Ochrona roślin przed zwierzyną łowną - coraz większy problem

Szkody łowieckie

Zwierzęta łowne niszczą lokalnie plantacje upraw rolniczych niejednokrotnie już w momencie siewu, a następnie w kolejnych fazach rozwoju roślin uprawnych, aż do zbiorów. Bardzo dotkliwe mogą być dodatkowe straty powodowane tratowaniem, deptaniem, tworzeniem ścieżek i legowisk w uprawach rolniczych.

Problem szkód łowieckich ma wymiar nie tylko gospodarczy, lecz także społeczny, ponieważ często rodzi konflikty pomiędzy rolnikami, leśnikami, przedstawicielami administracji państwowej i myśliwymi, a także sporą grupą miłośników przyrody i przedstawicieli proekologicznych organizacji.

Sytuację dodatkowo komplikuje krytyczne nastawienie części społeczeństwa do łowiectwa i polujących. Główna różnica w porównaniu z innymi szkodnikami (m.in. gryzoniami, takimi jak mysz, nornik, szczur) polega na tym, że w Polsce w odniesieniu do zwierząt łownych i ptaków nie dopuszcza się do ograniczania ich liczebności, stosowania substancji aktywnych o właściwościach toksycznych, środków hormonalnych lub feromonów wpływających hamująco na rozrodczość. Zabronione jest również wywoływanie epidemii chorób zakaźnych poprzez wprowadzanie środków biologicznych.

Wobec powyższego, ochrona roślin ma stosunkowo ograniczone. W związku z tym dostępne w Polsce metody nie zawsze dają gwarancję całkowicie skutecznego zabezpieczenia upraw. Podobnie jak ma to miejsce w odniesieniu do innych szkodników, również w stosunku do zwierzyny łownej zaleca się różne sposoby przeciwdziałania szkodom. Najlepsze efekty daje integracja dostępnych metod oraz ścisłe stosowanie się do zaleceń.

Metoda mechaniczna

Najczęściej stosuje się urządzenia wizualne, dotykowe oraz dźwiękowe. Zabezpiecza się powierzchnie roślin rolniczych i leśnych różnego rodzaju ogrodzeniami, dostosowanymi do wielkości zwierząt. Metoda grodzeń ma swoje zalety, lecz nie jest całkowicie pewnym sposobem. Niekorzystnym jej następstwem, w przypadku ochrony dużych powierzchni, jest zwiększenie liczby uszkodzeń na polach sąsiadujących z chronionymi. Poza tym jest to system kosztowny i na skutek wprowadzania niekorzystnych zmian w biotopach, traktowany jako nieekologiczny. Metodę tę stosuje się powszechnie w lasach, zwłaszcza na terenach szczególnie narażonych na zniszczenie upraw, głównie szkółek i młodych zalesień.

Coraz częściej wykorzystywana jest również na plantacjach kukurydzy. Mechanicznie można chronić ponadto pojedyncze drzewa w sadach i lasach, używając różnego rodzaju osłon wykonanych z siatek plastikowych, metalowych i innych. Do mechanicznych metod ochrony zalicza się także różnego rodzaju urządzenia wizualne, elektryczne i akustyczne. Niestety, ich skuteczność jest krótkotrwała, ponieważ zwierzyna dość szybko się do nich przyzwyczaja. Okres efektywnego działania w niezmienionym stanowisku wynosi 2-4 tygodnie i dlatego urządzenia te najlepiej nadają się do zabezpieczania roślin w krytycznym okresie powstawania szkód – na przykład podczas zasiewów i wschodów.

Metoda agrotechniczna

Do zaleceń właściwej agrotechniki w ograniczaniu szkód łowieckich należy z pewnością właściwy wybór miejsc siewu lub sadzenia roślin szczególnie atrakcyjnych dla zwierząt. Uprawy z taką roślinnością należy w miarę możliwości zakładać z dala od lasów i innych miejsc ostojowych (bagna, trzcinowiska, zakrzewienia). Zwraca się uwagę na konieczność dokładnego usuwania z pól resztek pożniwnych, których przyoranie prowokuje powstawanie szkód. Ważne jest również mechaniczne niszczenie rolnic, drutowców, pędraków i gryzoni polnych, które są przysmakiem dzików, zwłaszcza w okresie od jesieni do wiosny.

Metoda chemiczna

Daje do dyspozycji środki ochrony roślin, których działanie polega najczęściej na odstraszaniu, a także na zniechęcaniu roślinożernych ssaków łownych do chronionych roślin uprawnych. Preparaty chemiczne obejmują: repelenty, czyli środki odstraszające od chronionych powierzchni oraz
atraktanty, tzn. specyfiki przywabiające do powierzchni niechronionych.

W wielu państwach (Australia, Nowa Zelandia, Argentyna i inne) zwierzęta leśne zabija się przy pomocy silnych trucizn. Jak wspomniano wcześniej, w Polsce zabronione jest stosowanie środków toksycznych i hormonalnych, które dopuszcza się jedynie w przypadku zwalczania szczególnie szkodliwych gryzoni magazynowych i polnych.

Substancje aktywne oddziałują na zwierzęta poprzez krótkotrwały bodziec bólowy lub lękowy. Zarówno ból, jak i lęk są dla organizmu sygnałami alarmowymi, które odgrywały i nadal pełnią w historii ewolucji każdego gatunku bardzo ważną rolę. Niektóre reakcje mają charakter wrodzony (filogeneza), na przykład odruchy na wybrane bodźce, inne nabywane są w trakcie życia osobniczego (uczenie się) i są utrwalane w formie warunkowych wzorców zachowania (ontogeneza).

Sygnały niosące informacje o zagrożeniu powodują u zwierząt reakcje obronne, mobilizujące je często do ucieczki, unikania, rzadziej do ataku. W niektórych przypadkach reakcje instynktowne zwierząt na docierające sygnały wywoływane są bez analizy danej sytuacji. Wykorzystując pewien zasób wiedzy na temat roli zmysłów i zdolności do zapamiętywania oraz uczenia się poszczególnych gatunków, ochrona roślin stara się wdrażać
te informacje i wpływać na zachowanie zwierząt w środowisku poprzez różnego rodzaju bodźce.

Niestety, całkowite wyeliminowanie szkód łowieckich jest niemożliwe, jednakże koordynując działania ochronne, można sprowadzić ich wielkość do poziomu znośnego dla gospodarstw rolnych. Pamiętajmy, że od współpracy leśników, myśliwych i rolników uzależniony jest jakikolwiek sukces w ograniczeniu występowania szkód łowieckich.

Hubert Sierant Artykuł opracowany we współpracy z Łódzkim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego w Bratoszewicach  Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj