Bitwa o Monte Cassino „bitwa o Rzym”

30 lipca 1941 r. podpisano układ polsko-sowiecki, który formalnie przywracał stosunki dyplomatyczne zerwane po agresji Związku Radzieckiego na Polskę 17 września 1939 r. Wielka Brytania w rozmowach pośredniczyła mających na celu unormowanie dyplomatycznych stosunków polsko-radzieckich. Zakończyły się one międzypaństwowym porozumieniem między Polską a ZSRR. Dokument zawierał m.in.: oświadczenie rządu ZSRR, że traktaty radziecko-niemieckie z 1939 r. dotyczące Polski utraciły swą moc, deklarację wzajemnej pomocy w wojnie przeciw hitlerowskim Niemcom oraz zgodę rządu ZSRR na utworzenie na sowieckim terytorium Armii Polskiej pod dowództwem polskim.

Rząd radziecki gwarantował amnestię dla obywateli polskich: więźniów politycznych i zesłańców pozbawionych wolności na terenie ZSRR w więzieniach i obozach pracy. Na mocy porozumienia Sikorski - Majski z 1942 r. mogli opuścić miejsca zesłania i dołączyć do armii polskiej, tworzonej pod dowództwem gen. Władysława Andersa. Przez Morze Kaspijskie dotarli na brzeg gościnnej Persji. A stamtąd szli dalej – w stronę Europy. 

Wojsko Polskie, które po opuszczeniu Rosji Sowieckiej szybko przeobraziło się w sprawnie działające jednostki wojskowe  zostało przekształcone w II Korpus Polski. Generał Anders we wrześniu 1939 dowodził nowogrodzką Brygadą Kawalerii, która broniła odcinka w  rejonie Lidzbarka. Przełamanie obrony dalej na wschodzie wymusiło odwrót Brygady. Anders został ranny w plecy odłamkiem bomby lotniczej, mimo tego poprowadził swoich kawalerzystów na południe do Puszczy Kampinoskiej. Za Wisłą zorganizował grupę operacyjną z trzech brygad kawalerii. Otrzymał rozkaz oderwania się od nieprzyjaciela i przejścia w rejon Parczewa na Lubelszczyźnie do odwodu Naczelnego Wodza. Gdy 17 września dowiedział się o sowieckim ataku rozwiązał oddział i ruszył na Węgry. 29 września w rejonie Sambora został po raz drugi ranny i zatrzymany. Otrzymał propozycję wstąpienia do Armii Czerwonej i współpracy przy tworzeniu kolaboracyjnego rządu polskiego. Gdy odmówił, oskarżono go o szpiegostwo i przekazano NKWD. Osadzono go w więzieniu Brygidki we Lwowie oraz w Moskwie na Łubiance i Butyrkach. 4 sierpnia 1941 r., po podpisaniu układu Sikorski – Majski usłyszał od szefa NKWD Ławrientija Berii, że jest wolny. Kreml zobowiązał się dostarczyć zaopatrzenie dla dwóch dywizji piechoty. W zamian Sowieci domagali się za to osiągnięcia gotowości bojowej przez polskie dywizje do 1 października 1941 r.

Z poczynionych ustaleń Sowieci zrealizowali jedynie przeniesienie wojska i części ludności cywilnej na południe oraz czasową ewakuację wojska i cywilów do Iranu. Do listopada 1942 r. wyjechało 78 tys. żołnierzy i 37 tys. cywilów. Sformowano z nich 2. Korpus Polski. Na początku 1944 r. polski korpus znalazł się w rejon Monte Cassino. O tamtejszy klasztor rozbiło się kilka kolejnych natarć sojuszniczych. Wojska alianckie od stycznia tego roku próbowały zdobyć klasztor. W styczniu  1944 natarcie przeprowadziły korpusy: amerykański, brytyjski i francuski, ale poniosły ogromne krwawe straty.  W lutym amerykańskie ciężkie bombowce otworzyły  drogę do nowego natarcia alianckiego, ale obróciły klasztor w ruinę. Atakowali Nowozelandczycy i Hindusi, ale na próżno. Kolejna, trzecia już bitwa o Monte Cassino miała miejsce w marcu i brały w niej udział dywizje: nowozelandzka i amerykańska. Od stycznia do marca zginęło 52 130 żołnierzy. Wtedy właśnie zwrócono się o pomoc do Polaków, którymi dowodził generał Anders. II Korpus Polski składał się z żołnierzy ewakuowanych ze Związku Radzieckiego w 1942 r., a także Brygady Strzelców Karpackich. Liczył 46 tys. żołnierzy. 24 marca 1944 r. dowódca 8 Armii gen. Oliver Leese zaproponował dowódcy 2 Korpusu Polskiego gen. Władysławowi Andersowi zdobywanie Monte Cassino. Po krótkim namyśle gen. Anders przyjął propozycję. Dokonał rozpoznania z pokładu samolotu masywu Monte Cassino. Ze swoim sztabem studiował mapy i zdjęcia lotnicze. 11 maja zwrócił się do swoich oddziałów: „Żołnierze! Kochani moi Bracia i Dzieci. Nadeszła chwila bitwy. Długo czekaliśmy na tę chwilę odwetu i zemsty nad odwiecznym naszym wrogiem. Obok nas walczyć będą dywizje brytyjskie, amerykańskie, kanadyjskie, nowozelandzkie, walczyć będą Francuzi, Włosi oraz dywizje hinduskie. Zadanie, które nam przypadło, rozsławi na cały świat imię żołnierza polskiego. W chwilach tych będą z nami myśli i serca całego Narodu, podtrzymywać nas będą duchy poległych naszych towarzyszy broni. Niech lew mieszka w Waszym sercu. Żołnierze – za bandycką napaść Niemców na Polskę, za rozbiór Polski wraz z bolszewikami, za tysiące zrujnowanych miast i wsi, za morderstwa i katowanie setek tysięcy naszych sióstr i braci, za miliony wywiezionych Polaków jako niewolników do Niemiec, za niedolę i nieszczęście Kraju, za nasze cierpienia i tułaczkę – z wiarą w sprawiedliwość Opatrzności Boskiej idziemy naprzód ze świętym hasłem w sercach naszych Bóg, Honor i Ojczyzna”.