Rachunkowość rolna na różne potrzeby

Rachunkowość rolna

Rachunkowość jest szczególnym rodzajem ewidencji i dokumentowania zdarzeń odzwierciedlających działalność gospodarczą. Zrodziła się z potrzeb analizowania i ustalania efektów tej działalności. Pełni ważną funkcję ochrony majątku, ale też stanowi bazę informacyjną, konieczną do podejmowania właściwych decyzji. Potrzeba dokumentowania poszczególnych operacji gospodarczych wynika z określonych przepisów, przede
wszystkim podatkowych.

Niestosowanie się do nich niesie za sobą często dotkliwe konsekwencje finansowe. Fiskus oczekuje informacji, które muszą być wiarygodne, rzetelne i dające gwarancję prawidłowej oceny stanu jednostki gospodarczej. Obowiązek podatkowy i konieczność prowadzenia stosownej
dokumentacji w celu określenia dochodu przeznaczonego do opodatkowania wynikają z przepisów prawa, które zostały sformułowane
na początku transformacji ustrojowej w Polsce. Na przestrzeni lat 1991–1994 wprowadzono regulacje dotyczące podatku dochodowego, podatku VAT i rachunkowości.

Przepisy te nie obejmowały działalności rolniczej gospodarstw indywidualnych z pewnymi wyjątkami. Gospodarstwa rolne, zajmujące się jedynie prowadzeniem działalności rolniczej i uzyskujące dochody z tego tytułu nie są zobowiązane, by wykazywać przychód do opodatkowania podatkiem dochodowym. Płacą one wyłącznie podatek rolny, w wysokości zależnej od posiadanego areału oraz składki na ubezpieczenia społeczne KRUS, a od 2012 r. – także na ubezpieczenie zdrowotne.

Wyjątkiem są gospodarstwa prowadzące działy specjalne produkcji rolnej, które – zgodnie z ustawą o podatku dochodowym – są zobowiązane do opłacania takiego podatku. Osoby fizyczne prowadzące działy specjalne produkcji rolnej dochód z tego źródła ustalają przy zastosowaniu norm szacunkowych na podstawie określonej powierzchni upraw lub jednostki produkcji zwierzęcej. Mogą również zastosować zasady ogólne określania wymiaru podatku, tj. prowadzić podatkową księgę przychodów i rozchodów.

Wyboru sposobu ustalania dochodu dokonuje sam podatnik. Ze względu na fakt, że określenie dochodu z działów specjalnych na podstawie
norm szacunkowych jest proste, a podatek wyliczony w ten sposób jest stosunkowo niewielki, znacząca większość osób prowadzących działy specjalne wybiera właśnie ten rodzaj opodatkowania.

W związku z powyższym, rolnicy nie są zobowiązani do prowadzenia rachunkowości (księgowości) w swoich gospodarstwach, z wyjątkiem tych, którzy osiągają przychody netto ze sprzedaży swoich produktów przekraczające w złotych równowartość 2 milionów euro. Są oni zobligowani
do prowadzenia ksiąg rachunkowych, czyli najwyższej formy rachunkowości. Podobne zobowiązania mają gospodarstwa działające w innej formie niż gospodarstwa indywidualne i to bez względu na poziom przychodów (np. spółki prawa handlowego czy spółdzielnie).

W 1995 roku zobowiązano jednak młodych rolników rozwijających swoje gospodarstwa i zaciągających kredyty preferencyjne do prowadzenia rachunkowości w ramach Zunifikowanego Systemu Rachunkowości Gospodarstw Rolnych. Przede wszystkim służyło to ocenie wyników ich działalności dokonywanej przez banki kredytujące. W związku z faktem, że Polska w tamtym czasie już pretendowała do Unii Europejskiej,
a rolników w większości państw członkowskich UE obowiązywał podatek dochodowy i podatek VAT, także taki, w którym wymagano prowadzenia ewidencji rachunkowych, było to wyraźną formą – mimo że niebezpośrednio artykułowaną – przygotowywania polskich rolników do rozliczania podatków. Zunifikowany system przysposabiał również rolników do prowadzenia rachunkowości PL FADN.

W roku 2000 wprowadzono w rolnictwie podatek VAT. Rolnicy, którzy zdecydowali się na zasadach dobrowolności wprowadzić VAT w swoich gospodarstwach, zobowiązani byli do prowadzenia księgowości w postaci rejestrów zakupów i sprzedaży. Ta forma rachunkowości w następnych latach trafiała do szerszej rzeszy gospodarzy rozwijających swoje gospodarstwa, bowiem pozwalała odzyskiwać podatek od nakładów inwestycyjnych.

W tym samym roku ukazała się ustawa o zbieraniu i wykorzystywaniu danych rachunkowych z gospodarstw rolnych, która pozwalała zbierać je w celu: określania rocznych dochodów w gospodarstwach rolnych, dokonywania analizy ekonomicznej gospodarstw rolnych oraz oceny sytuacji w rolnictwie i na rynkach rolnych. Umożliwiła wprowadzenie w Polsce systemu rachunkowości gospodarstw rolnych (PL FADN), bez którego rolnicy nie mogliby korzystać z dobrodziejstw Unii Europejskiej, szczególnie tych finansowych. Systemem tym w 2004 roku objętych zostało niespełna 2% gospodarstw.

Bardzo blisko do zatwierdzenia obowiązku uiszczania podatku dochodowego w gospodarstwach rolnych było w 2011 roku, kiedy ogłoszono wprowadzenie takiego podatku do 2014 roku (expose premiera Donalda Tuska). Ze względu na wyjątkowo skomplikowany charakter problemu, w tym czasie nie udało się wypracować stosownych zasad, a projekt po wielu analizach i zawirowaniach politycznych zawieszono. Mimo to w gospodarstwach rolnych nadal upowszechniana była rachunkowość. W perspektywie finansowej 2014–2020 Wspólnej Polityki Rolnej, w najpopularniejszych działaniach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich, zobligowano beneficjentów do prowadzenia ewidencji przychodów i rozchodów, o ile nie prowadzą oni zapisów księgowych wynikających z innych przepisów prawa (VAT, FADN). Wzór ewidencji (mimo że mocno uproszczony) oraz zasady jej prowadzenia określone zostały przez Ministra Rolnictwa rozporządzeniem, a wynikały wprost z przepisów dotyczących prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów, określonych przez Ministra Finansów. Czy to przypadek?

W perspektywie finansowej 2021–2027 WPR również zapowiedziano kontynuację zobowiązań rachunkowych przyszłych beneficjentów dofinansowań unijnych.

Aktualnie w gospodarstwach rolnych w Polsce funkcjonują następujące systemy rachunkowości:

• księgi rachunkowe – rolnicy o przychodach rocznych netto powyżej 2 mln euro, spółki prawa handlowego, spółdzielnie rolnicze i inne, nie indywidualne gospodarstwa
• podatkowa księga przychodów i rozchodów – rolnicy prowadzący działalność pozarolniczą, działy specjalne produkcji rolnej w przypadku wyboru takiej formy
• ewidencja przychodów i rozchodów w gospodarstwie na potrzeby PROW – beneficjenci działań PROW
• ewidencje sprzedaży i nabycia towarów i usług VAT– rolnicy rozliczający podatek od towarów i usług na zasadach ogólnych
• rachunkowość informacyjno-zarządcza PL FADN – wybrane gospodarstwa wg klucza opracowanego przez Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej PIB, prowadzenie dobrowolne.

Dariusz Partyka Artykuł opracowany we współpracy z Łódzkim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego w Bratoszewicach  Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj