Skutki nadużywania antybiotyków w chowie zwierząt

Obecnie w naszym otoczeniu środki przeciwdrobnoustrojowe są powszechnie wykorzystywane w:

• leczeniu ludzi
• produktach czyszczących
• pestycydach
• chowie i hodowli zwierząt gospodarskich oraz ryb.

Mogą mieć pochodzenie naturalne, syntetyczne lub półsyntetyczne. Działają wybiórczo, wpływają na struktury komórkowe lub procesy metaboliczne mikroorganizmów chorobotwórczych oraz hamują ich wzrost i podziały. Jako leki stosowane są w zwalczaniu infekcji bakteryjnych.

Antybiotyki wydawały się być superlekiem na wszystkie potencjalne problemy zdrowotne w chowie zwierząt. Takie podejście doprowadziło do powszechnego i nie do końca kontrolowanego stosowania ich w rolnictwie – nadal są one nadużywane. Bardzo często wykorzystuje się je nie tylko w celach terapeutycznych, lecz także do zapobiegania zakażeniom oraz aby osiągnąć większą wydajność produkcji (powodują one szybszy wzrost i zwiększone przybieranie zwierząt na wadze).

Współczesne gospodarstwa hodowlane są dogodnym miejscem do rozwoju drobnoustrojów. Duża koncentracja zwierząt w intensywnym chowie towarowym sprzyja przenoszeniu się bakterii chorobotwórczych między poszczególnymi osobnikami. Odporność ich jest osłabiona z uwagi na brak zapewnionego dobrostanu i dostępu do świeżego powietrza. Chów alkierzowy w zamkniętych pomieszczeniach bardzo często przyczynia się do zwiększenia poziomu stresu u zwierząt, co skutkuje osłabieniem systemu immunologicznego. Hodowcy usiłują ten problem rozwikłać, niestety za pomocą antybiotyków. Takie rozwiązanie jest niekorzystne zarówno dla zwierząt, jak i zdrowia ludzi, którzy spożywają żywność od nich pochodzącą.

Obecność pozostałości antybiotyków w produktach pochodzenia zwierzęcego uważana jest za skutek nieprzestrzegania zasad dobrej praktyki hodowlanej. Dla każdego tego typu preparatu stosowanego w celach terapeutycznych należy przestrzegać odpowiednich okresów karencji. Oznacza to, że po określonym czasie antybiotyk oraz jego pozostałości są usuwane z organizmu (lub osiągana jest dawka, która uznawana jest za bezpieczną). Lekarz w dokumentacji leczenia zwierząt zaznacza, ile trwa okres karencji po zastosowaniu antybiotyku. Jest on różny dla różnorodnych preparatów.

W tym czasie zwierzę nie może trafi ć do uboju, nie można też wykorzystywać jego produktów, np. jaj i mleka. Przepisy nie pozwalają na kupowanie i stosowanie antybiotyków inaczej niż na receptę wystawioną przez lekarza weterynarii leczącego stado. Powinny być one stosowane pod ścisłą jego kontrolą i w sytuacji, w której zwierzęta faktycznie wymagają takiego leczenia.

Zjawisko lekooporności

Powszechne oraz niekontrolowane stosowanie antybiotyków do celów nieterapeutycznych przyczyniło się znacznie do zwiększenia skali zjawiska lekooporności patogenów na chemoterapeutyki. Polega ono na wykształceniu przez chorobotwórcze drobnoustroje skutecznych sposobów pozwalających na obejście mechanizmów działania danego leku, co czyni je niewrażliwymi na jego wpływ. W wyniku wystawienia mikroorganizmów na oddziaływanie środków o aktywności bakteriobójczej powstaje presja środowiskowa, która promuje przetrwanie tylko organizmów niewrażliwych na obecność zastosowanego preparatu.

Obecnie lekooporność stała się poważnym problemem, który wymaga znalezienia natychmiastowego rozwiązania. Powstające nowe generacje antybiotyków są skuteczne tylko przez chwilę. W bardzo krótkim czasie tworzą się szczepy oporne. Prawdopodobieństwo pojawienia się superbakterii, opornej na działanie wszystkich znanych dotychczas antybiotyków, staje się jak najbardziej realne.

Drogi rozprzestrzeniania się antybiotyków w środowisku

Zarówno antybiotyki (czy ich pozostałości), jak i lekooporne patogeny wydalane są z organizmu zwierzęcia wraz z odchodami i uwalniane do środowiska zewnętrznego. W postaci nawozu przenoszone są na tereny uprawne i dostają się do gleby, wód powierzchniowych oraz na powierzchnię roślin hodowlanych. Wykrywane są potem w wodach znajdujących się w niewielkiej odległości od oczyszczalni ścieków, miejsc składowania odpadów pochodzenia zwierzęcego, wodach powierzchniowych oraz osadach rzecznych.

Wykorzystanie antybiotyków w rolnictwie może skutkować pozostawieniem ich resztek w produktach pochodzenia zwierzęcego (np. jaja czy mięso) oraz przeniesieniem ich do środowiska. Tam mogą przemieszczać się różnymi drogami i być obecne prawie w każdej dziedzinie życia.

Aktywne pochodne antybiotyków potrafi ą dostać się do pożywienia ludzi na kilka sposobów, m.in.: jako produkty spożywcze pochodzenia zwierzęcego, pochodzące ze zwierząt karmionych antybiotykami lub jako produkty pochodzenia roślinnego, pochodzące z pól nawożonych nawozem naturalnym pozyskanym od zwierząt karmionych antybiotykami lub z upraw podlewanych zanieczyszczoną wodą.

Produkty pochodzenia roślinnego oraz zwierzęcego są spożywane nie tylko przez człowieka, lecz także przez zwierzęta jemu towarzyszące. Z tego poziomu już bardzo łatwo o rozprzestrzenienie się lekoopornych patogenów lub determinant odpowiedzialnych za lekooporność wśród dużych skupisk ludzi, w tym w szpitalach. Na podstawie przedstawionego powyżej przykładowego schematu rozprzestrzeniania się antybiotyków w środowisku widać, jak wielki wpływ na życie może mieć pozornie nieszkodliwe ich stosowanie w chowie i hodowli zwierząt.

Regulacje prawne

W Unii Europejskiej od 1 stycznia 2007 roku obowiązuje całkowity zakaz stosowania antybiotykowych stymulatorów wzrostu. Antybiotyki mogą być podawane zwierzętom tylko w uzasadnionych przypadkach i wyłącznie na zalecenie i pod kontrolą lekarza weterynarii.

Anita Maj-Kałdońska Artykuł opracowany we współpracy z Łódzkim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego w Bratoszewicach  Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj