Szkodliwe mikotoksyny cz. II

Konie

Choć są monogastryczne (jednożołądkowe), podobnie jak świnie i drób, to specyficznie trawią pasze – podobnie jak przeżuwacze, co ma podłoże ewolucyjne – przemieszczanie się stad dzikich koni w poszukiwaniu paszy. Zalicza się je do fermentatorów pozażołądkowych. Po trawieniu enzymatycznym następuje fermentacja w jelicie ślepym, które jest komorą fermentacyjną o wielkości 25–30 litrów z mikroorganizmami odpowiedzialnymi za rozkład włókna i innych węglowodanów nierozłożonych w jelicie cienkim. Jelito ślepe jest dla konia swoistą „ciepłownią”, gdyż tu w procesie fermentacji powstaje ciepło. Dlatego w upalne dni konie mogą jeść mniej siana, a w zimnej porze roku więcej, regulując w ten sposób ciepłotę swojego organizmu. Ale jest ono bardzo wrażliwe na mikotoksyny zawarte w paszach, ponieważ jest głównym narządem wchłaniania.
W naszej strefie klimatycznej poważnym zagrożeniem jest DON pogarszający u koni pobranie paszy, wywołujący problemy trawienne – biegunki i kolki, przez co spada ich odporność. Inną szkodliwą toksyną jest ZON, który upośledza rozród, prowadząc u klaczy do zaburzeń cyklu rujowego, poronień lub rodzenia martwych źrebiąt, co jest związane z MRLS (ang. mare reproductive loss syndrom, pol. zespół utraty rozrodczości klaczy).
Z kolei OTA uszkadza nerki, wątrobę i może generować rozwój komórek rakowych. Ponadto związek ten przenika przez łożysko klaczy i wpływa negatywnie na rozwój płodu. Natomiast FUMB1, produkowana przez Fusarium spp., atakuje układ nerwowy, wątrobę i serce, wywołuje ELEM (ang. equine leukoencephalomalacia, pol. rozmiękanie mózgu koni) prowadzące do śmierci, powoduje depresję, nadpobudliwość, anoreksję, zaburzenia koordynacji ruchowej i pocenie się.

Fot. Pixabay.com.pl

Wpływ mikotoksyn na konie

^* – stachybotrys, mikotoksyna wytwarzana przez czarną pleśń Stachybotrys

Drób

Najbardziej wrażliwe na mikotoksyny są w kolejności: kaczki, indyki, brojlery i nioski. Pierwsze są szczególnie wrażliwe na OTA, będącą głównie zanieczyszczeniem ziaren zbóż. Kolejno wrażliwe są: brojlery, pisklęta rasy leghorn, pisklęta indycze i pisklęta przepiórek japońskich. Oznakami toksycznego działania OTA u drobiu są: anemia, zmniejszone spożycie paszy, słabe upierzenie, zmniejszona szybkość wzrostu i produkcja jaj. Przy wyższych jej ilościach można zaobserwować biegunkę, drżenie mięśni, inne zaburzenia czynności nerwowych i wysoką śmiertelność.
Negatywne skutki działania FUM u drobiu obserwuje się przy stosunkowo wysokich jej ilościach w paszach. Badania in vivo nie wykazały negatywnych skutków pomimo poziomów od 25 do 50 ppm (25–50 mg/kg), 

podczas gdy poziomy od 100 do 400 ppm były szkodliwe w przypadku jednodniowych piskląt, powodując obniżone przyrosty masy ciała. Głównymi zmianami u kurcząt, kaczek i indyków były zmniejszenie przyrostu masy ciała i zmiany patologiczne w wątrobie. U indyków zaobserwowano zmniejszone wykorzystanie paszy i obniżenie przyrostów dobowych masy ciała o 30% przy 300 ppm FUMB1 w porównaniu z ptakami, które w paszy nie otrzymywały tej toksyny.

Najbardziej przebadaną u drobiu trichoteceną jest toksyna T-2. Skutki toksyczne trichotecen dotyczą zmian w błonie śluzowej dzioba, zahamowania tempa wzrostu, nieprawidłowego upierzenia, obniżonej produkcji jaj i jakości skorup, zmian w wątrobie oraz zaburzeń krzepnięcia krwi.

Wpływ mikotoksyn na drób

Detoksykacja

Proste zabiegi uszlachetniające takie jak śrutowanie czy mieszanie, a także podgrzewanie mieszanek paszowych tylko do 25–30°C przy podwyższonej wilgotności sprzyjają rozmnażaniu się grzybów.

Skutecznym detoksykantem jest węgiel aktywny oraz specjalnie spreparowana glina. Mikotoksyny z pasz można usunąć stosując np. bentonity, glinokrzemiany, tlenki glinu, kaolin, modernit, zeolit, klinoptylolit, bentonit posiadające właściwości sorpcyjne. Działają one przede wszystkim w przewodzie pokarmowym odrywając mikotoksyny od cząsteczki paszy i je absorbując, przez co mikotoksyna nie ulega wchłonięciu, a „przechodzi” przez przewód pokarmowy i jest wydalana z kałem. Niestety, związki sorpcyjne wiążą także składniki mineralne oraz amoniak, neutralizując środowisko jelita cienkiego, co jest szczególnie niebezpieczne dla młodych zwierząt, np. prosiąt. Detoksykanty nie mają okresu karencji, ale należy je stosować zgodnie z zaleceniami producentów.

Detoksykacja mikrobiologiczna

Skutecznym rozwiązaniem jest stosowanie drożdży piwnych (piekarniczych) Saccharomyces cerevisiae. Ich ściany zawierają beta-D-glukany wiążące AF, DON i ZON. Drożdże są bezpieczne dla środowiska. Mają status GRAS (ang. generally regarded as safe, pol. ogólnie uznane za bezpieczne). Po wydaleniu z kałem podlegają biodegradacji, a glukany nie reagują ze składnikami pokarmowymi. Do usuwania ZON można stosować bakterie Propionibacterium freudenreichii ssp. shermanii, które bardzo szybko usuwają większość tej mikotoksyny.
Zawartości mikotoksyn w paszach

Od 1 lipca 2024 roku obowiązują nowe normy dotyczące obecności niektórych mikotoksyn w środkach spożywczych. Odnośnie do pasz nadal obowiązują dopuszczalne zawartości AFB1 oraz maksymalne poziomy DON, ZON, OTA oraz FUMB1 i FUMB2, które podano w tabelach.

Dopuszczalne zawartości AFB1 w paszach (Dz.U. 2012 poz. 203)

^* - odpowiadająca paszy o zawartości wilgoci 12%

MP - mieszanka paszowa

MPU - mieszanka paszowa uzupełniająca

MPP - mieszanka paszowa pełnoporcjowa

Górne granice wartości orientacyjnych poziomów mikotoksyn w paszach

(zalecenia Komisji z 17 sierpnia 2006 r (2006/576/WE)

** - szczególną uwagę należy zwrócić na zboża i produkty zbożowe bezpośrednio podawane zwierzętom; ich stosowanie w dziennej dawce paszy nie powinno prowadzić do narażenia zwierząt najwyższy poziom tych mikotoksyn niż poziom narażenia przy stosowaniu wyłącznie mieszanek paszowych pełnoporcjowych w dziennej dawce
*** - określenie „Zboża i produkty zbożowe” obejmuje nie tylko materiały paszowe wymienione w rozdziale 1 „Ziarna zbóż, ich produkty i produkty uboczne” niewyczerpującej listy najważniejszych materiałów paszowych, podanej w części B Załącznika do Dyrektywy Rady96/25/WE z dnia 29 kwietnia 1996r .w sprawie obrotu materiałami paszowymi (Dz.U.L125z23.5.1996, str.35), lecz także inne materiały paszowe wytwarzane na bazie zbóż, w szczególności pasze zielone i objętościowe
**** - określenie „Kukurydza i produkty kukurydziane” obejmuje nie tylko materiały paszowe pozyskane z kukurydzy, wymienione w rozdziale 1 „Ziarna zbóż, ich produkty i produkty uboczne” nie wyczerpującej listy najważniejszych materiałów paszowych, podanej w części B Załącznika do Dyrektywy 96/25/WE, lecz także inne materiały paszowe wytwarzane na bazie kukurydzy, w szczególności pasze zielone i objętościowe
MPU - mieszanka paszowa uzupełniająca
MPP - mieszanka paszowa pełnoporcjowa

Przy stosowaniu tych wartości orientacyjnych, państwa członkowskie powinny wziąć pod uwagę to, że odnośnie do zbóż i produktów zbożowych są one określane dla gatunków zwierząt charakteryzujących się największą tolerancją i dlatego należy je traktować jako górne granice wartości orientacyjnych. W odniesieniu do środków żywienia dla bardziej podatnych zwierząt, państwa członkowskie powinny dopilnować, aby producenci tych środków stosowali niższe wartości orientacyjne dla zbóż i produktów zbożowych, uwzględniając wrażliwość poszczególnych gatunków zwierząt i przestrzegając wartości orientacyjnych określonych dla mieszanek paszowych dla tych gatunków (Zalecenie Komisji z 17 sierpnia 2006 r.).
***
Obecność pleśni w materiale paszowym (lub artykule spożywczym) nie musi oznaczać jego skażenia mikotoksynami, ale brak pleśni nie wskazuje na to, że jest on wolny od mikotoksyn. Mogą one być obecne w nim jeszcze długo po zniknięciu produkujących je grzybów.