Owce - ochrona zasobów genetycznych zwierząt gospodarskich

Gatunek ten dostarcza cennych surowców, takich jak: mięso, mleko, wełna czy skóry. W zależności od kierunku użytkowania można podzielić rasy owiec na typy: mięsny, mleczny, wełnisty, kożuchowy, plenny oraz futrzarsko-smużkowy. W naszym kraju za podstawowy uważa się ten mięsny. Produkcja polskiej jagnięciny przeżywała rozkwit aż do lat 90. XX wieku, kiedy to nastąpił drastyczny spadek pogłowia. Obecnie ma ona marginalne znaczenie. Na terenach górskich i podgórskich owce utrzymywane są w celu pozyskania mleka. Ostatnimi laty wzrasta rola innego sposobu użytkowania, takiego jak chociażby pielęgnacja krajobrazu poprzez wypas nieużytków i gruntów ugorowanych, na obszarze parków krajobrazowych i rezerwatów przyrody, w ogrodach przypałacowych oraz przykościelnych.

W Polsce aktualnie występuje ponad trzydzieści ras i odmian owiec. Na szczególną uwagę zasługują te stare, typowe dla określonych regionów, w których powstały. Podobnie jak w przypadku ras rodzimych innych gatunków zwierząt gospodarskich, charakteryzują się często niższą wydajnością, ale ta rekompensowana jest większą odpornością na choroby i stres, wysoką plennością i płodnością, długowiecznością oraz niewielkimi wymaganiami pokarmowymi. Aby ocalić od wyginięcia polskie rasy owiec, objęto Programem Ochrony Zasobów Genetycznych Zwierząt Gospodarskich siedemnaście ich ras. Są to: białogłowa owca mięsna, cakiel podhalański, merynos odmiany barwnej, merynos polski w starym typie, czarnogłówka, owca kamieniecka, koridel (corriedale), olkuska, owca pogórza, pomorska, świniarka, owca uhruska, wielkopolska, wrzosówka, żelaźnieńska, polska owca górska, polska owca górska odmiany barwnej. Poniżej przedstawiono krótką charakterystykę wybranych z nich.

Owca wrzosówka – wywodzi się od północnych owiec krótkoogoniastych. Są one drobnej budowy ciała, o cechach pierwotnych. Dorosłe zwierzęta mają barwę siwą, zaś młode osobniki są ciemniejsze. W miarę dorastania odcień wełny zmienia się i zaczyna przypominać kolor futra dojrzałych osobników. Wrzosówki są odporne na choroby. Były one popularne na północno-wschodnich kresach aż do 1955 roku. Po tym czasie nastąpił spadek ich pogłowia ze względu na większe zainteresowanie białą wełną. Spowodowało to wypieranie wrzosówki przez szlachetniejsze rasy owiec oraz jej krzyżowanie, głównie z trykami ras białych. W wyniku widma wyginięcia wrzosówki Instytut Zootechniki przystąpił do ochrony. W naszym kraju w 2023 roku programem objęto 100 stad, w których znajdowało się 8.334 zwierząt.

Polska owca górska – użytkowana jest ona wszechstronnie. Wełna i skóry wykorzystywane były i są do wyrobu różnego rodzaju tradycyjnych strojów góralskich, kożuchów, swetrów, skarpet czy pantofli, a także koców i ozdobnych materiałów. Po okresie odchowu jagniąt zwierzęta te dostarczają około 40-60 litrów mleka, z którego wytwarzane są regionalne produkty, a metoda ich produkcji przekazywana jest z pokolenia na pokolenie, z zastosowaniem tradycyjnych narzędzi, nazewnictwa i zwyczajów. Wszystkie wyroby mleczne pozyskiwane od owiec górskich zostały wpisane na Listę Produktów Tradycyjnych (LPT). Bryndza podhalańska, oscypek i redykołka otrzymały unijny status Chronionej Nazwy Pochodzenia, natomiast jagnięcina podhalańska, obecnie jako jedyny mięsny produkt od polskich owiec w UE – Chronionego Oznaczenia Geograficznego. Liczba stad POG objętych programem w 2023 roku wynosi 10, a zwierząt tych jest 331 sztuk.

Owca żelaźnieńska – prace twórcze nad tą rasą rozpoczęto w 1953 roku w Rolniczym Zakładzie Doświadczalnym w Żelaznej (obecnie powiat skierniewicki), należącym do Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego. Współcześnie zwierzęta te charakteryzują się wysokim poziomem cech rozrodu w granicach 160-180% wskaźnika plenności, wydajnością wełny ok. 6,0 kg od matki i ok. 9,0 kg od tryka, przy doskonałym dostosowaniu do warunków kompleksu glebowego żytnio-ziemniaczanego. Programem ochrony w 2023 roku objęto 2.204 sztuk w 28 stadach. Wysoką jakością tuszek. Umaszczenie ma białe, a głowa i kończyny są czarne do brązowych z białym nalotem.

Owce dają znaczną ilość jednolitej wełny, o dobrej gęstości i średniej wysadności. Plenność waha się w granicach 120-140%. Przydatne są do chowu zarówno w małych, jak i dużych stadach, w systemie ekstensywnym i intensywnym. W programie ochrony w 2023 było 68 stad czarnogłówki, w których znajdowało się 3.964 sztuk zwierząt.

Mimo że owczarstwo w Polsce obecnie ma charakter marginalny, to bogactwo odmian ras owiec stanowi część rolniczej historii kraju, a także jest elementem naszego dziedzictwa kulturowego. Dzięki Programowi Ochrony Zasobów Genetycznych Zwierząt Gospodarskich te cenne zwierzęta mogą być chronione.

Katarzyna Rolewska Artykuł opracowany we współpracy z Łódzkim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego w Bratoszewicach  Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj