KalendarzRolników.pl
PARTNERZY PORTALU
  • Partner serwisu Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego
  • ODR Bratoszewice
  • Partner serwisu Krajowa Rada Izb Rolniczych

WYSZUKIWARKA

Prawidłowy płodozmian w zasadach warunkowości i ekoschematach

Opublikowano 20.03.2023 r.
Płodozmian to system zagospodarowania ziemi uprawnej oparty na zaplanowanym z góry na wiele lat następstwie roślin po sobie, który powinien naśladować mechanizmy, zjawiska i relacje zachodzące między organizmami w przyrodzie w celu utrzymania różnorodności biologicznej.

płodozmian

Prawidłowy płodozmian w zasadach warunkowości i ekoschematach

Rolnik, aby skorzystać od 2023 roku z instrumentów wsparcia bezpośredniego, będzie zobowiązany do spełnienia nowych warunków. Poza tym wchodzą ekoschematy, czyli dobrowolne dla rolników systemy płatności za realizację praktyk korzystnych dla środowiska i klimatu oraz dobrostanu zwierząt, które wykraczają ponad wymogi określone w warunkowości. Wzmocniona warunkowość będzie się składała z norm dotyczących utrzymania gruntów wchodzących w skład gospodarstwa rolnego w dobrej kulturze rolnej, zgodnej z ochroną środowiska (Good Agricultural and Environmental Condition – GAEC). Zostały one określone w załączniku III do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2021/2115 oraz podstawowych wymogów w zakresie zarządzania (Statutory Management Requirements – SMR).

Ze względu na konieczność zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego w obliczu wojny w Ukrainie przepisy unijne umożliwiły państwom członkowskim skorzystanie z tymczasowego odstępstwa od stosowania norm GAEC 7 i GAEC 8, czyli dotyczących nakazu zmianowania upraw i zakazu produkcji na ugorach. Odstępstwo to jest czasowe i dotyczy tylko wniosków składanych w 2023 roku.

Co oznacza odstępstwo od normy GAEC 7?

Norma GAEC 7 dotycząca zmianowania upraw nie będzie stosowana w 2023 r., w związku z czym rolnicy (również ci posiadający gospodarstwo rolne powyżej 10 ha gruntów ornych) nie będą musieli realizować praktyk służących zmianowaniu oraz dywersyfikacji upraw na gruntach ornych.

Co oznacza i co obejmuje odstępstwo od normy GAEC 8?

W ramach normy GAEC 8 – w części dotyczącej przeznaczenia minimalnego udziału gruntów ornych na obszary nieprodukcyjne – możliwe będzie prowadzenie produkcji na gruntach ugorowanych, z wyjątkiem upraw: kukurydzy, soi (przeznaczanych w większości na pasze) i zagajników o krótkiej rotacji (uprawianych na cele energetyczne).

Należy zaznaczyć, że odstępstwo to odnosi się tylko do części tej normy, tj. obowiązku – dla rolników posiadających gospodarstwa o powierzchni powyżej 10 ha gruntów rolnych – do zagwarantowania:

  • minimalnego udziału co najmniej 4% gruntów ornych na poziomie gospodarstwa przeznaczonych na obszary i elementy nieprodukcyjne, w tym grunty ugorowane lub minimalnego udziału co najmniej 7% gruntów ornych na poziomie gospodarstwa przeznaczonych na obszary i elementy nieprodukcyjne, w tym grunty ugorowane oraz międzyplony lub uprawy wiążące azot, uprawiane bez stosowania środków ochrony roślin, z czego 3 proc. stanowią obszary i elementy nieprodukcyjne, w tym grunty ugorowane.

Czego nie obejmuje odstępstwo?

Norma GAEC 8 zobowiązuje wszystkich rolników, w odniesieniu do wszelkich posiadanych użytków rolnych (te obowiązki nie są objęte odstępstwem) do:

  • zachowania elementów krajobrazu (obowiązek zachowania drzew – pomników przyrody, oczek wodnych o powierzchni do 100 m2, rowów do 2 m szerokości)
  • przestrzegania zakazu przycinania żywopłotów i drzew podczas okresu lęgowego ptaków oraz okresu wychowu młodych (nie dotyczy drzew owocowych, wierzb i zagajników o krótkiej rotacji).

W ramach jednego z ekoschematów Rolnictwo węglanowe i zarządzanie składnikami odżywczymi zaproponowana jest praktyka IV – Zróżnicowana struktura upraw. W jej zakresie wymagana jest uprawa co najmniej 3 różnych gatunków na gruntach ornych w gospodarstwie, przy czym:
‒ udział głównej uprawy w strukturze zasiewów nie przekracza 65% i udział najmniejszej uprawy nie może być mniejszy niż 10%
‒ co najmniej 20% w strukturze zasiewów stanowią: uprawy gatunków roślin mających pozytywny wpływ na bilans glebowej materii organicznej (m.in. bobowate)
‒ łączny udział zbóż i rzepaku w strukturze zasiewów wynosi do 65%
‒ udział upraw mających ujemny wpływ na bilans materii organicznej (m.in. okopowe) nie może przekroczyć 30%.

Należy mieć na uwadze, że za odrębną uprawę uznaje się, zgodnie z definicją określoną w ramach normy DKR 7:
‒ rodzaj w klasyfi kacji botanicznej upraw (pszenica jara i ozima to ta sama uprawa)
‒ pszenicę orkisz (Triticum pelta)
‒ gatunek z rodzin: kapustowatych (Brassicaceae),
psiankowatych (Solanaceae) i dyniowatych (Cucurbitaceae)
‒ grunt ugorowany
‒ trawę lub inne pastewne rośliny zielne.

Biorąc pod uwagę tymczasowe odstępstwa od norm GAEC 7 i 8, dobrowolne ekoschematy, a także normy GAEC  dobrze byłoby już teraz pomyśleć o ułożeniu racjonalnego płodozmianu.

Dla wyjaśnienia, celem normy GAEC 6 jest minimalne pokrycie gleby, stanowiące co najmniej 80% gruntów ornych, wchodzących w skład gospodarstwa rolnego, w okresie od 1 listopada do 15 lutego. Jako spełnienie wymogów normy uznaje się, m.in.: okrywę roślinną (uprawy ozime, trawy na gruntach ornych, międzyplony ozime), pozostawienie ścierniska, grunty pokryte resztkami pożniwnymi czy mulczem. W uprawach trwałych (sady – drzewa owocowe) utrzymuje się okrywę ochronną gleby w międzyrzędziach w okresie od 1 listopada do 15 lutego.

Chcąc spełnić wymagane warunkowości oraz wejść w ekoschematy, niełatwo będzie ułożyć właściwy płodozmian, dbając jednocześnie o środowisko i opłacalność produkcji. Do tej pory w wielu gospodarstwach uprawiane były głównie zboża w monokulturze lub zboża (głównie pszenica) i rzepak. Taki uproszczony płodozmian stwarza jednak idealne warunki do rozwoju wielu szkodników, chorób oraz chwastów. Trzeba pamiętać, że pszenica ozima gorzej znosi późniejszy wysiew niż inne zboża. Niektóre odmiany jęczmienia mieszańcowego można wysiewać w drugiej połowie października, czyli nawet po zbiorze wczesnych odmian kukurydzy na ziarno. Może więc warto zastanowić się nad uprawą żyta mieszańcowego lub owsa. Żyto jest bardziej stabilne w plonowaniu nawet na słabszych glebach, a owies z kolei uważany jest za zdrowe zboże. Należy również mieć na uwadze, że owies ozimy lepiej wykorzystuje opady zimowe. Dobre warunki dla rośliny następczej zostawia kukurydza, ale uprawiana na kiszonkę i biogaz. Gorzej jest z tą przeznaczoną na ziarno i na CCM. Problemem mogą być jej resztki pożniwne porażone grzybami z rodziny Fusarium, które również atakują zboża, zwłaszcza pszenicę.

Dobrym rozwiązaniem jest w takim przypadku, jak już pisałam, jęczmień ozimy oraz jare przewódki. W południowej Polsce po kukurydzy można uprawiać soję. Mając na uwadze normę GAEC 7 oraz praktykę zróżnicowana struktury upraw w ramach ekoschematu Rolnictwo węglanowe i zarządzanie składnikami odżywczymi, warto pomyśleć o roślinach okopowych. Płodozmian ze zbożami, kukurydzą na nasiona, ziemniakami czy burakami cukrowymi i soją stwarza mniejszy problem z chwastami i z chorobami, a przede wszystkim zapewnia zrównoważony bilans próchniczy. Brak kukurydzy na ziarno przy uprawie okopowych powoduje zubożenie gleby w próchnicę. Można to zbilansować tylko przez poplony oraz nawozy organiczne.

Jeśli chodzi o rzepak czy coraz częściej uprawiany słonecznik (ozdobny lub ten na nasiona), przerwa w uprawie na danym polu powinna wynosić 4 lata. Rośliny kapustowate, czyli rzepak, rzepik, kapusta, gorczyca oraz rzodkiew oleista, są podatne na kiłę kapusty, zgniliznę twardzikową i werticiliozę. Na te dwie ostatnie również bardzo podatny jest słonecznik. Niestety, sprawcy kiły w glebie mogą przetrwać bardzo długo, a dodatkowo rozmnażać się na chwastach z rodziny kapustowatych, między innymi: na taszniku, tobołkach polnych czy gorczycy polnej. Należy również pamiętać, że gdy w plonie głównym uprawiany jest rzepak, nie wolno stosować w mieszankach poplonowych gorczycy, rzepy ścierniskowej czy rzodkwi oleistej. Ze względu na ciągle zmniejszającą się liczbę środków chemicznych, stosowanych w zwalczaniu szkodników w uprawie rzepaku, dobrym rozwiązaniem byłaby jego uprawa na polach oddalonych od przyszłorocznych jego zasiewów minimum o 1 km. Uproszczone zmianowanie, które ostatnio często było stosowane, spowodowało zmniejszenie bilansu próchnicy i składników pokarmowych, a co za tym idzie, spadek plonowania.

Planując płodozmian z roślinami bobowatymi, musimy zastanowić się, co chcemy uprawiać na swoim polu. Należy wiedzieć, jakie gatunki wysiać, które po czym i jak długą przerwę należy zastosować w ich powrocie na to samo miejsce. Rośliny te wzbogacają glebę w azot, wiążąc azot atmosferyczny. Szacuje się nawet, że rośliny strączkowe uprawiane w plonie głównym pozostawiają w wierzchniej warstwie nawet 200 kg N/ha. Zbyt częsta uprawa bobowatych jest jednak przyczyną gromadzenia się sprawców chorób podstawy łodygi i korzeni oraz zgnilizny twardzikowej, a także szkodników i wirusów. Najdłuższej przerwy w uprawie wymaga groch, bo nawet do 8 lat. Natomiast soję w pierwszych latach można uprawiać corocznie, a później trzeba zachować odstęp minimum trzyletni.

Rośliny okopowe – z powodu uszczuplania zasobów próchnicy i pogarszania struktury gleby (co wynika z intensywnej uprawy przed sadzeniem), a także ze względu na sposób zbioru i niski współczynnik zwrotu materii organicznej – wymagają znacznej pauzy w uprawie. W przypadku  ziemniaków krótka przerwa w zmianowaniu zwiększa ryzyko wystąpienia chorób. Dobrą więc zasadą jest udział ziemniaków w płodozmianie do 25%.

Występowanie nicieni ogranicza uprawa łubinów i wyki, natomiast facelia sprzyja ich rozwojowi. W przypadku buraka cukrowego najlepiej zachować odstęp 4-5 lat. Uprawa buraka cukrowego, podobnie jak ziemniaka, jest ograniczona przez ryzyko wystąpienia nicieni. W przypadku porażenia mątwikiem, nie można na danym polu uprawiać również rzepaku, gdyż przyczynia się on do namnażania tego szkodnika. Zmniejszanie ilości środków stosowanych w ochronie plantacji roślin okopowych jest przyczyną nasilania się objawów chorobowych, występowania mszyc i skoczków. W konsekwencji choroby przenoszone przez mszyce i skoczki znacznie ograniczają plonowanie. Przy uprawie kukurydzy na ziarno w płodozmianie z burakami, problemem może się okazać porażenie przez grzyby Rhizoctonia, co z kolei powoduje spadek ilości cukru w burakach.
Prawidłowy płodozmian zwiększa w glebie ilość azotu wiązanego biologicznie i jego wykorzystanie przez rośliny, ogranicza stosowanie nawozów sztucznych i środków ochrony roślin, poprawia żyzność gleby, zmniejsza występowanie groźnych chorób roślin uprawnych (często jest też główną, a czasami jedyną metodą ich zapobiegania), odgrywa również dużą rolę w zwalczaniu chwastów. Układając płodozmian na następne lata, warto wziąć pod uwagę wymienione wskazówki, pamiętać o narzuconych warunkowościach i możliwości uzyskania większych dopłat za eko-
schematy. Należy uwzględnić również:
‒ dostępność siły roboczej
‒ posiadany w gospodarstwie park maszynowy
‒ opłacalność produkcji i potencjał stanowiska
‒ wymagania dotyczące utrzymania żyzności gleby
‒ zapobieganie erozji gleby
‒ zobowiązania kontraktacyjne
‒ aspekty fitosanitarne (zapobieganie presji chorób i szkodników, zwalczanie uporczywych chwastów, zachowanie bioróżnorodności, ochrona przyrody i krajobrazu)

 
Zofia Sokołowska
Artykuł opracowany we współpracy z Łódzkim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego w Bratoszewicach 
Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj