Lnianka siewna – dobry wybór

W dzisiejszych czasach w płodozmianie dominują rośliny zbożowe, które ujemnie wpływają na stan gleby. Dlatego tak ważne jest poznanie roślin z innych grup botanicznych, szczególnie takich, które mają niewielkie wymagania glebowe. 

Nasiona lnianki po zbiorze

Ciekawą rośliną jest lnianka siewna, nazywana także jako lnicznik, rydz, lennica, rydzyk, ryżyk. Należy ona do rodziny kapustowatych (Brassicaceae). Jest jedną z najstarszych roślin uprawnych. Uprawiana była już w średniowieczu, na obszarze Polski była siana do lat 50. XX w., następnie została wyparta przez inne bardziej wydajne gatunki roślin oleistych. W ostatnim czasie wraca do łask ze względu na wspaniałe właściwości prozdrowotne oleju tłoczonego z jej nasion. Dlatego warto poznać tę roślinę, szczególnie, że jest gatunkiem niewymagającym i niskonakładowym.

Lnianka siewna jest gatunkiem jednorocznym, wyróżniamy formę jarą i ozimą. Korzeń wrzecionowaty sięgający ok. 40–60 cm, cienki ze słabo rozwiniętymi korzeniami bocznymi. Łodyga sztywna, dorasta do 1 m wysokości, rozgałęzia się w górnej części. Kwiatostan w postaci wydłużonego grona, niewielkie kwiaty koloru żółtawobiaławego, przeważnie samopylne. Owocem jest łuszczynka o długości od 3 do 7 mm zawierająca 8–10 nasion. Nasiona formy jarej są żółtawe, natomiast ozimej koloru rdzawego. Wyróżniamy kilka odmian lnianki, forma jara – Omega i Śmiłowska, forma ozima – Maczuga, Luna i Przybrodzka. 

Lnianka w początkowej fazie kwitnienia

Lnianka siewna w fazie początkowej dojrzałości

Lnianka siewna w fazie dojrzewania

Zbiór lnianki pokosówką

Lnianka nie ma specjalnych wymagań co do stanowiska. Jest gatunkiem wytrzymałym na chłody i przymrozki. Termin siewu formy ozimej przypada od 10 do 20 września, wykonujemy go siewnikiem rzędowym w rozstawie 12–15 cm, przy normie wysiewu 3–5 kg/ha. Formę jarą wysiewa się od końca marca do połowy kwietnia, norma wysiewu jest znacznie większa, bo wynosi ok. 8–12 kg/ha. Jednak po konsultacji z rolnikiem, który ma duże doświadczenie w uprawie lnianki, późniejszy termin siewu (nawet 20 maja) oraz zwiększona norma wysiewu do 15 kg/ha okazały się dobrą praktyką, bo pozwoliły w systemie rolnictwa ekologicznego na zebranie 800 kg nasion z ha. Mając taką wiedzę, możemy zdecydować się nawet na wysiew lnianki w sytuacji, gdy istnieje konieczność przesiewania nieudanych upraw. Warunkiem powodzenia musi być dostępność wilgoci w początkowej fazie wzrostu. Lnianka jest generalnie gatunkiem odpornym na okresowe susze, dlatego nadaje się na gleby lekkie. Toleruje odczyn lekko kwaśny, udaje się nawet na glebach murszowych i torfach niskich. Ciężkie gleby gliniaste i iły nie są dobrym stanowiskiem dla tego gatunku ze względu na zbyt zwięzłą strukturę i utrudnione wschody. Lnianka siewna nie ma specjalnych wymagań co do przedplonu, z uwagi na bardzo drobne nasiona (masa 1 000 nasion waha się od 0,8 do 1,6 g) oraz płytki siew (na głębokość 1–1,5 cm)  ważne jest, żeby gleba była dobrze uprawiona i odchwaszczona. Dodatkowym argumentem przemawiającym za starannie przygotowaną i wyrównaną glebą jest początkowe wolne tempo wzrostu lnianki siewnej. Do momentu zakrycia międzyrzędzi lnianka wymaga starannego odchwaszczania. Zaleca się bronowanie w fazie rozety w celu zniszczenia takich chwastów jak rdest, gorczyca polna, komosa biała, rzodkiew i inne. Lnianka siewna jest zasadniczo rośliną odporną na choroby i szkodniki. Polecana jest do uprawy w gospodarstwach ekologicznych. Odporność prawdopodobnie wiąże się z produkcją fitoaleksyn o działaniu przeciwdrobnoustrojowym. Substancja ta ma strukturę zbliżoną do tiabendazolu, fungicydu stosowanego w rolnictwie konwencjonalnym. Jednak w niekorzystnych warunkach pogodowych może wystąpić problem z mączniakiem rzekomym i bielikiem (biała rdza) oraz z chowaczem tasznikowcem, słodyszkiem rzepakowcem oraz chowaczem lniankowcem. 

Lnianka jest rośliną niewymagającą, jednak warto wykonywać badania gleby, żeby wiedzieć, jaka jest zasobność w podstawowe składniki pokarmowe. Gdy prowadzi się gospodarstwo rolne w oparciu o urozmaicony płodozmian, stosuje nawożenie organiczne oraz uprawia poplony nie musimy się martwić o takie rośliny, jak lnianka. Świetnie sobie poradzi bez dodatkowego nawożenia. Jeśli prowadzimy gospodarstwo w systemie rolnictwa ekologicznego, to należy pamiętać, że dopuszczone jest stosowanie nawozów mineralnych niepochodzących z syntezy chemicznej o niskim stopniu rozpuszczalności i koncentracji składnika pokarmowego. Nie zezwala się na stosowanie mineralnych nawozów azotowych. Zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego  i Rady (UE) 2018/848 w ekologicznej produkcji roślinnej żyzność i aktywność biologiczna gleby utrzymywana jest poprzez stosowanie płodozmianu z udziałem roślin motylkowatych oraz maksymalne wykorzystanie nawozów naturalnych i organicznych powstających w gospodarstwie.

W przypadku, kiedy zabiegi te nie zapewniają osiągnięcia lub poprawy żyzności gleby dozwolone jest stosowanie nawozów i środków poprawiających właściwości gleby zawartych w zamkniętym wykazie, który dostępny jest na stronie Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach (www.iung.pl).

Okres wegetacji lnianki jest krótki, forma jara, oczywiście w zależności od przebiegu pogody gotowa jest do zbioru po ok. 80–110 dniach od wysiewu. Forma ozima dojrzała jest zazwyczaj na początku lipca. Lniankę należy zbierać w fazie dojrzałości pełnej, gdy rośliny zasychają, nasiona są już rdzawo-żółte, a łuszczynki brunatne. Nie należy opóźniać zbioru, gdyż może to spowodować znaczne straty w plonach z powodu samoczynnego pękania łuszczynek. Literatura podaje, że zbiór należy wykonywać jednoetapowo kombajnem zbożowym, który powinien być szczelny ze względu na drobne nasiona. Jednak rolnik ekologiczny, pan Bartłomiej Piskorski z Kołodziejewa, który od wielu lat z powodzeniem uprawia lniankę siewną wskazuje, że zbiór dwufazowy jest korzystniejszy. Należy skosić uprawę pokosówką, a po kilku dniach kombajnem zbożowym. Zapewni to uzyskanie lepszej dojrzałości ziarna i tym samym ograniczy straty. Lnianka jara w zależności od warunków pogodowych i zasobności stanowiska plonuje na poziomie 0,5–1 t/ha, forma ozima od 1,5 do 2,5 t/ha. 

Nasiona mają bardzo cenne właściwości. Olej tłoczony z lnianki nazywa się olejem rydzowym. Obfituje w wielonienasycone kwasy tłuszczowe, takie jak alfa-linolenowy (omega-3) i linolowy (omega-6), a przede wszystkim zawiera optymalną ich proporcję. Zawiera również przeciwutleniacze, substancje aktywne, witaminę A, E oraz D. Olej rydzowy obniża ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia, zapobiega i hamuje rozwój choroby niedokrwiennej i wieńcowej serca. Obniża ryzyko udarów mózgu i zawałów serca, normalizuje ciśnienie krwi oraz ma działanie przeciwmiażdżycowe, obniża poziom tzw. złego cholesterolu, optymalizuje poziom cukru we krwi. Ma dobroczynne działanie na wzrok, układ nerwowy, układ odpornościowy. Działa przeciwzapalnie oraz antyalergicznie hamując wysoką odpowiedź immunologiczną oraz redukuje przebieg procesów zapalnych. Zmniejsza ryzyko wystąpienia chorób przewlekłych o podłożu zapalnym, takich jak choroba Crohna, reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty czy łuszczyca. Również stosowany zewnętrznie pomaga w zachowaniu odpowiedniego stanu skóry oraz wspomaga leczenie schorzeń, takich jak atopowe zapalenia skóry, trądzik, egzema, zapewnia szybsze gojenie się ran.

Olej rydzowy powinien być spożywany na zimno. Ma delikatny, korzenny, lekko orzechowy smak, jest idealny do sałatek, surówek, ziemniaków, makaronów, kasz, twarogów, past kanapkowych, humusu, pieczywa. Znaną specjalnością są śledzie w oleju rydzowym z cebulą i przyprawami.
Łatwość uprawy lnianki siewnej oraz właściwości zdrowotne oleju tłoczonego na zimno są dobrym argumentem, by zachęcić rolników do uprawy tej niewymagającej i ciekawej rośliny. Uprawa lnicznika wzbogaci płodozmian w gospodarstwie oraz wprowadzi na rynek nasiona do produkcji cennego oleju.