Adam Stefan Sapieha - biskup, arcybiskup, krakowski metropolita

                                                                                                                                                                        Fot. Ingres bp. Adama Sapiehy, źródło: 1

Kardynał Adam Stefan Sapieha

Nawoływał kapłanów do pokory oraz przejrzystości w sprawach finansowych. Wyliczał wady, które odpychają wiernych od księży: pychę i przywiązanie do dóbr materialnych. Kładł nacisk na budowanie domów parafialnych, które pełniłyby również rolę ośrodków życia kulturalnego i społecznego. Z jego inicjatywy powstawały parafialne komitety pomocy ubogim. Na zimę krakowscy ubodzy dostawali węgiel. Podczas spacerów miał zwyczaj wstępowania do prowadzonych pod jego patronatem jadłodajni i domów pomocy,  gdzie rozdawał jałmużnę. Jadał tam zupę z cynowej miski, tak samo jak jego najubożsi podopieczni, żeby pilnować jakości ich jedzenia.  Swoją miłosierną postawą zyskał wielką sympatię u ludzi. 
Pomimo książęcego pochodzenia sam żył skromnie. Jego sypialnia była ascetycznie urządzona. Stał tam klęcznik i krzyż, a na ścianie wisiał różaniec. Spał na polowym łóżku. Jako arcybiskup nadal tak mieszkał. Po Krakowie jeździł tramwajami albo spacerował, a część oficjalnych spotkań umawiał w ogrodzie botanicznym, o który zresztą dbał z własnych środków. 

W 1912 r. przy Kolegiacie św. Anny utworzył pierwsze w Krakowie duszpasterstwo akademickie. Dokonał sprowadzenia - zwłok biskupa Karola Skórkowskiego  (1768 – 1851). Był to krakowski biskup zaangażowany w Powstanie Listopadowe. 

Gdy wybuchła I wojna światowa, biskup Adam Stefan Sapieha, który przebywał na urlopie, natychmiast powrócił do Krakowa. Był to okres strasznego głodu, wielkich epidemii i masowej migracji ludności. Biskup bezgranicznie zaangażował się w pomoc potrzebującym. W tym czasie z Krakowa, które było austriacką twierdzą zagrożoną przez Rosjan, przymusowo ewakuowano ludność cywilną. Sapieha starał się zapewnić im pożywienie i interweniował w ich sprawie w Wiedniu. Pod koniec 1914 r. zaapelował do międzynarodowej opinii publicznej o wsparcie. Jego wezwanie wydrukowały gazety na całym świecie. Dzięki temu, do wyczerpanej wojną Polski zaczęły płynąć dary i datki z zagranicy. W części pałacu biskupiego zorganizował szpital. Odwiedzał chorych na tyfus i czerwonkę. Organizował opiekę nad sierotami i jeńcami. 

Gdy założył „Krakowski Biskupi Komitet Pomocy dla Dotkniętych Klęską Wojny”, powszechnie zwany „Książęco - Biskupim Komitetem” (KBK), zyskał przydomek „Wielkiego Jałmużnika”. Wykorzystywał środki zagranicznego komitetu ratunkowego, zbierane w szwajcarskim Vevey przez Henryka Sienkiewicza i Ignacego Jana Paderewskiego. Pozyskiwał pieniądze z Watykanu i Skandynawii. Prosił o pomoc nawet cesarza austriackiego Franciszka Józefa (1830 – 1916). Przyznaną mu w 1915 r. nagrodę Fundacji im. Erazma i Anny Jerzmanowskich w wysokości czterdziestu czterech tys. koron przeznaczył na potrzeby najbiedniejszych i stworzenie dwóch ruchomych kolumn sanitarnych. Każda z nich składała się z lekarza, kapłana, dziesięciu pielęgniarek, łóżka a także wyposażona była w środki sanitarne i dezynfekcyjne. Ich zadaniem była pomoc mieszkańcom Galicji w walce z epidemiami. Do walki z tyfusem, cholerą i dyzenterią zaangażował profesorów i rektora Uniwersytetu
Jagiellońskiego Kazimierza Kostaneckiego, który w 1916 r. zwolnił studentów medycyny z wykładów, by jechali w teren z kolumnami sanitarnymi, wiozącymi szczepionki. „Książęco - Biskupi Komitet” wybudował również szpital w Zakopanem - Bystrem dla dzieci z gruźlicą kostną, a  w Witkowicach dla dzieci chorych na jaskrę. Po wojnie oba przekazano Uniwersytetowi Jagiellońskiemu

24.12. 1916 r. odwiedził umierającego w schronisku albertynów Adama Chmielowskiego (1845 – 1916).  W 1917 interweniował u władz w sprawie zniesienia „Twierdzy Kraków”, czyli austriackiej fortyfikacji wokół miasta, w celu umożliwienia mieszkańcom peryferii odbudowy domów oraz w sprawie panującego głodu. Został przewodniczącym powstałej  w 1917 r. sekcji krakowskiej „Funduszu Wdów i Sierot”. 

Niepodległość Polski w 1918 r. powitał z wielką radością. Gdy Austriacy opuszczali Kraków 03.11.1918 r. odprawił uroczyste dziękczynne nabożeństwo na Wawelu, intonując na zakończenie hymn: „Ciebie Boga wysławiamy”, odśpiewany przy dźwiękach bijącego dzwonu Zygmunta. 
Duże znaczenie dla organizacji Kościoła w Polsce miało nominowanie w 1926 r. Sapiehy na arcybiskupa i metropolitę krakowskiego. Podniosło to rangę diecezji krakowskiej. W okresie międzywojennym pod jego rządami zbudowano w diecezji sześćdziesiąt trzy nowe kościoły. Dwukrotnie w roku 1923 i 1938 - zwoływał synod diecezjalny. Koncentrował się na tworzeniu struktur organizacji charytatywnej „Caritas” oraz „Akcji Katolickiej” – instytucji zrzeszającej katolików świeckich, która zajmowała się działalnością formacyjną, oświatową, społeczną i charytatywną. Widział jej zadanie, w stawianiu oporu komunizmowi poprzez chrześcijańską formację jej członków. Kardynał uważał, że religijne wychowanie jest najlepszym wychowaniem dla narodu i państwa. 

Na początku 1939 r. arcybiskup poprosił papieża Piusa XI o zwolnienie z funkcji ze względu na wiek i stan zdrowia. Miał siedemdziesiąt dwa lata i dwadzieścia osiem lat posługi biskupiej.  Decyzję opóźniła śmierć Piusa XI w lutym 1939 r. Sapieha prośbę przedstawił również jego następcy Piusowi XII (1876 – 1958).  W czasie prolongaty sprawy przez Piusa XII - nuncjusz Filippo Cortesi próbował odwieść go od tego zamiaru. Wreszcie realne zagrożenie wybuchem wojny z Niemcami, przypieczętowało pozostanie arcybiskupa Sapiehy na Stolicy św. Stanisława. Wycofał swoją rezygnację, pisząc do nuncjusza apostolskiego Filipa Cortesiego, że wobec realnego zagrożenia, musi pozostać ze swoim ludem. Pod koniec sierpnia 1939 r. abp Sapieha podjął decyzję o ewakuacji najcenniejszych dzieł sztuki z Wawelu i ukryciu ich m.in. w pałacu arcybiskupim. 
Pod koniec sierpnia 1939 r. abp Sapieha podjął decyzję o ewakuacji najcenniejszych dzieł sztuki z Wawelu i ukryciu ich m.in. w pałacu arcybiskupim. Po wybuchu II wojny światowej – odrzucił możliwość opuszczenia Polski na czas okupacji. Po podziale archidiecezji wskutek włączenia części jej terenów do III Rzeszy, a części do Generalnego Gubernatorstwa miał zakaz przebywania na terenach zaanektowanych przez Niemców. Na początku listopada 1939 r. otrzymał od władz okupacyjnych zakaz wstępu na Wawel. Książę metropolita - klucze od Wawelu musiał przekazać posłańcowi generalnego gubernatora Hansa Franka (1900 – 1946). Po Krakowie krążyła anegdota, że prosił o zakomunikowanie Frankowi, żeby nie zapomniał przypadkiem mu ich oddać, gdy będzie opuszczał Wawel. 

Można mówić o pewnej nonszalancji w postawie Sapiehy wobec okupanta, lekceważącego jego zakazy, wizytującego wbrew okupacyjnemu prawu najodleglejsze parafie, a równocześnie, co było powszechnie wiadome, wspomagającego ruch oporu.