Uprawa rzepaku ozimego

Rzepak ozimy uprawia się na kompleksach gleby: pszennym bardzo dobrym, żytnim bardzo dobrym, pszennym dobrym, żytnim dobrym, pszennym górskim. Stanowiska dobre to takie, kiedy wysiewu można dokonać terminowo i w możliwie najstaranniejszy sposób. Czynniki kształtujące wartość stanowiska to: rodzaj przed-przedplonu i przedplonu, zasobność gleby w przyswajalne składniki pokarmowe i wodę, stan fitosanitarny gleby, jakość i stan kultury gleby, rodzaj i sposób wykonania zabiegów uprawnych, przebieg warunków pogodowych. Najlepszymi przedplonami są: wczesne i średnio wczesne odmiany grochu, jare mieszanki zbierane na zielonkę, wczesne ziemniaki uprawiane na oborniku, motylkowate wieloletnie zaorane po pierwszym pokosie. Rzepak ozimy spełnia zazwyczaj rolę rośliny „łamiącej” (długie następstwo zbóż po sobie; będąc przy tym bardzo dobrym przedplonem dla jęczmienia ozimego i pszenicy ozimej). Rzepak jest względnie tolerancyjny na uprawę w monokulturze, ale nie należy go uprawiać nawet przez dwa kolejne lata na tym samym polu. Uprawa rzepaku po sobie lub zbyt częste wracanie z jego uprawą może powodować spadek plonu. Na stanowiskach po ozimych i jarych zbożach jednym z wariantów uprawy roli pod rzepak jest (4–5 tygodni do siewu) podorywka 6–8 cm z bronowaniem, po skiełkowaniu osypanych nasion chwastów orka siewna 20–25 cm z bronowaniem (2–3 tygodnie przed siewem rzepaku). 

Wymagania klimatyczne

Rzepak posiada duże wymagania cieplne i wodne. Rzepak wymaga dużej wilgotności względnej powietrza, szczególnie udaje się w klimacie morskim – optimum opadów w roku kształtuje się w granicach 600–700 mm. Dobre uwilgotnienie w fazie kiełkowania i wschodów decyduje o równomiernym rozwoju roślin jesienią. Aby rozpocząć kiełkowanie rzepak potrzebuje 48–52% wody w stosunku do masy nasiona, jednak z powodu małej siły ssącej nasion zawartość wody w glebie powinna wynosić co najmniej 32–35% p.p.w. Rzepak ozimy w okresie od wschodów do zahamowania wegetacji przed zimą jest niewrażliwy lub mało wrażliwy na niedobory wody w glebie. Okresy krytyczne zapotrzebowania na wodę to kwitnienie i dojrzewanie. 

Siew

Siewu rzepaku ozimego w województwie kujawsko-pomorskim należy dokonać do 20 sierpnia. Jeśli spodziewany termin wschodów przypada na: 12 tygodni przed końcem okresu wegetacyjnego, to należy wysiać około 2–2,5 kg nasion (obsada 30–50 roślin/m2); jeśli opóźniamy termin siewu ilość nasion należy proporcjonalnie zwiększyć w celu zachowania optymalnej obsady roślin.

Po 3–4 tygodniach od wschodów należy przeprowadzić lustrację plantacji. Jesienią nie dajemy azotu, chyba że rośliny mogą mieć w środowisku niedobór tego składnika, jeśli są szkodniki lub gdy rzepak do końca września nie wytworzy 1–4 liści. Plon rzepaku tworzy się jesienią. Opóźnienie terminu wpływa na to, że tworzy się mniej bujna rozeta i mniej rozwinięty system korzeniowy. W okresie rozwoju jesiennego zawiązują się pąki kwiatostanowe (liczba liści w rozecie – liczba pędów kwiatostanowych); 1 liść – 1 pęd boczny, liczba pędów bocznych 6–16. Jako optymalną liczbę należy przyjąć 8–12 pędów, pożądane jest 400 do 450 pędów/m2 (łącznie z pędem głównym). Przy późnym siewie rzepaku roślina ma kilka liści (4–6) i tym samym mniejszą liczbę pędów bocznych na roślinie. W takim przypadku jedyną możliwością uzyskania odpowiedniej liczby pędów na m2 jest zwiększenie ilości wysiewu. Jednak słabszy rozwój korzeni mający zazwyczaj znaczenie przy opóźnionym siewie prowadzi zawsze do obniżenia plonu. 

Ocena łanu

Przy ocenie łanu jesienią należy zwrócić uwagę na obsadę, która powinna wynosi 80–120 roślin/m2. 

Rozeta zwarta – 2–3 liście  – stan zły; 3–4 liście – słaby; 5–6 – dostateczny; 6–7 – dobry; 8–10 liści – bardzo dobry, wzniesienie pąka wierzchołkowego ponad 3–4 cm, szyjka korzeniowa gruba. 
Wiosną: 50 roślin/m2 – stan bardzo dobry, 40 roślin – dobry, 20–35 – zły (należy zaorać, jeżeli rośliny są dobrze rozwinięte i równomiernie rozmieszczone wówczas można plantację pozostawić), <20 roślin/m2 – zaorać. 
Pożądane parametry w rozwoju roślin to ilość roślin na 1 m2 – 40–80; ilość łuszczyn na roślinie 160–190; ilość pędów na roślinie – 6–16; łuszczyny na pędzie głównym – 40–70 (rozgałęzienia górne 25–40; dolne 15–20); liczba nasion w łuszczynie 18–25; MTN 4,7–5,5 g. 

Nawożenie

Nawożenie azotem: wiosną pierwszą dawkę N podaje się z początkiem wegetacji – pierwsza dawka wynosi ok. 60%, tj. 60–100 kg N; drugą dawkę N wysiewa się na początku wytwarzania łodygi lub na krótko przedtem. Termin ten przypada z reguły 3–4 tygodnie po pierwszej dawce, bo rozwój rzepaku jest bardzo intensywny w tym okresie. Na ogół potrzeba wówczas ponownie ok. 80–100 kg N. Cała ilość azotu powinna być uzależniona od produkcyjności odmiany i stanowiska oraz dodatkowych zdolności stanowiska do dostarczania azotu. W okresie intensywnego wzrostu wydłużeniowego łanu rzepak pobiera dziennie 6 kg N/ha (średnio 3,5–4), w ciągu 30–35 dni przed kwitnieniem zostanie pobrane ok. 100–120 kg, a do końca kwitnienia dalsze 60–80 kg. Rzepak nie wymaga jesiennego nawożenia azotem. Przed ruszeniem wegetacji na wiosnę możemy wysiewać azot na zamarzniętą ziemię, ale nie na pokrywę śniegową. 

Pobieranie przez rzepak ozimy z jednostką plonu (1 t nasion i towarzyszący plon słomy 1:2,5) składników mineralnych w kg: N–71, P2O5 – 21, K2O – 92, CaO – 54, MgO – 23, SO3 – 62. Pobieranie mikroskładników z 1 t nasion i towarzyszącym plonem słomy: B – 65, Cu – 17, Mn – 180, Mo – 1,8, Zn – 90 dolistnie. 

Niedobór azotu powoduje następujące skutki: gorsze kwiatostany, mniej rozgałęzień, powolna regeneracja, cienkie łodygi, gorsza obsada łuszczyn, zmniejszona asymilacja, zwiększona podatność na choroby i szkodniki, opadanie łuszczyn, zasychanie nasion. Preferowana mała obsada. 

Możemy ograniczyć nawożenie pod roślinę następczą uwzględniając składniki pozostawione w glebie wraz z resztkami pożniwnymi: 50% N, 90% K, 90% Ca, 80% Mg. 

Uszkodzenia w okresie zimy

Przyczynami uszkodzeń rzepaku w okresie może być: 

• wymarzanie – krytyczne temperatury dla części nadziemnej mniej niż -20oC; dla systemu korzeniowego -5 do -6oC. Na początku zimy dobrze znosi większe spadki temperatury, w końcu zimy wrażliwy na niskie temperatury; 
• wyprzenie – pokrywa śnieżna łagodzi działanie mrozu, ale jej zlodowacenie może stać się przyczyną wyprzenia; 
• wysmalanie – rzepak nie przykryty śniegiem jest narażony na wysuszenie przez mroźne wiatry;
• wypieranie roślin – spowodowane ruchami górnej warstwy gleby; 
• wymakanie roślin – części roślin gniją z powodu braku tlenu.