KalendarzRolników.pl
PARTNERZY PORTALU
  • Partner serwisu Krajowa Rada Izb Rolniczych
  • Partner serwisu Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego
  • Partner serwisu Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi w Warszawie
  • ODR Bratoszewice
  • Narodowy Instytut Wolności

WYSZUKIWARKA

Na drobno czy na grubo - rozdrabnianie pasz

Opublikowano 16.09.2022 r.
Koszty pasz stanowią około 70% kosztów produkcji zwierzęcej. Wobec tego skarmiane materiały paszowe powinny być jak najlepszej jakości, na co ma wpływ ich rozdrobnienie. Jego wielkość determinuje kondycję zwierząt, wykorzystanie pasz i zużycie energii na ich pobieranie, czyli warunkuje opłacalność produkcji.

Rodzaje operacji rozdrabniania

Podział operacji rozdrabniania surowców paszowych wynika z zastosowanych technologii. Można wyróżnić cztery ich rodzaje:

  • rozbijanie przez uderzenie, wywoływane działaniem na cząstki szybkoobrotowych elementów maszyn;
  • rozgniatanie uzyskiwane przez ściskanie cząstek dwiema powierzchniami obracającymi się z jednakową prędkością;
  • rozcieranie, prowadzone za pomocą dwóch powierzchni, z których jedna jest nieruchoma;
  • łupanie i kruszenie w wyniku działania na cząstkę dwóch powierzchni, które przemieszczają się względem siebie z różną prędkością.

Rozdrabniacze działające na zasadzie mechanicznego rozbijania cząstek, to rozdrabniacze udarowe. Urządzenia rozgniatające i częściowo rozrywające posiadają walcowy element rozdrabniający, a rozcierające i rozgniatające oraz rozrywające – tarczowy. Materiały o dużej twardości rozdrabnia się maszynami udarowymi i zgniatającymi, materiały zwięzłe rozcierającymi, a materiały kruche maszynami kruszącymi lub łupiącymi.
Pasze bardzo drobno zmielone są mniej smaczne i powodują zapylenie budynków inwentarskich. Przy rozdrabnianiu ziarna zbóż na śrutę można wyróżnić trzy frakcje:

  1. śrutę drobną – 0,2–1 mm,
  2. śrutę średnią – 1–1,8 mm,
  3. śrutę grubą –1,8–2,6 mm.

Bydło

W przypadku tego gatunku należy uwzględnić dwa zagadnienia: rozdrobnienie pasz objętościowych – kiszonek, siana, słomy, a zwłaszcza dawek wymieszanych całkowicie (TMR) oraz mieszanek pasz treściwych. Dawki TMR składają się z pasz objętościowych i treściwych, więc ich prawidłowe rozdrobnienie wpływa na poprawność wymieszania, oprócz właściwej kolejności ich podawania do wozu paszowego.
Do określenia rozdrobnienia pasz objętościowych, a szczególnie dawek wymieszanych całkowicie (TMR) stosowanych w żywieniu krów mlecznych o wysokiej wydajności służą sita pensylwańskie. Zestaw składa się z czterech segmentów: trzech sit o różnej wielkości otworów okrągłych (oczek) i litego dna. Pomiar polega na wsypaniu określonej ilości dawki TMR (np. 0,5 kg) na górne sito o największej średnicy oczek i wytrząsaniu paszy. Cały zestaw należy poruszać pięciokrotnie po płaskiej powierzchni do przodu i do tyłu, bez odrywania separatora od powierzchni. Następnie sita obraca się o jedną czwartą obrotu i powtarza całą czynność. 


Górne sito ma otwory o średnicy 19 mm i pozostają na nim pasze strukturalne odpowiedzialne za drażnienie mechanoreceptorów żwacza i czepca, co powoduje odruch odłykania. To one odpowiadają za utrzymanie właściwego pH w żwaczu oraz jego odpowiednią motorykę. Pływają na powierzchni płynnej frakcji żwaczowej i konieczne jest ich ponowne przeżucie zanim trafią do dalszych odcinków przewodu pokarmowego. W przypadku TMR powinno na nim zostać od 7–10 do 15% całej ilości ocenianej dawki TMR. Wartość powyżej 15% informuje, że krowy prawdopodobnie będą sortowały skarmianą dawkę TMR, a wartość poniżej 7% wskazuje na zbyt mocne rozdrobnienie pasz. W przypadku analizowania kiszonki z kukurydzy wartości te powinny wynosić od 2–7 do 10–20%, a kiszonki z traw lub lucerny od 3–8 do 15–25%. 
Drugie sito posiada otwory o średnicy 8 mm. Pozostające na nim cząstki w niewielkim stopniu drażnią ściany przedżołądków, ale za to nadają dawce TMR strukturę. Ponadto wymagają mniejszej obróbki fizycznej podczas przeżuwania. W przypadku mieszanki TMR powinno jej na tym sicie pozostać 30–50%, kiszonki z kukurydzy 45–65–75%, a kiszonki z traw lub lucerny od 30–45 do 60–65%. 


Sito trzecie z otworami o średnicy 1 mm gromadzi drobne cząsteczki pasz objętościowych i większe pasz treściwych, które mogą być łatwo i szybko rozłożone przez mikroflorę żwacza. Z dawek TMR powinno na nim zostać 30–50% całości, kiszonek z kukurydzy – 20–30%, a kiszonek z lucerny – 30–40%. 


Na dno spada reszta paszy treściwej oraz najdrobniejsze frakcje kiszonek z kukurydzy, także kiszonego ziarna tej rośliny. Większa ilość materiału na dnie, to duże rozdrobnienie pasz lub słabe przyklejenie się pasz treściwych do objętościowych. W przypadku TMR może tu pozostać do 20% całości, a kiszonek – do 5%.

 

W przypadku określania prawidłowego rozdrobnienia treściwych mieszanek paszowych uzupełniających dla bydła i owiec w dawnych normach branżowych przemysłu paszowego przyjmowano, że przesiew przez sito o otworach kwadratowych wielkości 10 mm powinien być 100%, a dopuszczalna zawartość całych ziaren nie powinna przekraczać 1%.


Nie ma potrzeby rozdrabniania ziarna zbóż, np. pszenicy, owsa czy kukurydzy skarmianych cielętami, choć okres ten jest krótki i trwa do około 3 miesiąca od urodzenia. Wówczas w kale zaczynają się pojawiać ziarna niestrawione, ponieważ większe są już wówczas żwacz, czepiec i księgi, a nie trawieniec. Proporcje tych trzech komór w stosunku do trawieńca wynoszą 85:15, gdy wcześniej – 30:70. Całe ziarna (lub gniecione) stymulują rozwój żwacza poprzez wzmacnianie rozwijających się mięśni tego przedżołądka, co przyspiesza stawanie się cielęcia przeżuwaczem.
Świnie


Orientacyjnie można przyjąć, że mieszanki dla świń powinny zawierać 50% cząstek o średnicy poniżej 1 mm (najlepiej, gdy jest ich poniżej 40%), 35% – o średnicy 1–2 mm, 12% – o średnicy 2–3 mm, maksymalnie 3% – o średnicy powyżej 3 mm.


Hodowcy chcący badać rozdrobnienie przygotowywanych przez siebie mieszanek mogą posłużyć się zestawem złożonym z 2 sit o wielkości oczek 2 i 1 mm oraz litej podstawy. Masa pozostałości na najrzadszym sicie powinna być mniejsza niż 15% całości, a na najgęstszym – nie powinna przekraczać 40% masy badanej próby, reszta może spaść do podstawy.

 

W przypadku śrutowania pasz dla świń duża ilość małych cząstek może być efektem zastosowania w rozdrabniaczu sit o niewłaściwej wielkości oczek, ale również z powodu zużycia elementów roboczych śrutownika. Te dwa czynniki determinują zużycie energii w procesie rozdrabniania, czyli wpływają na koszty, a tym samym na opłacalność produkcji.


Świnie są bardzo wrażliwe na niewłaściwe rozdrobnienie paszy, które wpływa na strawność mieszanki. Niedostateczne rozdrobnienie zmniejsza kontakt cząstek paszy z enzymami trawiennymi, co ogranicza ilość składników pokarmowych dostających się do krwioobiegu. Najlepsza strawność – np. białka na poziomie 78%, występuje przy rozdrobnieniu ziarna zbóż rzędu 0,4–0,6 mm. Gdy jest większe, spada do 70%, co zwiększa zużycie paszy. Zmniejszenie rozmiaru cząstek paszy poprawia jej wykorzystanie o ok. 1% na każde 0,1 mm (zakres 0,8–0,3 mm). Jednak nadmierne rozdrobnienie obniża strawność, ponieważ drobne cząstki paszy oblepiają ściany jelit, co pogarsza wchłanianie składników pokarmowych do krwi.

U loch i starszych tuczników może być przyczyną owrzodzeń żołądka. Jeżeli świnie chorują na wrzody, to skarmiana pasza powinna mieć cząsteczki wielkości 0,6–0,7 mm. Problemy często mogą się pojawić przy stosowaniu produktów ubocznych z przetwórstwa rolno-spożywczego, np. mąki. Niebezpieczna dla żołądka może okazać się też mieszanka granulowana, gdyż może rozpadać się w żołądku na zbyt drobne frakcje powodując nawet zwiększoną śmiertelność z powodu wrzodów żołądka mogącą dochodzić nawet do 10%. Strawność energii paszy z 81 do 85% zwiększa dobra równomierność rozdrobnienia jej cząstek.


Zbyt duże rozdrobnienie zwiększa pylenie się paszy, co pogarsza warunki zoohigieniczne w chlewni i podwyższa ryzyko schorzeń dróg oddechowych świń i ludzi je obsługujących.


Przemysłowe mieszanki paszowe są dodatkowo kondycjonowane, co poprawia strawność pasz o niewystarczającym rozdrobnieniu. Na przykład wykazano, że u tuczników zmniejszenie rozdrobnienia z 1 do 0,4 mm obniżyło o 5% zużycie paszy na 1 kg przyrostu i zwiększyło przyrosty masy ciała.


Według dawnych norm branżowych przemysłu paszowego całkowity przesiew mieszanek granulowanych i kruszonych przez sito o otworach kwadratowych wielkości 1 mm nie powinien przekraczać dla świń 20%. W przypadku mieszanek sypkich, w zależności od grupy technologicznej dla jakiej są przeznaczone, przesiew badano na sitach 6, 4, 2, 1,5 i 1 mm. Dopuszczalny zakres przesiewu mieścił się w zakresie nie mniejszym niż 80 do 100%, dopuszczalna liczba ziaren całych nie powinna była przekraczać 1%.

Drób


Kury są typowymi ziarnojadami. Pasaż treści pokarmowej przez przewód pokarmowy ptaka nie trwa długo. Na przykład u kurcząt wynosi 4 godziny, u starszych osobników dochodzi do 8 godzin. W związku z tym istotna jest forma podawanej paszy. Kurczętami można skarmiać mieszanki grubo rozdrobnione i jednorodne pod względem wielkości cząstek – sypkimi lub granulowanymi. Jednak w badaniach wykazano, że pasza sypka o wyrównanej strukturze składająca się z większych cząsteczek zwiększa przyrosty odchowywanych brojlerów kurzych w okresie początkowym – starter i w drugim okresie odchowu –  grower. Grubsza struktura mieszanki sprawia, że na jej pobieranie ptaki zużywają mniej energii. Wynika to z mniejszej liczby dziobnięć niezbędnej do pobrania ilości paszy odpowiedniej do nasycenia się. Jednak mieszanka musi być jednorodna. Jeżeli wielkość cząsteczek jest zróżnicowana, pasza nie działa pozytywnie na trawienie – nie poprawiają się przyrosty masy ciała ani jej wykorzystanie.

 

 

W żywieniu drobiu może być stosowana kruszonka. Mieszanki na pierwszy okres odchowu brojlerów – starter, powinny być kruszone z grubo rozdrobnionych surowców, ponieważ wówczas większą rolę w pasażu treści pokarmowej odgrywa żołądek drobiu. Ptaki w wieku do 30 dnia życia mogą otrzymywać łamane ziarno kukurydzy, natomiast osobniki starsze, o masie ciała powyżej 1,2 kg – mogą dostawać np. pszenicę w ilości 15–25% i/lub jęczmień.


Kurczęta mogą być też żywione mieszankami granulowanymi. Jednak ich jakość zależy od jakości komponentów paszowych, rozdrobnienia i parametrów granulowania. Granule powinny być trwałe i nie kruszyć się, szczególnie podczas transportu, a także w trakcie ich zadawania. Im więcej całych granul, tym lepiej dla brojlerów. Granule pokruszone są zazwyczaj zjadane przez słabsze ptaki, które znajdują się niżej w hierarchii stada. Nie sprzyja to wyrównaniu stawki kurcząt przeznaczonych do odstawy, zwłaszcza, gdy liczba całych granulek zmniejsza się poniżej 50%. Z technicznego punktu widzenia łatwiejsza jest granulacja mieszanek o niskiej koncentracji energii. Taką paszę pobierają brojlery w większych ilościach, zwiększając szybciej swoją masę ciała, ale pasza musi być zbilansowana pod względem składników pokarmowych.


Paszę sypką lubią pobierać kury. Najlepiej, aby zawierała ona około 65–70% cząsteczek o wymiarach 1–3 mm. Ptaki nie powinny otrzymywać zbyt twardego granulatu ani kruszonki o ostrych krawędziach i pasz zbyt rozdrobnionych. Jednak mieszanki sypkie, o prawidłowym rozdrobnieniu sprawiają, że kury dłużej je pobierają niż granulat, co nie sprzyja zachowaniom kanibalistycznym, w tym wydziobywaniu piór wynikającym m.in. z „nudzenia się” ptaków. Poza tym wole nie zapełnia się zbyt szybko i nie następuje jego przepełnienie. 
Rozdrobnienie mieszanek sypkich wg dawnych norm branżowych przemysłu paszowego badano na sitach o oczkach kwadratowych wielkości 8, 4 i 1 mm. W zależności od gatunku i grupy technologicznej przesiew nie powinien był przekraczać 25 do 100%, a zawartość całego ziarna nie powinna być większa niż 2%.


Forma paszy nie ma znaczenia, jeżeli nie zapewni się ptakom swobodnego dostępu do wody. 
***
Przed przystąpieniem do procesów obróbki surowców paszowych, w tym rozdrabniania i mieszania należy koniecznie skontrolować ich jakość pokarmową (podstawowy skład chemiczny) i odżywczą (np. zawartość aminokwasów, takich jak lizyna, metionina, cystyna, treonina i tryptofan). Należy też zwrócić uwagę na ich stan mikrobiologiczny, np. czy nie są spleśniałe. Pasz zagrzybionych nie wolno skarmiać. 

 
mgr inż. Piotr Dorszewski
"Wieś Kujawsko-Pomorska", sierpień 2022 r. Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Minikowie 
 
Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do niego tutaj
Komitet do spraw pożytku publicznego
NIW
Sfinansowano ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018-2030
PROO