KalendarzRolników.pl
PARTNERZY PORTALU
  • Partner serwisu Krajowa Rada Izb Rolniczych
  • Partner serwisu Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego
  • Narodowy Instytut Wolności
  • ODR Bratoszewice
  • Partner serwisu Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi w Warszawie

WYSZUKIWARKA

Nie taka koza straszna

Opublikowano 11.02.2022 r.
Czy chów kóz jest wyzwaniem? W poniższym artykule znajdują się praktyczne informacje i obowiązki, zalecenia prawne, jak i żywieniowe dla przyszłych posiadaczy kóz w gospodarstwie rolnym.

hodowla kóz

 

Oznakowanie i rejestracja zwierząt


Kozy powinniśmy kupować z pewnego źródła i odpowiednio oznakowane, jest to podstawowy obowiązek posiadaczy zwierząt (bydło, świnie, owce i kozy). W celu dokonania rejestracji zwierząt w systemie IRZ należy złożyć do biura powiatowego ARiMR właściwego dla adresu wskazanego w ewidencji producentów stosowne Zgłoszenie (zgłoszenia dostępne są w biurach powiatowych ARiMR, można je również złożyć przez Portal IRZplus). Należy pamiętać, że siedzibę stada trzeba zarejestrować nie później niż w dniu wprowadzenia do niego pierwszego zwierzęcia gospodarskiego. Posiadacz kóz zobowiązany jest zgłosić do ARiMR każdą zmianę miejsca pobytu zwierzęcia w ciągu 7 dni od daty zaistnienia zdarzenia.

Systemy utrzymania kóz w gospodarstwie


Kozy utrzymuje się: 

  • na stanowisku na uwięzi; 
  • w kojcu bez uwięzi: 
  • pojedynczo, z wyjątkiem koźląt, lub 
  • grupowo. 

Na uwięzi utrzymuje się wyłącznie dorosłe samice, z wyjątkiem samic w okresie porodu i odchowu koźląt. Kozom zapewnia się możliwość korzystania z wybiegów. W przypadku utrzymywania kóz na stanowisku na uwięzi wymiary stanowiska powinny wynosić: szerokość – co najmniej 0,75 m; długość – co najmniej 1,35 m. W przypadku utrzymywania kóz w kojcu bez uwięzi pojedynczo powierzchnia kojca powinna wynosić dla: kozy dorosłej – co najmniej 1,5 m2 i dodatkowo co najmniej 0,3 m2 dla koźlęcia ssącego; kozła – co najmniej 1,5 m2; kozła reproduktora – co najmniej 3 m2. W przypadku utrzymywania kóz w kojcu bez uwięzi grupowo powierzchnia kojca, w przeliczeniu na jedną sztukę, powinna wynosić dla: kóz dorosłych – co najmniej 1,5 m2 i dodatkowo co najmniej 0,3 m2 dla koźlęcia ssącego; kozłów – co najmniej 1,5 m2; kozłów reproduktorów – co najmniej 3 m2;  koźląt – co najmniej 1 m2. Powierzchnia wybiegu w przeliczeniu na jedną kozę powinna wynosić co najmniej 4 m2, a w przypadku kozłów – co najmniej 6 m2.


Rozród kóz 


Kozy uzyskują dojrzałość rozpłodową w wieku 7–8 miesięcy. Ruja występuje sezonowo w okresie jesiennym od końca sierpnia do listopada. Ruja trwa 1–3 dni. Krycie powinno nastąpić po 6–12 godzinach od wystąpienia widocznych objawów rujowych, należy zwierzęta obserwować (niepokój, częste oddawanie moczu, obskakiwanie innych kóz, merdanie ogonem, obrzmienie warg sromowych oraz wypływ śluzu pochwowego). Często stosuje się krycie haremowe, kiedy to kozły utrzymywane są razem z kozami przeznaczonymi do kojarzenia. Na jednego kozła można przeznaczyć 25–30 kóz, starsze bardziej doświadczone kozły mogą skutecznie pokryć nawet do 45 kóz. W ciągu dnia dorosły kozioł nie powinien wykonać więcej niż 5 skoków. Kiedy kozioł jest niepłodny wszystkie kozy będą powtarzać ruję w przypadku niezapłodnienia, więc szybko przekonamy się o jego skuteczności. Najlepszym dowodem na istnienie ciąży jest brak objawów rui w następnym cyklu po kryciu, tzn. po ok. 21 dniach (cykl płciowy u kóz trwa ok. 3 tygodni (17–23 dni). Jednak, zwłaszcza u młodych kóz, na początku sezonu rozpłodowego możliwe jest skrócenie cyklu płciowego nawet do 5–8 dni). Także znów okazuje się, że najlepszym sposobem jest obserwacja zwierząt i nabieranie doświadczenia z obserwacji. 


