Zachowek - komu przysługuje?

Komu należy się zachowek?

Zgodnie z przepisami uprawnieni do niego są: zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy. Do grona zstępnych należą żyjący potomkowie osoby pozostawiającej spadek. Najczęściej są to: dzieci, wnuki i prawnuki, ale zalicza się też do nich każdego kolejnego potomka z tej linii, czyli  praprawnuki oraz dalsze pokolenia, np. prapraprawnuki itd.

Warto zauważyć, że spadek po rodzicach a zachowek to dwa odrębne pojęcia. W pierwszym przypadku możliwe dostępne są dwie formy 
dziedziczenia: testamentowe i ustawowe. W kwestii zachowku po rodzicach mamy natomiast do czynienia z sytuacją, gdy spadkobiorca nie został uwzględniony w testamencie. Najczęściej roszczenie o zachowek wnoszą spadkobiercy, którzy zostali pozbawieni jakiegokolwiek 
dziedziczenia, np. poprzez przekazanie przez spadkodawcę całego majątku jakiejś instytucji. 

Zachowek nie należy się w czterech przypadkach. To sytuacje, w których najbliżsi nie będą mieli prawa do wniesienia roszczenia o zachowek. Chodzi o osoby, które: zostały wydziedziczone przez spadkodawcę, zrzekły się dziedziczenia, zostały uznane za niegodne dziedziczenia bądź odrzuciły spadek. 

W przepisach Kodeksu cywilnego nie zostały rozdzielone: zachowek po śmierci ojca i zachowek po śmierci matki. Aby obliczyć wartość zachowku po rodzicach, jaka nam przysługuje, musimy przede wszystkim określić dwie wartości: tzw. czystą wartość oraz wartość darowizn lub zapisów windykacyjnych dokonanych przez spadkodawcę. 

W pierwszym przypadku na „czystą wartość spadku” składa się jego stan czynny (wartość praw zgodnie ze stanem w chwili otwarcia masy spadkowej oraz cen w momencie orzekania zachowku) oraz bierny (suma długów spadkowych poza zobowiązaniami zwykłymi i poleceniami). „Czysta wartość spadku” to różnica między stanem czynnym spadku a biernym.

Kolejnym krokiem do obliczenia wartości zachowku jest ustalenie jego substratu. Do „czystej wartości spadku” należy w tym przypadku 
dodać wartość zapisów windykacyjnych spadkodawcy, a także wartość uczynionych przez niego darowizn. 

Następną czynnością zmierzającą do wyliczenia zachowku po rodzicach jest ustalenie udziału spadkowego, jaki nam przysługuje. Jest to zależne od tego, w jakiej grupie spadkobierców ustawowych się znajdujemy. Do pierwszej należy małżonek oraz dzieci. Dziedziczą oni w stopniu równym (jednak małżonek nie może otrzymać mniej niż ¼ masy spadkowej). 

Jeśli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, ale na świecie są jego dzieci, czyli zstępni spadkodawcy, to dziedziczą one jego część w stopniu równym. Identyczne zasady stosuje się do dalszych zstępnych.

Mając ustalone wszystkie powyższe elementy, można określić wysokość zachowku po rodzicach. Należy w tym celu wziąć pod uwagę art. 991. § 1 Kodeksu cywilnego, który brzmi: Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu 
przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

Przykład: Rodzice pozostawili po sobie majątek o wartości 200.000 zł, mieli dwoje dzieci, w testamencie przepisali wszystko jednemu z nich. Drugie natomiast ma prawo wystąpić o zachowek w wysokości połowy wartości spadku. 

Zgodnie z zasadami dziedziczenia ustawowego, dziecku należy się ½ udziału w spadku, czyli w tym przypadku 100.000 zł. Zachowek po rodzicach 
w wysokości ½ jego wartości liczymy w stosunku do 100.000 zł, czyli jest to 50.000 zł.

Warto pamiętać, że zachowek jest roszczeniem majątkowym i nie może zostać uregulowany w inny sposób, niż jego spłata. Znaczy to, że nie można przekazać nieruchomości lub ruchomości w celu uregulowania tego roszczenia. W ciągu 5 lat od ogłoszenia testamentu bądź od otwarcia spadku w przypadku braku testamentu, roszczenie o zachowek ulega przedawnieniu.

Anna Świniarska Artykuł opracowany we współpracy z Łódzkim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego w Bratoszewicach  Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj