Magnez - pierwiastek drugorzędny?

Dobre odżywienie magnezem zwiększa zawartość cukru w korzeniach buraka cukrowego, skrobi w ziemniakach, białka w ziarnie zbóż i oleju w nasionach rzepaku. fot. G. Jakimiak

W żywieniu roślin główną uwagę poświęca się składnikom podstawowym - NPK, natomiast mniejsze znaczenie przypisuje się tzw. pierwiastkom drugorzędnym, do których zaliczany jest magnez. Taki podział to charakter czysto formalny. Magnez jest konieczny do uzyskiwania wysokich plonów, zatem ma duży udział w opłacalności produkcji. 

Należy pamiętać, że prawo minimum Liebiga dotyczy wszystkich niezbędnych dla roślin pierwiastków odżywczych, podstawowych i drugorzędnych (N, P, K, Ca, Mg, Na, S), a także siedmiu mikroskładników (B, Co, Cu, Fe, Mn, Mo, Zn). W stanowiskach o niskiej zawartości któregokolwiek z nich bilansowanie nawożenia tylko o azot, fosfor i potas nie przyniesie spodziewanych efektów plonotwórczych. 

Mało i bardzo mało

Według stacji chemiczno-rolniczych, w okresie 2013-2016 (Rocznik Statystyczny Rolnictwa 2017) bardzo niską i niską zawartość magnezu stwierdzono w 28% przebadanych prób gleb. Najgorsza sytuacja występuje w województwie lubelskim (47%), a najlepsza w opolskim, warmińsko-mazurskim i dolnośląskim (19%). Opierając się o te dane, można stwierdzić, że magnez jest składnikiem często będącym w minimum. Biorąc pod uwagę średni wynik dla kraju, można stwierdzić, że deficyt dotyczy co trzeciego pola. 

Pierwiastek fotosyntezy

Magnez jest pierwiastkiem fotosyntezy, jako centralny składnik chlorofilu, zielonego barwnika roślin, w którym zachodzi to zjawisko. Proces fotosyntezy determinuje wszystkie inne funkcje życiowe w roślinie - od przemian energetycznych po syntezę wszelkiego rodzaju związków organicznych, węglowodanów, białka i tłuszczów. 

Dobre odżywienie magnezem zwiększa zawartość cukru w korzeniach buraka cukrowego, skrobi w ziemniakach, białka w ziarnie zbóż i oleju w nasionach rzepaku. Magnez zwiększa też działanie azotu, głównego składnika plonotwórczego. Pobudza wzrost systemu korzeniowego, a przez to stymuluje pobieranie wody i innych składników pokarmowych.

Objawy niedoboru

Transport magnezu w roślinie odbywa się głównie przez ksylem (drewno). Pierwiastek ten jest składnikiem mobilnym w roślinie. W sytuacji niedoborów przemieszcza się z organów starszych do młodszych. Dlatego objawy niedoboru najpierw widoczne są na starszych organach, z których składnik przemieszcza się do młodszych. Po wyczerpaniu zasobów, objawy pojawiają się na młodszych częściach rośliny. U roślin jednoliściennych, do których zaliczamy między innymi zboża, pojawia się chloroza między naczyniowa wzdłuż nerwów liści, przy czym nerwy pozostają intensywnie zielone. Objawy te dość często określane są jako pasiastość lub paciorkowatość liści i są dobrze widoczne, gdy patrzymy na liść pod słońce. W skrajnych przypadkach pojawia się brunatnienie i nekrozy liści.

U roślin dwuliściennych, np. buraka cukrowego, na liściach występują chlorotyczne plamy wyraźnie odcinające się od zdrowej tkanki. Chlorozy te są koloru od jasnożółtego do pomarańczowego i tworzą charakterystyczną mozaikę, określaną jako marmurkowatość lub tygrysowatość liści. Przy większych niedoborach chlorozy łączą się, następnie przechodzą w nekrozy, po czym liście zamierają. 

Podobnie jak w przypadku potasu i fosforu, w efektywnym nawożeniu magnezem należy dążyć do zapewnienia wysokiej zasobności gleby w ten składnik. 

Zwiększyć zasobność w glebie!

Za zawartość krytyczną magnezu w glebie dla roślin dwuliściennych przyjmuje się dolną wartość dla zasobności wysokiej (powyżej 5,1 dla gleb lekkich, 7,1 dla gleb średnich oraz 10,1 dla gleb ciężkich), natomiast dla jednoliściennych dolną wartość dla zasobności średniej. Zawartości docelowe magnezu w glebie będą zależały od kategorii agronomicznej gleby oraz gatunku uprawianej rośliny. Aby zwiększyć zasobność gleby o 1 mg na 100 g gleby, należy zastosować dodatkowo 30 kg składnika w nawozach.

Przy okazji regulacji odczynu

Zasoby glebowe w nawożeniu magnezem najłatwiej i najtaniej jest uzupełnić przy okazji regulacji odczynu, ponieważ stanowiska zakwaszone są z reguły jednocześnie ubogie w magnez. Dawka na rok w nawozach mineralnych nie powinna przekraczać 200 kg MgO/ha. 

Na glebach kwaśnych i o niskiej zawartości magnezu należy około 30-50% dawki wapna zastosować w formie dolomitu - to najtańsze źródło magnezu dostępne na rynku. Wapnowanie dolomitem należy wykonać co najmniej rok przed uprawą gatunków wrażliwych. Efekt działania wapna dolomitowego obserwuje się dopiero 2-3 lata od zastosowania. Działa ono wolno, ale przez dłuższy okres. 

Nawożenie przedsiewne i dolistne

Oprócz tego zaleca się dodatkowe nawożenie przedsiewne w postaci nawozów szybko działających, dobrze rozpuszczalnych w wodzie, np. kizerytu. Podczas wegetacji wskazane jest także dokarmianie dolistne w fazach krytycznych dla roślin, np. siarczanem magnezu, znanym jako sól gorzka - najczęściej jest to siedmiowodny siarczan magnezu (MgSO4 x 7 H2O). Uwodniony siarczan magnezu jest najpopularniejszą formą dolistnego dostarczania składnika. Sól gorzka jest silnie higroskopijna (konieczność przechowywania w zamkniętych opakowaniach) i łatwo rozpuszcza się w wodzie. Ponieważ oprócz jonu siarczanowego (zakwaszającego) zawiera silnie alkalizujący jon magnezu, po dodaniu do cieczy użytkowej w opryskiwaczu nie powoduje silnego zakwaszenia lub zmiękczenia wody. 

Głównym źródłem magnezu dla rośliny powinny być zasoby przyswajalnego składnika w glebie. Ważna jest więc odpowiednio wysoka zasobność stanowiska.

Tabela 1. Ocena zasobności gleb mineralnych w przyswajalny magnez (mg Mg/100 g gleby)

Tabela 2. Terminy dokarmiania magnezem