Rekultywacja wyrobisk pokopalnianych w świetle retencji wody

Spośród wszystkich złóż eksploatowanych przez człowieka na najwyższych pozycjach znajdują się powietrze, woda i piasek. Pod względem wielkości wydobycia na czele znajduje się piasek, który jest podstawą rozwoju współczesnej cywilizacji. Piasek to nie tylko składnik betonu, a więc domów, mostów czy dróg, ale także wykorzystywany jest podczas produkcji szkła, telefonów, procesorów czy kosmetyków. 
Wbrew powszechnie panującej opinii, według której z każdej strony otacza nas piasek, złoża kurczą się w bardzo szybkim tempie. Najszybciej  rośnie zapotrzebowanie na kruszec w krajach rozwijających się. Złoża odnawiają się bardzo powoli, więc niedługo może go po prostu brakować. 
Naukowcy podkreślają, że rozwiązaniem nie jest całkowity zakaz wydobycia piasku w różnych miejscach na świecie, a zrównoważone zarządzanie zasobami. Zwłaszcza, że nie wiemy dokładnie, jakie te zasoby są i na ile nam wystarczą.

Podczas wydobywania żwiru dewastujemy środowisko naturalne, zmieniamy krajobraz, pozbywając się ekosystemów, które powstawały przez dziesiątki lub setki lat. Istnieją jednak metody, aby chociaż w części przywrócić dawne kopalnie naturze, a nawet wykorzystać wyrobiska jako podstawę wzbogacenia krajobrazu o składniki, które do tej pory tam nie występowały. 

Doskonałym przykładem mogą być kopalnie odkrywkowe piasku i żwiru na terenach leśnych. Umowy sporządzane między nadleśnictwami a firmami, szczegółowo określają warunki użytkowania terenu, a następnie jego rekultywacji.

Jak przebiega ten proces? 

Po zakończonym procesie wydobywczym, w zagłębieniach są miejsca, w których naturalnie gromadzi się woda. Pozostałe zagłębienia, w miarę możliwości są zasypywane, ściółkowane warstwą gleby, która została „zdjęta” z powierzchni przed rozpoczęciem procesu kopalnianego (nadkład), wzbogacona o zrębki drzew z substancjami przyspieszającymi tworzenie ściółki. Kolejnym etapem są nasadzenia drzew. Gatunki roślin są dobierane odpowiednio do wymagań glebowych i pokarmowych, aby jak najwięcej roślin miało optymalne warunki do wzrostu. Rosnące drzewa, nowe gatunki roślin zasiedlające najniższe partie nowego lasu zapewniają schronienie wielu gatunkom zwierząt.

Kruszczyk błotny – roślina należąca do storczykowatych zasiedliła brzegi zbiornika

Naturalnie zgromadzona woda daje początek nowemu ekosystemowi

Sztuczny zbiornik może być użytkowany przez wędkarzy

Teren po kopalni żwiru po kilkudziesięciu latach wygląda jak naturalne środowisko przyrodnicze

A co z wodą?

Z punktu widzenia gromadzenia wody oraz wzrastających nakładów na małą retencję, zbiorniki wodne powstałe podczas procesu wydobywania żwiru i piasku, stają się bardzo ważnym elementem zmienionego krajobrazu. Otwarte zbiorniki poprawiają mikroklimat, stają się podstawą urozmaicenia fauny i flory. Badania nowo powstałych akwenów udowodniły, że w zaledwie kilka miesięcy od jego powstania, pojawiają się pierwsze ryby, płazy i ptaki, a brzeg porasta roślinność charakterystyczna dla terenów podmokłych (w otoczeniu zbiorników obserwuje się występowanie storczyków). Początkowo mętna woda, praktycznie całkowicie  pozbawiona żywych organizmów, staje się idealnym miejscem do życia. Tworzą się ekosystemy, które nie byłyby możliwe do zaistnienia bez pojawienia się wody. Wiatr przynosi nasiona, ptaki skrzek i ikrę. Z roku na rok powiększa się ilość gatunków w zbiorniku i wokół niego. Celowo usypane małe wysepki na nowo powstałych zbiornikach stają się bezpiecznym miejscem do rozmnażania m.in. dla ptaków.

Nie możemy się dalej rozwijać bez piasku i żwiru. Rosnące zapotrzebowanie napędza procesy wydobywcze, również w naszym kraju. Dawne kopalnie odkrywkowe mogą jednak stać się bogatym siedliskiem przyrodniczym, ostoją wielu gatunków roślin i zwierząt, dla których naturalne siedliska kurczą się w szybkim tempie. Terenami, które mogą być wykorzystywane przez Związki Wędkarskie albo Koła Naukowe, lub na bazie których można czerpać korzyści związane z turystyką. Wystarczy tylko pogodzić potrzeby człowieka i natury.

Prognozuje się, że między 2000 a 2100 rokiem popyt na piasek wzrośnie o 300%, a jego ceny o 400%.