Zmiany klimatu a uprawa roślin polowych

Dlatego już obecnie w regionach o częstszych niedoborach wody stawia się na uprawy o mniejszych wymaganiach, na przykład zamiast zbóż jarych uprawia się zboża ozime lub zamiast pszenicy – pszenżyto. Idąc dalej należałoby np. uprawę koniczyny czerwonej zastępować lucerną. Duży wpływ na to, jak rośliny reagują na suszę jest system korzeniowy. 

Terminowe i staranne przygotowanie gleby do siewu warunkuje pełne i wczesne wschody nasion oraz wytworzenie przez rośliny silnego i głębokiego systemu korzeniowego, który pozwala czerpać wodę i składniki pokarmowe z głębszych warstw gleby. 

Niekorzystne działanie niedoboru wody na wzrost i plonowanie roślin staje się widoczne przede wszystkim na glebach o małej zasobności w składniki pokarmowe. Dobre odżywienie roślin zwiększa głębokość ukorzenienia i przerośnięcia gleby korzeniami, zmniejsza transpirację roślin. Powoduje także szybszy wzrost początkowy roślin, co umożliwia im wczesne zakrycie gleby. Dzięki temu następuje ograniczenie parowania i zahamowanie wzrostu chwastów. Ponadto właściwe pH gleby wpływa korzystnie na warunki pobierania innych składników pokarmowych, sprzyja dobremu ukorzenieniu się roślin i zmniejsza presję czynników chorobotwórczych. 

Większa odporność na suszę 

Niezwykle ważnym elementem uprawy jest stosowanie nawozów organicznych będących źródłem próchnicy, które bardzo dobrze magazynują wodę. Obornik powinno się stosować jesienią, a w szczególności należy unikać nawożenia obornikiem pod ziemniaki wiosną, ponieważ przyoranie w tym czasie bardzo przesusza glebę. 

Podstawowym składnikiem decydującym o odporności roślin na suszę jest potas, który bierze udział w regulowaniu gospodarki wodnej. Jego dawki należy dostosować do zapotrzebowania roślin na ten składnik. Nawozy potasowe, podobnie jak fosforowe, należy stosować jesienią przed orką przedzimową. Jedynie na glebach bardzo lekkich, ze względu na ryzyko wymywania potasu, zaleca się rozsiewać je wczesną wiosną. Na glebach lekkich, przesuszonych nie powinno się nawozić potasem na zapas. Azot stosuje się w dwóch, trzech dawkach, co zwiększa jego wykorzystanie przez rośliny. 

Oprócz prawidłowego nawożenia o utrzymaniu żyzności gleby i uzyskanym plonie decyduje stosowanie odpowiedniego 
zmianowania. Przy wyborze odmiany należy brać pod uwagę odmiany najbardziej przydatne do uprawy w warunkach klimatyczno glebowych danego województwa wg Listy Zalecanych Odmian (LZO) opracowanej przez COBORU, a do siewu 
należy używać tylko zaprawianych nasion kwalifikowanych.

Rośliny do uprawy w warunkach suszy 

W obliczu ciągłych wzrostów temperatur zyskują na znaczeniu uprawy roślin ciepłolubnych lepiej radzących sobie w warunkach stresu wodnego, takich jak sorgo, słonecznik, proso, soja czy lucerna Sorgo ma bardzo mocny system korzeniowy, który pozwala na pobieranie wody nawet z głębokości 1,5 m (w okresach niedoborów wody znakomicie radzi sobie z pobraniem wody z głębszych warstw gleby).

Uprawa sorgo 

Sorgo jest rośliną popularną w krajach o klimacie gorącym i charakteryzuje się dużą odpornością na dłuższe okresy niedostatku wody. Wyróżnia się jednym z najmniejszych współczynników transpiracji (250-300 l/kg). Znosi temperatury do +35ºC, wytwarza na liściach i łodygach woski chroniące przed nadmierną ewapotranspiracją. W liściach występują komórki motoryczne powodujące ich zwijanie i zmniejszanie powierzchni asymilacyjnej podczas braku wody. Przy jego uprawie trzeba jednak pamiętać, że jest to roślina o dużych potrzebach nawozowych, a tempo pobierania składników pokarmowych jest ściśle związane z przyrostem biomasy. Zaleca się następujące dawki nawozów (w czystym składniku): 90-120-150 kg N na ha, 50-70 kg P2O5, 100-140-160 kg K2O na1ha. Sorgo wymaga gleb nagrzewających się, lekkich i o umiarkowanej żyzności. Można spodziewać się, że w rejonach, gdzie obserwujemy duże wahania w plonach kukurydzy z powodu suszy, sorgo będzie zyskiwało na znaczeniu. 

