Szkodniki winorośli - jak zwalczać?

Szkodniki winorośli

Ocenia się, że straty w plonach wywołane ich żerowaniem mogą wynosić od 10 do 30%, a nawet więcej, jeżeli będzie opóźniona lub zaniechana odpowiednia walka z nimi. Wszystkie części winorośli są dla nich atrakcyjne – korzenie, szyjki korzeniowe, liście, pąki kwiatowe i kwiaty, a także owoce i ich zawiązki.

Agrofagi winorośli – to grupa dość zróżnicowana pod względem nie tylko przynależności systematycznej, lecz i powodowanych szkód. Na roślinach żerują zarówno polifagi, czyli szkodniki wielu gatunków, jak i wyspecjalizowane organizmy, dla których winorośl jest jedynym lub głównym żywicielem (np. mszyca filoksera winiec).

W Polsce w winnicach najczęściej występują pędraki i opuchlaki (uszkadzają korzenie) oraz szkodniki nadziemnych części rośliny, takie jak: pilśniowiec winoroślowy (szpeciel), przędziorek chmielowiec (roztocz) oraz – od kilku lat – muszka plamoskrzydła (muchówka). Zwójki liściowe, pozostałe szpeciele, mszyce, ślimaki czy drutowce mają z reguły mniejsze znaczenie gospodarcze w naszym kraju. Trzeba jednak pamiętać, iż każdy z tych gatunków lokalnie może występować
w bardzo dużym nasileniu. Zależy to od wielu czynników, m.in. od miejsca uprawy, odmiany czy sposobu pielęgnacji. Bezwzględnie najgroźniejsza jest mszyca filoksera winiec pochodząca z Ameryki Północnej i rozprzestrzeniona w wielu krajach całego świata. Do Polski przedostaje się wraz ze sprowadzanymi sadzonkami. Ujęta jest w wykazie Agrofagów RAN dla materiałów rozmnożeniowych winorośli – wg zał. IV rozporządzenia UE 2019/2072/WE (więcej informacji o regulowanych agrofagach niekwarantannowych – RAN – na stronie http://piorin.gov.pl/zdrowie-roslin/agrofagi-szkodliwe/).

Żywicielem tej mszycy są jedynie winorośle: właściwa, letnia, lisia, pachnąca, wapniolubna i skalna.

Według informacji w ramach RAN, w Polsce stwierdzono filokserę winiec w 2011 r. na południu kraju, później już jej nie wykrywano. Jednak zagrożenie zadomowienia się tego szkodnika w Polsce jest bardzo duże, z uwagi na odpowiednie warunki klimatyczne i coraz większą obecność roślin żywicielskich.

Owad tworzy dwie formy rozwojowe: liściową i korzeniową (znacznie groźniejszą). Ta druga zimuje w postaci nimf na organach podziemnych winorośli, na których wiosną rozpoczyna intensywne żerowanie. Tworzą się galasy utrudniające przewodzenie wody i składników pokarmowych do nadziemnych części rośliny. Następstwem tego jest gnicie korzeni i ich obumieranie, osłabia to z kolei całą roślinę, która więdnie, żółknie i zamiera.

W ciągu roku rozwija się kilka pokoleń. Samica filoksery winiec (forma bezskrzydła) jest żółtawa, długości 1,2-1,5 mm, ma trzy pary drobnych nóg. Jaja są owalne, białożółte, wielkości 0,4 mm. Larwy – zbliżone wyglądem do osobników dorosłych, ale mniejsze. Po przedostaniu się bliżej powierzchni gleby dają początek postaci uskrzydlonej.

Ochrona polega przede wszystkim na uprawie odmian odpornych, jak również szczepieniu odmian wrażliwych na mniej podatnych podkładkach. Nie ma bezpiecznej i skutecznej ochrony chemicznej przed formą korzeniową fi loksery. Do zwalczania postaci liściowej w matecznikach (do początku fazy kwitnienia) jest obecnie zarejestrowany preparat NeemAzal-T/S (substancja
czynna: azadyrachtyna A).