Minimum dwa miesiące przed wykotem kozę należy zasuszyć. Jak to robimy? Karmimy kozę tylko sianem i wodą, nie dajemy już zielonki ani zbóż. Wtedy koza w naturalny sposób ucina produkcję mleka. Doimy na początku raz dziennie i obserwujemy nabrzmienie wymion, z czasem zmniejszamy częstotliwość dojenia aż do całkowitego zasuszenia. 


Ciąże są przeważnie pojedyncze rzadziej mnogie (dwie, rzadko trzy sztuki), trwają ok. 150 dni. Po porodzie należy dopilnować, by koźlęta jak najszybciej napiły się siary. Istnieje wiele sposobów odchowu koźląt. Niektórzy pozostawiają koźlęta przy matkach nawet do trzech tygodni i dłużej. Jest to najlepszy sposób odchowu dla koźląt, jednak nie dla samej matki i dla hodowcy. W przypadku, gdy koza urodzi jedną sztukę jest mniej zdajana niż powinna, natomiast przy trzech sztukach pokarmu może zabraknąć. Zbyt długie pozostawianie koźląt przy matkach powoduje również kaleczenie strzyków doprowadzające do stanów zapalnych wymienia i zwiększenia się ilości komórek somatycznych w mleku. Podbijanie głową przez młode wymienia również może doprowadzić do urazów. Należy więc bacznie obserwować zachowanie kóz, a ewentualny nadmiar mleka zdajać. 

Pielęgnacja kóz 


Aby posiadać zdrowe i wydajne zwierzęta należy stosować się do programów profilaktycznych. Są nimi zabiegi pielęgnacyjne, w tym korekta racic, regularne odrobaczanie, suplementacja witamin, makro- i mikroelementów, dezynfekcja pomieszczeń i sprzętu, okresowe przeglądy stada i szczepienia. Oprócz tego niezbędne jest stosowanie odpowiedniego żywienia, utrzymanie dobrostanu, odpowiednie kwalifikacje personelu i ich podnoszenie, stała (codzienna) lub możliwie częsta obserwacja zwierząt.

Przez cały rok należy zwierzętom zapewnić możliwość ochrony przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi i zwierzętami drapieżnymi, w szczególności przez zakrzewienie lub zadaszenie miejsc ich utrzymania albo przez budowę w tych miejscach niezwiązanych trwale z podłożem zadaszeń, wiat lub innych osłon chroniących przed wiatrem. Należy zapewnić opiekę i właściwe warunki utrzymywania uwzględniające minimalne normy powierzchni w zależności od systemów utrzymywania. Kozy utrzymuje się w warunkach:

  1. nieszkodliwych dla ich zdrowia oraz niepowodujących urazów, uszkodzeń ciała lub cierpień;
  2. zapewniających im swobodę ruchu, a w szczególności możliwość kładzenia się, wstawania oraz leżenia;
  3. umożliwiających kontakt wzrokowy z innymi zwierzętami. Pomieszczenia oświetla się przystosowanym dla danego gatunku zwierząt światłem sztucznym lub zapewnia dostęp światła naturalnego. W celu umożliwienia kontroli pomieszczeń, w których utrzymuje się zwierzęta i doglądania umieszczonych w nich zwierząt o każdej porze, pomieszczenia te wyposaża się w stałe lub przenośne oświetlenie sztuczne. Zwierzęta dogląda się conajmniej raz dziennie. Pomieszczenia, w których utrzymuje się zwierzęta, ich wyposażenie oraz sprzęt używany przy ich utrzymywaniu – wykonuje się z materiałów nieszkodliwych dla zdrowia zwierząt oraz nadających się do czyszczenia i odkażania – czyści się i odkaża.

Odchody zwierząt oraz niezjedzone resztki paszy usuwa się z pomieszczeń, w których utrzymuje się te zwierzęta, tak często, aby uniknąć wydzielania się nieprzyjemnych woni i zanieczyszczenia paszy lub wody. Pomieszczenia te zabezpiecza się przed muchami i gryzoniami. Wyposażenie i sprzęt przeznaczone do karmienia i pojenia zwierząt, umieszcza się w taki sposób, aby zminimalizować ryzyko zanieczyszczenia paszy lub wody oraz ułatwić bezkonfliktowy dostęp zwierząt do paszy i wody. Wyposażenie i sprzęt, o którym mowa: powinny być tak skonstruowane, umieszczone, obsługiwane i utrzymywane, aby nie powodowały nadmiernego hałasu; sprawdza się co najmniej raz dziennie, a wykryte usterki niezwłocznie usuwa.