Uprawa słonecznika 

Słonecznik zajmuje w świecie trzecie miejsce pod względem powierzchni uprawy i poziomu produkcji jednorocznych roślin oleistych (po soi i rzepaku). Ma duże wymagania świetlne i cieplne, natomiast stosunkowo niewielkie wodne, głównie dzięki rozwiniętemu systemowi korzeniowemu. Zaletą tej rośliny są małe wymagania azotowe w porównaniu z innymi roślinami uprawnymi, zwłaszcza z okopowymi, kukurydzą czy rzepakiem. Uzyskiwane plony na uboższych kompleksach wskazują, że słonecznik radzi sobie na słabszych glebach, na których inne rośliny plonują niezadowalająco, np. kukurydza. 

Uprawa prosa 

Proso dobrze rośnie na obszarach o niskiej wilgotności, otrzymujących 500-750 mm opadów rocznie, ale skoncentrowanych latem. Możliwe jest jednak uzyskanie plonów przy zaledwie 200-450 mm opadów rocznych, z czego 30-40% powinno spaść w okresie wegetacji. Jego potrzeby cieplne są zbliżone do tych, jakie mają późne odmiany kukurydzy w uprawie na ziarno. Młode siewki są wrażliwe na wiosenne przymrozki, dlatego proso sieje się w maju. Korzenie wiązkowe prosa sięgają do poziomu ok. 50 cm, a pojedyncze nawet do 1 m głębokości. Dzięki temu roślina może pobierać wodę z gleb suchszych. 

W rejonach o niedostatecznej ilości opadów i na glebach lekkich, gdzie uprawiano niegdyś żyto i owies, dzisiaj z powodzeniem można uprawiać proso w siewie czystym lub w mieszankach na zieloną masę. 

Dawki nawozów zależą od jakości gleby i przedplonu. Na stanowiskach słabszych stosuje się ok. 40-50 kg N, ok. 35 kg P2
O5, a także ok. 50 kg K2O na 1 ha.

Uprawa soi 

Soja to roślina, której duże wymagania cieplne jeszcze niedawno stanowiły główną przyczynę ograniczającą uprawę. 
Ryzyko uprawy zwiększają również przymrozki, które silnie uszkadzają rośliny od siewu do pełni wschodów. Soja ma mocno rozwinięty system korzeniowy, dlatego dobrze znosi suszę. Straty wody są ograniczone dzięki owłosieniu roślin oraz zdolności do ustawiania w zależności zmieniającego się oświetlenia. 

Uprawa lucerny 

Lucerna charakteryzuje się dużymi zdolnościami produkcyjnymi, dostarcza paszy o wysokiej zawartości białka i innych cennych składników pokarmowych. Z uwagi na jej korzystny wpływ na gospodarkę próchniczną i żyzność gleby lucerna stanowi niezwykle ważne ogniwo zmianowania. Ponadto jako roślina strączkowa nie wymaga dużej ilości nawozów, a zwłaszcza azotowych. Lucerna do uprawy wymaga stanowisk suchych i nasłonecznionych, charakteryzuje się mniejszymi wymaganiami wodnymi niż inne rośliny motylkowate. Konsekwencją zmieniających się warunków klimatycznych są zarówno zagrożenia, jak i nowe możliwości. Wydawać 
się może, że zagrożeń i negatywnych skutków jest więcej, ale należy dostrzec pojawiające się możliwości wprowadzenia do upraw nowych gatunków i odmian, co umożliwia zwiększenie areału upraw ciepłolubnych. Dostosowanie produkcji do zmiany warunków klimatycznych to nie tylko problemem rolnika w konkretnym gospodarstwie. Dostosować muszą się także rynki rolne i przemysł rolno-spożywczy, który jest głównym odbiorcą i przetwórcą płodów rolnych.