Wielożerne szkodniki glebowe, takie jak: pędraki, opuchlaki i drutowce, lokalnie mogą mieć duże lub bardzo duże znaczenie gospodarcze. Pędraki – larwy chrabąszcza majowego, które podgryzają szyjkę korzeniową i powodują zamieranie roślin. Szczególnie niebezpieczne są w pierwszym roku po założeniu plantacji winorośli.

Pędraki w winorośli

Pędraki oraz chrząszcze zimują w glebie. Pełny rozwój szkodnika trwa 3-4 lata. Wylot chrząszczy rozpoczyna się pod koniec kwietnia i trwa przez cały maj, a nawet do pierwszych dni czerwca. Samice składają jaja pomiędzy grudkami gleby, w złożach po 25-30 sztuk, a wylęgłe larwy żerują na korzeniach roślin.

Pędraki są charakterystyczne i łatwe do rozpoznania – duże (dorastają do 50 mm), białokremowe, ze sporą brunatną głową i trzema parami silnych nóg tułowiowych. Ponadto charakterystycznie wyginają się w tzw. podkówkę. Larwy w ostatnim roku rozwoju kończą żerowanie w czerwcu – lipcu. Schodzą głębiej do gleby (około 50 cm) i tam przepoczwarczają się. Wylęgłe chrząszcze pozostają w glebie do wiosny następnego roku.

Aby nie mieć problemów z pędrakami, bardzo ważny jest wybór odpowiedniego pola pod plantację winorośli, tj. wolnego od tego szkodnika. Należy unikać miejsc w pobliżu lasów i zadrzewień, na których mogą żyć pędraki i żerować chrabąszcze.

Opuchlaki w winorośli

Opuchlaki – chrząszcze wielkości 4,5-15 mm, które w ostatnich latach coraz częściej są zauważane. Larwy opuchlaków: truskawkowca, lucernowca i rudonogiego, są wielkości do 10 mm, wiosną żerują na korzeniach (drobne zjadają, a grubsze uszkadzają), powodując znaczne osłabienie roślin. Spośród wymienionych owadów największy jest lucernowiec, a najmniejszy – rudonóg. Duże nasilenie tych szkodników można zaobserwować na starych uprawach, np. truskawki, koniczyny, lucerny, dlatego należy unikać zakładania nowych, młodych plantacji na tych samych miejscach, a nawet w ich pobliżu.

Postacie dorosłe chrabąszcza majowego i opuchlaków są również szkodliwe dla części nadziemnych roślin. Wczesną wiosną chrząszcze wyjadają pąki winorośli i niszczą młode liście. W maju i w czerwcu chrząszcze opuchlaków obrączkują młode pędy u nasady, wówczas jednoroczne przyrosty mogą zamierać.

Drutowce 

Drutowce – kolejne larwy, tym razem osiewników i innych sprężykowatych, które osłabiają winorośl poprzez niszczenie korzeni. Dorastają do 25 mm, mają walcowaty kształt, pokryte są silnym żółtobrązowym chitynowym oskórkiem. Pełny rozwój osiewnika trwa 5 lat – to gatunek wielożerny. W celu sprawdzenia, czy na danym polu występują szkodniki glebowe, trzeba wiosną (koniec kwietnia) lub latem (schyłek sierpnia) przeprowadzić lustrację. W tym przypadku należy wykopać 32 dołki na powierzchni 1 ha wielkości 25 cm x 25 cm x 30 cm (głębokość). Progiem zagrożenia (średnio więcej niż) jest 1 pędrak lub drutowiec albo 10 larw opuchlaków na 2 m2 (na 1 dołek). Ten zabieg profi laktyczny jest bardzo ważny. Wskazane jest, aby przeprowadzić go przed założeniem plantacji.

Metoda mechaniczna, polegająca na kilkakrotnej uprawie gleby przy użyciu ostrych narzędzi (np. glebogryzarki) ogranicza występowanie tych szkodników. Ponadto zalecana jest uprawa gryki, gdyż tanina w niej zawarta hamuje rozwój pędraków. Metoda biologiczna z użyciem preparatów z nicieniami entomopatogenicznymi daje również dobre rezultaty.