Podłoga w pomieszczeniach, w których utrzymuje się zwierzęta powinna być twarda, równa i stabilna, a jej powierzchnia gładka i nieśliska.


W pomieszczeniach, w których utrzymuje się zwierzęta, obieg powietrza, stopień zapylenia, temperaturę, względną wilgotność powietrza i stężenie gazów utrzymuje się na poziomie nieszkodliwym dla zwierząt.
W przypadku wyposażenia pomieszczeń, w których utrzymuje się zwierzęta, w mechaniczny lub automatyczny system wentylacji system ten łączy się z:

  1.  systemem alarmowym sygnalizującym awarię systemu wentylacyjnego;
  2. systemem wentylacji awaryjnej.

Urządzenia do pojenia instaluje się w sposób zabezpieczający wodę przed wylewaniem się.
Chore lub ranne zwierzęta niezwłocznie otacza się opieką, a w razie potrzeby izoluje. Jeżeli wymaga tego stan zdrowia chorego zwierzęcia, to utrzymuje się je na ściółce.


Bardzo istotnym zabiegiem przeprowadzanym dwukrotnie w ciągu roku jest odrobaczanie, w szczególności dotyczy to zwierząt mających dostęp do pastwisk czy wybiegów.

Żywienie kóz 


Koza w miesiącach letnich ze względu na ekonomikę chowu oraz czynniki zdrowotne powinna być wypasana na pastwiskach. Hodowca, któremu zależy na wysokiej mleczności, powinien dodatkowo wzbogacić dietę zwierzęcia o białko. Kozy należy wypasać na mieszanych trawach, np. życica trwała czy kostrzewa łąkowa. Warto zasiać dodatkowo rośliny bobowate, takie jak lucerna, łubin, koniczyna i groch. Pasza dla kóz powinna być również bogata w zioła i zielone pędy zbóż, które korzystnie wpływają na układ krwionośny i pokarmowy. Oprócz tego koza zjada buraki cukrowe i pastewne, dynię, marchew oraz ugotowane obierki z ziemniaków. Jednym z przysmaków są pędy drzew i krzewów, dlatego też w czasie wiosny i lata warto wzbogacić dietę o odpady sadownicze. Dla urozmaicenia można podać śrutę kukurydzianą lub owies (np. w czasie dojenia). Podczas zimy podstawą żywienia kóz będzie siano, składające się z mieszanki ziół i traw polowych. Koza o większych wymaganiach pokarmowych potrzebuje w swojej diecie mieszanek mineralnych. Słone lizawki, czyli słupki  z otworami, do których wkłada się kostki soli, powinny być umieszczane w niedalekim sąsiedztwie paśnika przez cały rok. 

Choroby kóz 

Dodatkowo zioła zasiane na pastwisku w diecie kóz są korzystne z wielu względów. Urozmaicają pokarm, poprawiają zdrowie, polepszają produkcyjność, koza jest zwierzęciem, które samo jest w stanie wybrać odpowiednie rośliny, aby się samowyleczyć, jednak musimy jej stworzyć do tego warunki bioróżnorodnością na pastwisku. 

Przykładowe zioła i ich działanie:

  • wspomagające odrobaczanie: koper włoski, czosnek, chrzan, mięta, wrotycz, piołun, tymianek, rozmaryn,
  • przeciwbiegunkowe: mięta, liście jagody, nagietek, rdest ptasi, czosnek, koper włoski, dziewanna, pokrzywa, babka płesznik,
  • zwiększające mleczność: kozieradka, koper włoski, pokrzywa, ostropest, liść maliny,
  • na kaszel: tymianek, babka lancetowata, dziewanna, mięta,
  • uspokajające: rumianek, mięta.

