Jak poprawić strukturę gleby?

Podstawowym wskaźnikiem żyzności gleb jest próchnica. Jest to złożony związek, zbudowany z różnych substancji naturalnych, powstałych z rozkładu szczątków organicznych, głównie roślinnych, pod wpływem organizmów glebowych - bakterii, grzybów oraz dżdżownic. Zawartość próchnicy w glebach na terenie Polski waha się (wg różnych źródeł) od 0,60 do 6%. 
Najlepsze zabiegi poprawiające zawartość próchnicy w glebie to: stosowanie prawidłowego następstwa roślin, wapnowanie gleb kwaśnych i lekko kwaśnych, zrównoważone nawożenie nawozami naturalnymi i mineralnymi, a także właściwa uprawa roli i wysiew poplonów.

Prawidłowe następstwo roślin

Powinno ono być zaplanowane na kilka lat dla konkretnych pól gospodarstwa, na których będą uprawiane kolejno rośliny, czyli tzw. płodozmian. Dobrze dobrany płodozmian powinien zawierać przynajmniej 3 gatunki roślin na glebach lekkich i 4-5 na cięższych. Konstruktywny płodozmian sporządzany dla danego gospodarstwa powinien uwzględniać wzbogacenie lub degradację substancji organicznej w glebie.
Wyróżniamy 3 grupy roślin uprawnych o różnym oddziaływaniu na bilans substancji organicznej:

• wzbogacające glebę - wieloletnie rośliny motylkowe i ich mieszanki z trawami, rośliny strączkowe oraz międzyplony na nawóz zielony,
• zubożające glebę - okopowe, warzywa korzeniowe, kukurydza,
• neutralne - zboża, oleiste, pod warunkiem, że resztki pożniwne zostają na polu.

Udział poszczególnych gatunków w strukturze zasiewów nie może przekraczać: okopowych - 25%, strączkowych - 20-25%, zbóż ogółem - 66-75%.

Zapobiec zakwaszeniu gleb

Zmniejszenie zawartości próchnicy w glebie jest wynikiem, oprócz czynników degradacji, między innymi zakwaszenia gleb, co wiąże się ze zniszczeniem jej zdolności buforowych i nagromadzenia jonów metali ciężkich, głównie glinu. Konsekwencją tego procesu jest spadek żyzności gleby i gorsze warunki do rozwoju upraw rolniczych w postaci:

• obniżenia plonu znacznie poniżej oczekiwań,
• pojawienia się chorób niedoborowych, wskazujących na braki składników, m.in. fosforu i magnezu oraz mikroelementów,
• występowania chwastów kwasolubnych, jak: sporek polny, szczaw polny, rumian pospolity, rzodkiew świrzepa itp.,
• zmniejszonej skuteczności herbicydów i fungicydów,
• zasklepienia lub rozpylenia gleby, zbitej struktury, powodującej trudności w uprawie,
• występowania suszy fizjologicznej w lata suche, a w lata mokre zakwaszenia, powodującego zlewność gleb,
• niewłaściwego działania nawozów.

Optymalny odczyn dla aktywności biologicznej gleby to pH 6,0 do 7,2.

Podstawą nawożenia jest poznanie zasobności i odczynu gleby poprzez pobranie raz na 4 lata prób glebowych i oznaczenie pH oraz zawartości podstawowych składników, P, K, Mg, a także, raz w roku, azotu.

Na podstawie otrzymanych wyników, gleby należy zwapnować, stosując odpowiednie typy wapna nawozowego. Na gleby ciężkie i zwięzłe zalecane jest wapno tlenkowe, natomiast na lekkich lepiej sprawdza się wapno węglanowe, które co prawda działa wolniej, ale jest odporne na wymywanie. Przy wyborze wapna należy zwrócić też uwagę na zasobność gleby w magnez. 
Nie należy łączyć wapnowania z jednoczesnym stosowaniem (wywożenie i przyorywanie) nawozów naturalnych (obornik, gnojowica), a także nawozów fosforowych i azotowych zawierających azot w formie amonowej. Między tymi zabiegami wskazana jest przerwa przynajmniej 4-6 tygodni. W ten sposób unikniemy dużych strat składników pokarmowych (uwstecznienie fosforu, ulatnianie się azotu do atmosfery w postaci amoniaku). 

Roślinami wzbogacającymi glebę w substancję organiczną są: wieloletnie rośliny motylkowe i ich mieszanki z trawami, rośliny strączkowe oraz międzyplony na nawóz zielony.

Bardzo dobre efekty można uzyskać stosując tzw. Czarną Kredę, nawóz zalecany również w rolnictwie ekologicznym. Zawiera on kredę jeziorną, kalcyt, miękki węglan wapnia, a także składniki organiczne, w tym węgiel organiczny i kwasy próchnicowe, humusowe, fulwowe oraz huminy. W jego składzie jest wiele mikro- i makroskładników, jak:  magnez, sód, azot, żelazo, potas, siarka, bor, fosfor, mangan, cynk, miedź. Nawóz ten wyróżnia się bardzo dobrą rozpuszczalnością i reaktywnością. Według rolników, dobrze jest go stosować przemiennie z wapnem nawozowym: w jednym roku kredę, a w drugim roku wapno. Ale można go wnosić co roku i też spełni swoją rolę, tj. skutecznie i szybko odkwasi glebę. Przy sprzyjających warunkach atmosferycznych reguluje pH gleby, eliminuje patogeny - grzyby, pleśnie, bakterie gnilne i inne mikroorganizmy chorobotwórcze, oraz ogranicza występowanie chwastów kwasolubnych. Równocześnie wpływa pozytywnie na rozwój pożytecznych bakterii glebowych.

Czarna Kreda występuje w formie granulowanej i sypkiej. Granulowany nawóz można rozsiewać zwykłymi rozsiewaczami nawozowym. Polecany on jest do stosowania w małych gospodarstwach (ok. 350 zł/t) w dawce 0,6-2,4 t/ha. Nawóz w sypkiej postaci (ok. 150 zł za t) polecany jest do stosowania w dużych gospodarstwach w dawce 0,5-2,0 t/ha. Ponieważ bardzo dobrze się wchłania i szybko działa, jest chętniej wybierany przez rolników niż granulowany. Regulacja odczynu rozpoczyna się bezpośrednio po jego zastosowaniu, ze względu na łatwość rozpuszczania się w glebie węglanowej formy wapnia. Po rozsianiu na ściernisko wystarczy wykonać zabieg kultywatorowania.

Zrównoważone nawożenie

Zachowanie odpowiedniej proporcji składników pokarmowych NPK powoduje, że rośliny są mniej podatne na niekorzystne warunki w okresie wegetacji. 

Azot jest jednym z najważniejszych składników mineralnych wpływających na zawartość próchnicy w glebie. Ponieważ obecnie azot mineralny jest najdroższym składnikiem pokarmowym, dlatego należy się zastanowić, jak go zastąpić azotem pochodzącym z nawozów naturalnych. Ilość składników pokarmowych (azotu, fosforu i potasu) w nawozach naturalnych zależy od tego, od jakiego gatunku zwierząt pochodzą, a także od wieku i żywienia tych zwierząt. 

Obornik jest nawozem wolno działającym, natomiast gnojówka i gnojowica to nawozy szybko działające. Nawozy naturalne trzeba przykryć lub wymieszać z glebą najpóźniej następnego dnia po ich zastosowaniu. Dawki nawozów sztucznych należy dostosować do zasobności gleb i potrzeb pokarmowych roślin. Dawki nawozów naturalnych i mineralnych można obliczyć w oparciu o aplikację „Kalkulator potrzeb pokarmowych roślin uprawnych”. Dawka azotu w postaci nawozu naturalnego na 1 ha użytków rolnych nie może przekroczyć 170 kg. 

Konserwująca uprawa roli 

Właściwie prowadzona uprawa roli wpływa na wzrost zawartości próchnicy w glebie oraz poprawę struktury gleby, przeciwdziała erozji, a także ogranicza straty wody z gleby. W związku z tym, zamiast tradycyjnej uprawy roli, z zastosowaniem orki, zaleca się stosowanie tzw. konserwującej uprawy roli. Polega ona na ograniczeniu częstotliwości i głębokości zabiegów uprawowych. W związku z tym należy kierować się zasadą, że „zabiegów uprawowych stosuje się tak dużo, jak to jest konieczne, aby stworzyć roślinom korzystne warunki wzrostu i rozwoju, a jednocześnie tak mało, jak to jest możliwe”. Oznacza to, że pług (w miarę możliwości) powinien zostać zastąpiony maszynami spulchniającymi, pracującymi bez odwracania wierzchniej warstwy gleby, jak: grubery, brony talerzowe czy różnego rodzaju zestawy uprawowo-siewne. Chodzi o to, aby w jednym przejeździe maszyny można wykonać jednocześnie uprawę gleby i siew. W ten sposób zabiegi związane z uprawą roli można zredukować do niezbędnego minimum.

Konserwująca uprawa ma za zadanie jak najdłużej utrzymać glebę pod okrywą roślinną, aby zapobiec jej erozji, a także zatrzymać wodę w glebie, poprzez ograniczenie jej parowania. Okrywę taką stanowią resztki pożniwne lub międzyplony w postaci mulczu. Dzięki niej zwiększa się populacja fauny glebowej, głównie dżdżownic, które drążąc korytarze, poprawiają jej przepuszczalność i stwarzają warunki dla rozrastania się systemu korzeniowego roślin. 

Formą uprawy konserwującej jest siew bezpośredni, czyli siew nasion w nieuprawianą glebę w sposób pasowy, czyli  tzw. strip till, gdzie uprawiany jest tylko wąski pas gleby wzdłuż przyszłych rzędów roślin. Jedną z zalet siewu pasowego jest ochrona wody w glebie, zwiększenie zawartości próchnicy, rozwój życia biologicznego.

Wysiew poplonów

Podobnie jest przy uprawie poplonów, które poprawiają żyzność gleby, dostarczając ok. 15-20 t/ha zielonej masy. Jest to ważne zwłaszcza w gospodarstwach bez inwentarza żywego, gdzie nie ma nawozów naturalnych - obornika czy gnojowicy. Poprawiają one warunki fitosanitarne, stanowią okrywę gleby, zatrzymują wodę w glebie, działają strukturotwórczo, ograniczają występowanie chwastów, zapobiegają wymywaniu składników mineralnych, zwłaszcza azotu i potasu, do wód gruntowych. Rolnicy coraz chętniej uprawiają poplony, widząc namacalne efekty ich stosowania.

Przykłady mieszanek poplonowych i zalecane normy wysiewu na 1 ha:

• łubin 100 kg + słonecznik 10 kg + peluszka 70 kg,
• peluszka 70 kg + wyka siewna 50 kg + facelia 8 kg,
• wyka jara 50 kg + słonecznik 10 kg + facelia 3 kg,
• facelia 5 kg + seradela 30 kg,
• facelia 6 kg + wyka ozima 40 kg,
• gorczyca biała 10 kg + facelia 5 kg,
• gorczyca biała 2 kg + facelia 3 kg, + groch 25 kg + wyka 15 kg,
• seradela 30 kg + facelia 5 kg,
• słonecznik 6 kg + rzodkiew 2 kg, + facelia 3 kg + wyka 20 kg + wyka 10 kg,
• owies 35 kg + bobik 40 kg + wyka, 15 kg + groch 20 kg + facelia 3 kg.

Mieszanki poplonowe dwu- i wieloskładnikowe wprowadzone do gleby w postaci zielonej masy są przetwarzane w próchnicę przez żyjące w niej organizmy.

Przestrzeganie zasad prawidłowej agrotechniki może w znacznym stopniu przyczynić się do zmniejszenia degradacji gleb. Opisane zalecenia są oparte na doświadczeniach rolników z gospodarstw współpracujących.

Krystyna Babicz Artykuł opublikowany we współpracy z Lubelskim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego w Końskowoli Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj