KalendarzRolników.pl
PARTNERZY PORTALU
  • Partner serwisu Krajowa Rada Izb Rolniczych
  • ODR Bratoszewice
  • Narodowy Instytut Wolności
  • Partner serwisu Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego
  • Partner serwisu Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi w Warszawie

WYSZUKIWARKA

Różne oblicza maku

Opublikowano 21.10.2022 r.
Mak rośnie na terenie całego naszego kraju i jest nierozerwalnie związany z krajobrazem oraz polską kulturą. Roślina ta jest powszechnie uważana za jeden z naszych kwiatów narodowych. To symbol towarzyszący Polakom od wieków.

maki odmiany

Maki

Mak to symbol towarzyszący Polakom od wieków. Maki przypinane z okazji Dnia Pamięci I wojny światowej są symbolem szacunku dla tych, którzy zginęli podczas tego konfliktu. Proweniencja symboliki tych kwiatów wiąże się z tym, że wytrzymałe, choć delikatne, były wszechobecnym elementem krajobrazu na froncie zachodnim podczas Wielkiej Wojny. Dla nas maki mają jeszcze inne, bardziej bogate znaczenie. Symbolizują m.in.: przeszłość, trudną historię, kręte losy i odradzanie się. Potwierdza to popularna pieśń „Czerwone maki na Monte Cassino” napisana przez poetę, pieśniarza oraz autora wielu znanych przedwojennych tekstów, Feliksa Konarskiego. Podkreślono w niej mianowicie, że łąki i pola stawały się wielką, zbiorową mogiłą. Ziemia często była ukazywana jako raniona istota.

Potwierdzają to organiczne metafory, mówiące o tym, że dochodzi do niej krew, stale krążąca w obiegu, upuszczona jednym, ożywia drugich, odgrywa więc tę samą życiodajną rolę, co życiodajne soki zapewniające nieprzerwany wzrost roślinom i kwiatom. Mamy też liczne, ludowe powiedzenia oraz przysłowia polskie o maku, np. „cisza jak makiem zasiał”, „dobrali się jak w korcu maku”, „ludzi jak maku, a roboty ani znaku”. „Syp mu na oczy mak” – mówią diabły w „Dziadach” Mickiewicza, chcąc uśpić Senatora Nowosilcowa. Roślina ta pojawia się też w folklorze dziecięcym: „Siała baba mak, nie wiedziała jak, a dziad wiedział, nie powiedział, a to było tak”.

Mak - odmiany

Piękne rośliny rodem z pól, znane z piosenek, mitów i kultury ludowej, na przestrzeni wieków wykształciły wiele odmian hodowlanych, które możemy wysiać w naszych ogrodach, jeśli pragniemy dodać im odrobinę koloru. Oto najpopularniejsze odmiany:

  • mak ogrodowy (Papaver somniferum), zwany też lekarskim, jest rośliną jednoroczną i najpowszechniejszą oraz najwyższą odmianą maku
  • mak wschodni (Papaver oriental), dość niski, z jasnymi kwiatami i postrzępionymi liśćmi, to roślina wieloletnia
  • mak syberyjski (Papaver nudicaule), czyli nagołodygowy; tę dwuletnią roślinę cechują wielokolorowe kwiaty oraz piękny i intensywny zapach
  • mak alpejski (Papaver alpinum), dwuletni, niski, o białych, żółtych i jasnych kwiatach, idealny do ogródka skalnego
  • mak niebieski, czyli mak himalajski, zwany też mekonopsem, zachwyca intensywnie niebieskim kolorem płatków kwiatów, które kwitną w czerwcu – lipcu.

Mak jest rośliną pochodzącą z Azji. Był uprawiany u nas w epoce brązu przez mieszkańców osad palowych. Ale wydaje się, że już wtedy wytypowano go do użytku głównie z powodu jego narkotycznego działania. Hipokrates polecał starożytnym „meconium”, czyli napój z maku, jako przydatny środek na uśmierzanie bólu.

Od niepamiętnych czasów na Dalekim Wschodzie specjalnym nożykiem o kilku ostrzach nacinało się niedojrzałe makówki, zbierając z nich krople białego soku, szybko zastygającego w formie brunatnej masy. Z niej (a obecnie również i ze słomy makowej oraz omłóconych główek) otrzymuje się morfinę (10-13%), kodeinę (0,5-3%), narkotynę (9,2-10%), tabainę, papawerynę i inne alkoloidy, niezwykle cenne dla medycyny, oraz opium – straszliwie niszczący narkotyk.

Dlatego w Polsce uprawa maku lekarskiego bez specjalnego zezwolenia jest całkowicie zabroniona. I chociaż w sklepach możemy natknąć się na nasiona tej rośliny, wysiewać ich i uprawiać w ogrodzie nam nie wolno.

Gatunki wieloletnie i dwuletnie w ogóle nie powinny nikogo martwić – zakazanym makiem jest jednoroczny mak lekarski. Jest on często mylony, w kwestii legalności uprawy, z innymi jednorocznymi, a szczególnie z jego polną odmianą (Papaver rhoeas L.).

Uprawa maku

Mak ma dość duże wymagania glebowe. Pod uprawę odpowiednie są gleby żyzne, próchniczne, średnio ciężkie, o odczynie obojętnym do słabo zasadowego oraz bardzo dobrej kulturze. Jako najbardziej przydatne sprawdziły się gleby kompleksów pszennego bardzo dobrego, pszennego dobrego i żytniego bardzo dobrego. Najlepszymi przedplonami dla maku są rośliny dobrze odchwaszczające pole, do których przede wszystkim należą: burak cukrowy lub pastewny na oborniku, kukurydza, rzepak oraz rośliny strączkowe. Nie powinno się uprawiać maku po ziemniakach, ze względu na występujące po nich zaburzenia kiełkowania nasion i gorsze wschody. Możliwymi przedplonami są jeszcze rośliny motylkowe i niezachwaszczone zboża, np. pszenica ozima. Termin wysiewu pokrywa się z początkiem siewu zbóż jarych (na glebach lżejszych należy go posiać tuż po owsie i pszenicy, na glebach zwięźlejszych i zimnych siew warto przeprowadzić 10-14 dni później, w ogrzaną glebę). W celu uzyskania optymalnego zagęszczenia roślin maku na polu wysiewa się od 0,7 do 1,5 kg nasion na hektar, co daje zagęszczenie od 25 do 45 roślin na m2. Zbyt mała liczba roślin sprzyja większemu rozgałęzieniu się, co powoduje nierównomierność dojrzewania i prowadzi do strat przy zbiorze.

Zbyt duża liczba roślin przyczynia się natomiast do wytworzenia drobnych makówek i słabego ich wypełnienia nasionami. W jednej główce maku znajduje się nawet około 30 tys. nasion, ale wystarczy wysiać na 1 ar 10 gramów ziarenek i to jako wsiewkę w inną uprawę, aby zebrać średnio
8-10 kg nasion. Niestety, mak nie znosi suszy, upałów i deszczu, co oznacza, że nie zawsze tak bogato będzie owocował. Im lepszy mak do placka czy olejarni, tym mniej związków przydatnych w farmacji zawierają jego makowiny. Producent maku jest więc między młotem a kowadłem i rozważnie musi wybierać, jaką odmianę posieje.

Mak niebieski

Mak niebieski to jedna z najpopularniejszych odmian. Wykorzystuje się go głównie w celach kulinarnych, jako dodatek do wypieków oraz niektórych dań obiadowych. Mak niebieski ma działanie uspokajające, świetnie wpływa na układ pokarmowy oraz pomaga obniżyć poziom złego cholesterolu we krwi. Z dojrzałych nasion maku wytłacza się doskonały olej jadalny, którego ilość w ziarnie sięga aż 50%. Olej makowy wykorzystywany jest w przemyśle farmaceutycznym, lakiernictwie, a także służy do przygotowania malarskich farb olejnych. Ma też zastosowanie spożywcze jako olej do sałatek. Ten uzyskiwany z odmian niskomorfinowych zawiera 72,8% kwasu linolowego i może być przeznaczony do otrzymywania biologicznie aktywnych izomerów CLA, będących pożądanymi składnikami żywności funkcjonalnej. Olej wytłaczany na zimno jest używany również w cukiernictwie, w przemyśle konserwowym i perfumeryjnym. Nasiona, zwłaszcza barwy niebieskiej, niezastąpione są w piekarnictwie i cukiernictwie. Mogą jednak mieć też barwę białą, żółtą, różową, szaroniebieską, szarofioletową lub czarną, co zależy od odmiany i terminu zbioru. Pozostały makuch jest cenną paszą, zawierającą do 12% tłuszczu i do 36% białka. W rolnictwie „liczy się” mak ślepak, czyli z zamkniętą makówką, a nie patroch, z którego byle podmuch wiatru mak wysypuje.

Nasiona maku są również bogatym źródłem białka, witamin (A, D, E, B3) oraz składników mineralnych – głównie wapnia, które stanowi podstawowy komponent mineralny kości i zębów oraz jest niezbędne do prawidłowego funkcjonowania nerwów. Mak zawiera także cenny błonnik, który usprawnia procesy trawienia i obniża poziom cholesterolu. Trzeba pamiętać o tym, że mak jest produktem wysokokalorycznym: 100 gramów to blisko 480 kalorii i około 40 gramów tłuszczu, a w połączeniu z bakaliami czy miodem, z którymi często razem występuje w polskiej kuchni, sprawia, iż jest prawdziwą „bombą kaloryczną”. Mak jest składnikiem wielu ciast, słodkości i pieczywa. Dlatego warto wiedzieć, że jego nasiona w przeważającej części składają się z tłuszczów. Ich głównym składnikiem są kwasy: linolenowy (z rodziny omega-6) i oleinowy (z rodziny omega-9), które zmniejszają ryzyko rozwoju miażdżycy i choroby wieńcowej, pod warunkiem, że są używane komplementarnie z kwasami tłuszczowymi omega-3. Od 7 maja 2022 roku weszły nowe przepisy dotyczące uprawy maku niskomorfinowego. Przynoszą one dużą liberalizację; mak będzie można teraz uprawiać na własne potrzeby, jednak pod pewnymi warunkami. Zgodnie z nowymi normami możliwa jest uprawa maku niskomorfinowego na własne potrzeby, jednak na powierzchni nie większej niż 1 ha rocznie. Pozyskane nasiona będzie można wykorzystywać w celach nasiennictwa i do przetwarzania we własnym zakresie do celów spożywczych. Zmiany dotyczą także działalności w zakresie uprawy maku, jednakże tego typu hodowlę trzeba zgłosić do rejestru u dyrektora odpowiedniego oddziału terenowego Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa.

Bajeczne pola tych kwiatów to wdzięczny krajobraz dla fotografów. Kwitnące maki królują teraz w mediach społecznościowych. Zdjęcia w tle tych roślin to jeden z trendów minionego lata, o czym informują np. popularne portale internetowe. Warto nie tylko fotografować maki, zachwycać się ich pięknem, tworzyć z nich bukiety – lecz także poznać je bliżej. Jak widać, są znacznie piękniejsze i ciekawsze niż się wydaje na pierwszy rzut oka.

 
Agnieszka Binek-Trojak
Artykuł opracowany we współpracy z Łódzkim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego w Bratoszewicach 
Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj
Komitet do spraw pożytku publicznego
NIW
Sfinansowano ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018-2030
PROO