Niezwykle ważnym minerałem dla zdrowia układu rozrodczego kóz jest selen. Niedobór tego minerału powoduje niezdolność do zajścia w ciążę i jej donoszenia (ronienie, absorpcja płodu). Koza z niedoborem selenu może mieć trudny poród, często występuje zatrzymanie łożyska i niższa produkcja mleka. Kozły natomiast są słabymi reproduktorami (słaba produkcja nasienia). Koźlęta z niedoborem selenu najczęściej rodzą się martwe lub słabe i mogą cierpieć z powodu choroby mięśni w pierwszych tygodniach życia, co może prowadzić do śmierci. U kóz kotnych ze stwierdzonym niedoborem selenu podaje się zastrzyk selenu z wit. E, 30–45 dni przed przewidywaną datą wykotu (pomaga zarówno kozie i nienarodzonemu koźlęciu, zwiększa „siłę” rodzenia). Pierwiastek ten jak widać jest niezwykle ważny, należy więc zwrócić na to szczególną uwagę. Zbyt mała ilość selenu powoduje również zaburzenia w tworzeniu części rogowych (racice). Selen rośliny pobierają z gleby jednak pierwiastek ten występuje w największej ilości w glebach wytworzonych z glin ciężkich oraz iłów, natomiast najmniejsze jego ilości znajdują się w glebach powstałych z piasków luźnych i słabo gliniastych. Na rynku dostępne są chociażby lizawki z dodatkiem selenu czy inne dodatki mineralno-witaminowe.

Wybrane choroby kóz 


Kulawka – zanokcica, zakaźne zapalenie racic wywołane jest przez bakterie. Występowanie choroby jest zależne od higieny w stadzie, częstości wykonywania korekty racic, ale też w istotny sposób od warunków glebowych i klimatycznych. Rozprzestrzenianiu choroby sprzyja podmokły teren na pastwisku.

Zapalenie wymienia – najczęściej chorują na nie kozy w 3–7 tygodniu po wykocie, w okresie nasilonej laktacji i największego drażnienia wymienia przez koźlęta, ale też czynnikiem sprzyjającym jest brak higieny podczas dojenia. Źródłem zakażenia są kozy chore klinicznie, nosiciele i ściółka zanieczyszczona ich mlekiem. Jednym ze sposobów zapobiegania zapaleniom gruczołu mlekowego wymienia jest zdojenie pierwszych strug mleka przed rozpoczęciem doju właściwego, pobudza to przysadkę do uwalniania oksytocyny, wypłukuje zanieczyszczone mleko ze strzyku i zatoki wymienia.

Ketoza, zatrucie ciążowe, toksemia ciążowa – jej przyczyną jest niedobór energii w organizmie w ostatnim okresie ciąży. Bardzo ważne jest pełnowartościowe żywienie maciorek w drugiej połowie ciąży, z wykluczeniem z diety składników ketogennych, zwłaszcza kiszonki zawierającej kwas masłowy, eliminowanie czynników stresowych. W leczeniu stosowana jest glukoza dożylnie. 

Rasy kóz 

Do kóz mlecznych należą nasze polskie rasy: polska barwna uszlachetniona, polska biała uszlachetniona czy też rasa pochodząca z importu koza saaneńska. Aby pozyskać odpowiedni materiał można zgłosić się do Polskiego Związku Owczarskiego. Jako ciekawostkę odsyłam również do strony https://kozykarpackie.izoo.krakow.pl/, gdzie możecie Państwo zapoznać się z charakterystyką jedynej rasy zachowawczej kóz w Polsce – kozy rasy karpackiej. Koza ta posiada specjalny znak ras zachowawczych i jej chów jest monitorowany, księgi hodowlane prowadzi Instytut Zootechniki Państwowy Instytut Badawczy w Balicach koło Krakowa. 

Chów kóz szczególnie w okresie porodów nie należy do najłatwiejszych, jednak produkcja mleka z przeznaczeniem na sery, może dać wiele satysfakcji i być źródłem dodatkowego dochodu. Od jednej kozy można uzyskać przyjmijmy, że 3 l mleka dziennie, są takie kozy, które dają mniej, ale i zdarzają się takie, które dadzą więcej, zależy to od okresu laktacji, rasy i żywienia. Natomiast na produkcję 1 kg sera przeznacza się ok. 10 l mleka. W Polsce pojawia się coraz więcej mniejszych gospodarstw produkujących sery w ramach Rolniczego Handlu Detalicznego. Oferta w internecie się powiększa, a zainteresowanych nie brakuje.

Kozy karpackie
Fot. https://kozykarpackie.izoo.krakow.pl/

 

Koza Saaneńska 

 

 
Anna Mońko-Łanucha
"Wieś Kujawsko-Pomorska", kwiecien 2021 r. Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Minikowie 
 
Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do niego tutaj
POWIĄZANE TEMATY:hodowla kózkozy
Komitet do spraw pożytku publicznego
NIW
Sfinansowano ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018-2030
PROO