenie przez choroby grzybowe.

Zbiór

W Polsce słonecznik oleisty zbiera się przed 15 września. Opóźnianie zbioru, zwłaszcza podczas deszczowej pogody, powoduje silne porażenie koszyczków przez zgniliznę twardzikową. Do jednoetapowego zbioru kombajnem przystępuje się, gdy koszyczki zaczynają dosychać, a ich uwilgotnienie maleje poniżej 60 proc. Niełupki zawierają wtedy 20 proc. wody. Natychmiast po zbiorze należy je doczyścić i dosuszyć do wilgotności 12 proc. Podczas zbioru trzeba uważać, aby nie dochodziło do obłuskiwania nasion, bo takie łatwo się psują. Wysokość cięcia powinna być maksymalna, aby nie zbierać dolnej części roślin.
Nasiona słonecznika zawierają 40-45 proc. tłuszczu i 15-18 proc. białka. Z hektara uzyskuje się 2-3 t niełupek. Pozostawione resztki pożniwne po zbiorze należy starannie rozdrobnić przed przyoraniem na głębo- kość 10-15 cm.