KalendarzRolników.pl
PARTNERZY PORTALU
  • Partner serwisu Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi w Warszawie
  • ODR Bratoszewice
  • Narodowy Instytut Wolności
  • Partner serwisu Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego
  • Partner serwisu Krajowa Rada Izb Rolniczych

WYSZUKIWARKA

Wpływ „zieleni” na zdrowie człowieka

Opublikowano 11.10.2022 r.
W obecnych czasach mamy do czynienia z niezwykle szybko postępującym procesem urbanizacji. Zarówno tradycyjna rola miast, jak i wsi została znacznie rozszerzona, co powoduje, że generują one coraz więcej różnorodnych czynników wpływających na człowieka.

wpływ zieleni na zdrowie człowieka

Duża koncentracja zanieczyszczeń, zróżnicowane warunki sanitarne czy wzmożona produkcja odpadów to przykładowe czynniki ryzyka. Dodatkowym problemem jest łatwiejszy dostęp do przetworzonej chemicznie żywności, spadek aktywności fizycznej w domu i pracy, a także nadmierne stosowanie używek. To w efekcie znacznie zwiększa ryzyko schorzeń cywilizacyjnych, takich jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, astma czy otyłość.

Na szczęście mieszkańcy miast i wsi odznaczają się coraz większą przedsiębiorczością, mobilnością i chęcią działania, co daje dobre perspektywy dla lokalnego rozwoju gospodarczego i kulturalnego. Alternatywą dla ciągłego pośpiechu oraz wszelkich obciążeń i napięć może być dla wielu ludzi ucieczka na przysłowiowe „łono natury”. Problemem staje się jednak coraz większa redukcja naturalnych terenów zielonych na rzecz cenniejszych inwestycji gospodarczych i rolniczych.

Zieleń – definicja, funkcje

Termin zieleń jest często używany w odniesieniu do ogólnej formy pokrycia terenu lub sposobu użytkowania przestrzeni. Zieleń to również roślinność, którą w sposób świadomy zarządzamy, formujemy i pielęgnujemy, a przede wszystkim chronimy. Teren zieleni to tereny obejmujące całą infrastrukturę pokrytą roślinnością, znajdujące się w granicach wsi lub zwartego miasta, pełniące rozmaite funkcje, a w szczególności wyróżnia się tu parki, zieleńce, promenady, bulwary, ogrody botaniczne, zoologiczne, cmentarze oraz zieleń towarzyszącą zabudowie miejskiej,  przemysłowej i gospodarczej. Na wsi są to wszelkiego rodzaju zakrzewione miedze, zadrzewienia śródpolne i przydrożne czy też ogrody przydomowe. W miastach z kolei kształtuje się ogródki działkowe. Tym samym, zieleń stanowi bardzo ważny element dla zachowania spójności miasta i wsi.

Tereny zielone spełniają kilka podstawowych funkcji, są to: 

  • funkcja ekologiczna, czyli kształtowanie mikroklimatu, poprawianie parametrów środowiskowych, pozytywny wpływ na faunę i człowieka; 
  • funkcja techniczna polegająca na osłanianiu budynków przed wpływem czynników klimatycznych, takich jak wiatr czy deszcz; 
  • funkcja estetyczna to przede wszystkim wywoływanie odczucia piękna, integrowanie elementów zieleni z infrastrukturą miejską, a także maskowanie niedostatków zabudowy;
  • funkcja psychologiczna, z kolei, to wzmacnianie więzi mieszkańców z miejscem zamieszkania, kształtowanie miejsc rekreacji bądź wypoczynku. 

Wpływ zieleni na środowisko i klimat


Zjawiska klimatyczne stanowią duży problem w skali lokalnej, jak i światowej. Współcześnie, najbardziej istotne zagadnienia to:

  • zwiększona średnia roczna temperatura, nadmiar ciepła powoduje, między innymi przyśpieszenie krążenia krwi, wzrost tętna, zwiększone wydzielanie potu lub intensywniejszą wentylację płuc,
  • spadek wilgotności względnej (rocznej do 10%), wzmaga się wtedy odczucie parności, duszności i jednocześnie przyśpiesza prędkość wiatru – silne i nagłe powiewy,
  • większa ilość hałasu (forma zanieczyszczenia), 
  • nagromadzenie aerozolu biologicznego (bakterie, wirusy, grzyby, pyłki), wywołującego wszelkiego rodzaju alergie i choroby,
  • zmniejszona roczna suma opadów (niedobory wody w glebie i ekosystemach wodnych),
  • natężenie mgieł i smogu, w powietrzu zwiększa się zawartość szkodliwych gazów oraz pyłów i toksyn, negatywnie oddziałujących na układ oddechowy, nerwowy oraz skórę i wzrok człowieka.

Roślinność z kolei łagodzi niekorzystne zjawiska ekologiczne i działa na korzyść w kwestii poprawy warunków klimatycznych. Jednym z tego typu oddziaływań jest zwiększanie wilgotności powietrza i obniżenie temperatury otoczenia. Betonowa i asfaltowa zabudowa powoduje intensywne nagrzewanie się gruntu i spadek wilgotności powietrza, w efekcie powstają tzw. wyspy ciepła nad terenem. Podobnie działają duże otwarte przestrzenie pól uprawnych. 


Rośliny zielone działają z kolei przeciwstawnie poprzez tworzenie wyizolowanych wysp chłodu i wilgoci, w których ma miejsce intensyfikacja procesów fotosyntezy i produkcji tlenu oraz pary wodnej (transpiracja). Szczególne znaczenie odgrywa tutaj starodrzew z rozbudowanym ulistnieniem, dzięki któremu wysokie, dojrzałe drzewa mogą absorbować więcej CO2 niż młode nasadzenia. 


Ponadto, naturalne zbiorowiska zieleni stanowią ostoję dla różnorodności gatunkowej roślin i zwierząt.


Pojedyncze drzewo jest domem dla tysięcy owadów, ptaków czy gryzoni. Dodatkowo korzenie drzew zapewniają utrzymanie wody w gruncie na wyższym poziomie i pozostawiają ją dostępną dla roślin o mniej rozbudowanym systemie korzeniowym. W efekcie zwiększa się retencyjność terenu i polepszają warunki hydrologiczne gleby. To z kolei pozytywnie wpływa na kondycję wód pobliskich jezior i rzek.


Roślinność reguluje także przepływ powietrza, tworząc swego rodzaju strefy przewietrzeń. Zieleń wysoka ogranicza także wpływ wiatru poprzez zmniejszenie jego prędkości oraz zmianę kierunku. Dzięki różnicy temperatur pomiędzy wyspami zabudowanymi i zielonymi tworzą się lokalne cyrkulacje powietrza, co odbywa się na korzyść bilansu cieplnego obszaru. Stwierdzono, że już nad trawnikami przeciętna temperatura jest niższa w południe o około 10°C niż nad powierzchnią asfaltową. Drzewa chronią także grunt oraz samych ludzi przed przegrzaniem w czasie upalnych dni i osłaniają nas przed szkodliwym promieniowaniem słonecznym. Tym samym, polepszenie tych parametrów mikroklimatu lokalnego powoduje przede wszystkim, że zmniejsza się obciążenie organizmu człowieka ciepłem, co wpływa bardzo pozytywnie na kondycję ludzi, a przede wszystkim osób cierpiących na schorzenia typu krążeniowo-oddechowego.

 

Dodatkowo, drzewa i krzewy są znakomitym izolatorem akustycznym, przez co niwelują niekorzystny efekt hałasu. Jednym z problemów przede wszystkim w miastach jest bowiem hałas, uznawany za rodzaj zanieczyszczenia. U człowieka wywołuje on głównie efekt napięcia emocjonalnego, wzmaga stres, utrudnia skupienie, a w efekcie zaburza funkcjonowanie organizmu, jest także przyczyną ubytku słuchu, utrudnia odbiór sygnałów optycznych, obniża sprawność i chęci działania oraz wydajność pracy ludzi. Hałas powoduje również pogorszenie jakości środowiska przyrodniczego, poprzez utratę przez środowisko jego naturalnej wartości, jaką jest cisza. 


Największe znaczenie mają w tym przypadku wysokie i stosunkowo zwarte skupienia roślin z odznaczającą się piętrowością zieleni, gdyż stanowią one swego rodzaju element ekranujący w krajobrazie. Również brak liści powoduje ok. 60% wzrost hałasu w porównaniu z zielenią bogato ulistnioną. W rezultacie roślinność drzewiasta rozprasza hałas, dzięki czemu zapobiega jego narastaniu oraz przenoszeniu na większe odległości. Rośliny skutecznie tłumią piski, zgrzyty, które z punktu widzenia człowieka i zwierząt są najbardziej dokuczliwe. Dodatkowo, wysokie drzewa zasłaniają źródło hałasu (np. ruchliwą drogę, fabrykę), dzięki czemu nie skupiamy na nim tak dużej uwagi i tworzy to ład przestrzenny w krajobrazie.

Kolejnym ważnym aspektem, jest to że niektóre gatunki roślin podczas procesu fotosyntezy razem z dwutlenkiem węgla mogą pobierać z otoczenia tlenki azotu i siarki, a także pochłaniają metale ciężkie, np. ołów, rtęć czy miedź, kumulując je w swoich organizmach, pełniąc rolę tzw. bioakumulatorów. Szereg różnego rodzaju procesów, na drodze których rośliny oczyszczają środowisko i degradują zanieczyszczenia nazywamy z kolei, fitoremediacją. Działanie to jest bardzo istotne z punktu widzenia profilaktyki chorób nowotworowych, które mogą być wywoływane poprzez działanie tych pierwiastków w organizmie człowieka. Co istotne, zanieczyszczenie metalami ciężkimi pochodzącymi ze spalin samochodowych może występować nawet w odległości ponad 150 m od jezdni. Roślinność zasadzona wzdłuż ulic stanowi z kolei rodzaj strefy buforowej dla tych pierwiastków, zapobiegając tym samym ich dalszej wędrówce i rozprzestrzenianiu. Tę samą funkcję stanowią wszelkiego rodzaju obszary zielone towarzyszące polom uprawnym stanowiące barierę dla pestycydów i nawozów.


Udowodniono także, że rośliny mają zdolność do absorbowania zanieczyszczeń pochodzących z silników spalinowych, w skład których wchodzą także liczne związki trujące, takie jak: aldehydy, tlenek węgla, węglowodory aromatyczne lub ozon. W tym celu wzdłuż najbardziej uczęszczanych dróg sadzi się wierzby i topole. Zieleń pełni tu rolę filtra zanieczyszczeń powietrza, poprzez pochłanianie zapylenia i zapobieganie ponownemu pyleniu. Największą cześć zanieczyszczeń pyłowych magazynują drzewa, z których pyły są spłukiwane do podłoża dzięki opadom atmosferycznym. Tym samym, tereny biologicznie czynne oczyszczają powietrze i spełniają rolę naturalnych katalizatorów. To dobroczynne oddziaływanie roślin docenią wszyscy mieszkańcy, a głównie osoby chorujące na: astmę, pylicę lub rozedmę płuc. 


Warto też zauważyć, że duża ilość zanieczyszczeń powietrza redukuje promieniowanie widzialne i UV, co skutkuje ograniczeniem produkcji witaminy D3 w skórze, zmniejszeniem liczby krwinek czerwonych, a także obniżeniem bakteriobójczej skuteczności promieniowania UV. 

Bezpośredni wpływ zieleni na zdrowie i psychikę człowieka


Powiązanie pomiędzy zielenią i zdrowiem zostało zaobserwowane w wielu kulturach i społecznościach. Przekonanie o dobroczynności zieleni czy wody było rozpowszechniane już w pierwszych miastach Persji, Chin czy Grecji. Już od średniowiecza, w okolicach szpitali rozwijano ogrody, były one również istotną częścią klasztorów, dworów i pałaców. Mimo postępu cywilizacyjnego na przekroju wieków, roślinność od zawsze w mniejszym bądź większym stopniu towarzyszyła człowiekowi. Nie sposób jednak nie zauważyć, że w dobie rozwoju gospodarczego zaczęła ona ustępować miejsca nowym funkcjom miast i wsi, stając się jednocześnie dobrem coraz trudniej dostępnym.


Tym samym zieleń ma na celu przyniesienie ulgi od objawów fizycznych, chorobowych oraz urazów, a także zmniejszenie stresu i podwyższenie poziomu komfortu życia osób nadmiernie obciążonych emocjonalnie i fizycznie.

Jednym z przykładów zdrowotnej dobroczynności roślin jest produkcja związków wchodzących w skład aerozolu powietrznego, tzw. fitocydów, które mają właściwości bakterio- i grzybobójcze, do takich gatunków należą; sosna zwyczajna, świerk pospolity, jodła pospolita, lipa lub brzoza.

Dodatkowo, drzewa iglaste wydzielają liczne olejki eteryczne ułatwiające oddychanie, z kolei inne gatunki mogą wpływać pozytywnie na układ nerwowy człowieka, zaliczamy do nich; bukszpan zwyczajny, migdałowiec, jaśminowiec, jarząb pospolity czy czeremchę amerykańską.

Uznaje się, że naturalne krajobrazy zaspokajają biologiczne potrzeby ludzi, dlatego wywierają one tak regenerujący efekt na człowieka. Zieleń poprawia samopoczucie, łagodzi stres, oraz przyśpiesza powrót do zdrowia. Funkcjonującym uzdrowiskom (np. w Ciechocinku, Krynicy Zdrój), zawsze towarzyszą tereny zielone, parki lub ogrody. W tym celu tworzy się także łąki kwietne, które mają ogromny walor estetyczny, a przy okazji służą pożytecznym zapylaczom. Kontakt z naturą jest multi-sensoryczny. Tym samym, sama wizja i dostrzeganie zieleni w naszym otoczeniu jest już pozytywnym bodźcem i ma zdrowotne właściwości. Dla poprawy samopoczucia nie musimy więc aktywnie kontaktować się z przyrodą, ale wystarczy nam samo poczucie jej bliskości.


Krajobraz przekształcony przez człowieka ma mniej korzystny, a w niektórych przypadkach nawet negatywny wpływ na zdrowie ludzi. Mieszkańcy miast częściej chorują na depresję, migrenę, a także choroby układu sercowo-naczyniowego. Dodatkowo stres i niekorzystne bodźce wzbudzają u ludzi agresję i uczucie gniewu. W efekcie, miasto generuje masę negatywnych czynników, dla których idealną alternatywę stanowią naturalne tereny zielone. Rozwiązaniem dla wielu miast jest więc zwiększenie powierzchni tych terenów oraz udziału drzew w kształtowaniu wielowarstwowej struktury roślin. Dodatkowo, należy wdrażać odpowiednią politykę propagującą wypoczynek na świeżym powietrzu, kontakt z przyrodą oraz rozwijać świadomość mieszkańców na temat ekologii i ochrony otaczającego ich środowiska. 

Funkcja społeczna zieleni 


Obszary zielone odpowiadają za kreowanie miejsc rekreacji i wypoczynku, zarówno w formie czynnej – spacery, sport, zabawa, kontakt z ludźmi, jak i biernej – samo przebywanie wśród zieleni, a tym samym umożliwiają integrację społeczeństwa. Tereny wycieczkowo-wypoczynkowe w formie lasów lub parków historycznych mogą stanowić cenne miejsca edukacji dla dzieci, tworzy się w nich ścieżki dydaktyczne i tzw. zielone szkoły, będące miłą alternatywą dla zamkniętej klasy szkolnej. Jednocześnie tereny zielone wymagają sezonowej pielęgnacji dzięki czemu kreowane są odpowiednie jednostki odpowiedzialne za tę funkcję, w ten sposób powstają nowe miejsca pracy, a mieszkańcy miast mają poczucie dbałości o otaczającą ich przyrodę. 


Profilaktykę chorób cywilizacyjnych ułatwia między innymi wspieranie aktywnego transportu poprzez tworzenie szlaków rowerowych, ścieżek pieszych oraz wyodrębnianie terenów z ograniczeniami ruchu pojazdów. Tworzy się również deptaki, a z myślą o dzieciach place zabaw, będące miejscami aktywności fizycznej dzieci i młodzieży. Przebywanie na świeżym powietrzu w towarzystwie rówieśników wpływa pozytywnie na wiele aspektów rozwoju dzieci. Zapewniony jest prawidłowy rozwój psychospołeczny dziecka, ruch zapobiega wadom postawy i otyłości, a dzięki wpływowi słońca dostarczana jest wit. D3 wspierająca odporność. Najnowsze badania przemawiają za tym, że odpowiednia podaż tej witaminy już od najmłodszych lat, połączona z ruchem na świeżym powietrzu może mieć istotny wpływ na rozwój takich chorób, jak Parkinson czy Alzheimer. Coraz popularniejsze staje się także projektowanie „siłowni” ulokowanych na zewnątrz, dających możliwość aktywnego spędzenia czasu. Dzięki takim zabiegom kreowana jest przestrzeń publiczna istotna dla rozwoju życia kulturalnego i obywatelskiego.


Przestrzeń zurbanizowana jest jednocześnie ekosystem o ograniczonych możliwościach samoregulacji, dlatego tak ważne jest zachowanie zielonych płuc w dobrej kondycji i formie, by mogły spełniać swoje funkcje. Promocja zdrowia, to z kolei złożony proces obejmujący edukację oraz działania na rzecz poprawy stanu środowiska życia człowieka. Ważne jest gospodarowanie zasobami miast i wsi poprzez kreowanie i ochronę obszarów zieleni. Uznaje się bowiem, że obszary te spełniają kluczową funkcję profilaktyczną z punktu widzenia chorób cywilizacyjnych i ułatwiają utrwalanie prawidłowych wzorców zdrowego stylu życia.


Europejska Konwencja Krajobrazowa ma na celu promowanie ochrony krajobrazu, zarządzania i planowania, uznając jednocześnie krajobraz przyrodniczy jako „kluczowy element indywidualnego i społecznego dobrobytu”. Niezbędne jest tym samym skuteczne wdrażanie tzw. zielonej rewolucji oraz odpowiednie zarządzanie w zgodzie z zasadami zrównoważonego rozwoju uwzględniającymi troskę o zdrowie człowieka i dbałość o tereny zielone.

 
Lidia Saganowska
"Wieś Kujawsko-Pomorska", wrzesień 2022 r. Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Minikowie 
 
Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do niego tutaj
Komitet do spraw pożytku publicznego
NIW
Sfinansowano ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018-2030
PROO