KOWR podsumował kolejny rok działalności

Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa (KOWR) w 2024 r. realizował ponad 60 zadań wspierających rozwój polskiej wsi i rolnictwa. Działania te były zróżnicowane. Obejmowały nie tylko wsparcie finansowe i doradcze dla rolników, ale także zagospodarowanie państwowych gruntów, inicjatywy promujące polskie produkty rolno-spożywcze w kraju i za granicą oraz rozwój odnawialnych źródeł energii. Miały one na celu nie tylko wsparcie bieżącej działalności rolników, ale również długofalowy rozwój polskiego rolnictwa. To był dobry rok dla Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa. Potwierdzają to wyniki badania „Polska wieś i rolnictwo 2024”.

Gospodarowanie nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa

KOWR gospodaruje nieruchomościami rolnymi będącymi w Zasobie Własności Rolnej Skarbu Państwa (ZWRSP). Na koniec grudnia 2024 roku w ZWRSP znajdowało się 1 mln 330 tys. ha.

Największą powierzchnią  gruntów dysponowały Oddziały Terenowe we: Wrocławiu – 183 tys. ha, Poznaniu – 167 tys. ha i Szczecinie – 163 tys. ha. Najmniej gruntów miały Oddziały Terenowe w Krakowie i Kielcach odpowiednio – 11 tys. ha i 9 tys. ha.

Podstawowymi formami zagospodarowania ziemi są dzierżawa i sprzedaż. Zwłaszcza dzierżawa cieszy się dużym zainteresowaniem rolników, gdyż stanowi dogodny sposób użytkowania gruntów i usytuowanych na nich budynków. Nie wymaga angażowania dużych środków finansowych, jak przy nabywaniu nieruchomości. Zaoszczędzone pieniądze można przeznaczyć na inwestycje w rolnictwie. Ziemia rolna jest dzierżawiona głównie rolnikom indywidualnym na powiększenie lub utworzenie gospodarstwa rodzinnego, które jest podstawą ustroju rolnego (o czym mówi 23 art. Konstytucji RP).

 

Wg stanu na 31.12.2024 r. w dzierżawie pozostawało 1 mln 50 tys. ha na podstawie 70,3 tys. umów.

W 2024 r. KOWR prowadził intensywne działania związane z przejmowaniem i restrukturyzacją gruntów wracających z umów dzierżawy, „tzw. 30%”. Między innymi dzięki tym działaniom oddziały terenowe KOWR wydzierżawiły w 2024 r. 43 tys. ha, czyli o 65% więcej niż w 2023 r. Aby uzyskać taki wynik przeprowadzono 5,4 tys. przetargów na dzierżawę.

W ramach wyłączeń 30% z umów dzierżawy w latach 2024–2033 zakończy się 155 umów obejmujących prawie 81,5 tys. ha.

W 2024 r. przedłużono 6,2 tys. umów dzierżawy na powierzchnię 113,7 tys. ha. Liczba przedłużonych umów dzierżawy była większa o 1,6 tys. szt., tj. o 33% więcej w porównaniu do 2023 r.

 

Od wejścia Polski do UE, tj. od 2004 r. do końca 2024 r. czynsz dzierżawny dla nowo zawartych umów dzierżawy sukcesywnie rósł. Jedynie w latach 2017–2020 średnie czynsze ogółem były niższe, gdyż na jego wysokość wpływ miały przetargi ofert pisemnych. W przetargach tych czynsz jest stały, ustalany na podstawie rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Od 2021 r. wysokość czynszów dzierżawnych oscyluje nieco powyżej 12 decyton pszenicy za hektar.

 

Ważną formą trwałego gospodarowania Zasobem Własności Rolnej Skarbu Państwa jest sprzedaż, która od wejścia w życie (30 kwietnia 2016 r.) ustawy o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości ZWRSP znacząco zmalała. W ubiegłym roku KOWR sprzedał 4,3 tys. ha.

 

Wśród innych niż sprzedaż trwałych rozdysponowań nieruchomości Zasobu dominują nieodpłatne przekazania uprawnionym podmiotom. W 2024 r. KOWR nieodpłatnie przekazał 3,3 tys. ha gruntów ZWRSP. Ważnym beneficjentem nieodpłatnych przekazań są jednostki samorządu terytorialnego (głównie gminy). W 2024 r. otrzymały 500 ha na realizację zadań własnych. Na uzyskanych przez nie gruntach powstają szkoły, boiska sportowe, place zabaw, tereny rekreacyjne, jak również obiekty użyteczności publicznej: hydrofornie, studnie głębinowe, przepompownie, oczyszczalnie ścieków, drogi dojazdowe czy nekropolie.

 

KOWR posiada również nieruchomości nierolne, które wykorzystywane są głównie

na cele inwestycyjne. Ich atutami są przede wszystkim znakomita komunikacja i duża powierzchnia, na której mogą powstać inwestycje typu „greenfield”, parki technologiczne i przemysłowe, centra biznesowe, handlowe, logistyczne, składy magazynowe, nowoczesne budownictwo mieszkaniowe.

 

W okresie I–III kwartał 2024 r. sprzedano nieco ponad 340 ha nieruchomości nierolnych za łączną kwotę ponad 250 mln zł. Średnia cena sprzedaży wyniosła prawie 710 tys. zł za 1 hektar.

 

W 2024 r. KOWR współpracował z MRiRW nad rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi do ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi SP, regulującym przeprowadzanie przetargów na dzierżawę ośrodków produkcji rolniczej (OPR). Rozporządzenie to weszło w życie i znacząco usprawni realizację procesu tworzenia OPR.

 

Obecnie w kraju funkcjonują trzy środki produkcji rolniczej utworzone na nieruchomościach wyodrębnionych z ZWRSP. W 2025 roku Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi wyraził zgodę na powstanie dalszych dwóch. Poza tym centrala KOWR przesłała do ministra kolejne cztery wnioski o zgodę na utworzenie czterech OPR-ów.

 

 

 

Nadzór nad spółkami strategicznymi

Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa sprawuje nadzór nad 31 spółkami o szczególnym znaczeniu dla gospodarki narodowej. Ze względu na wiodący kierunek prowadzonych prac hodowlanych można wydzielić 3 grupy spółek: spółki hodowli zwierząt gospodarskich (bydło, świnie i owce) – 17 spółek, spółki hodowli koni i stada ogierów – 13 spółek oraz jedna spółka hodowli roślin.

 

Spółki odgrywają dużą rolę w kreowaniu i upowszechnianiu postępu biologicznego w polskim rolnictwie, który jest obecnie uważany za najważniejszy czynnik oddziałujący na wzrost efektywności rolniczej, zarówno z punktu widzenia wzrostu ilości, jak i jakości produktów rolnych. Spółki KOWR dysponują cennym materiałem genetycznym roślin i zwierząt gospodarskich. Posiadanie tych zasobów stwarza warunki dla stabilizacji cen nośników postępu na rynku krajowym oraz zabezpiecza potrzeby polskiego rolnictwa w przypadku wystąpienia niekorzystnych zjawisk w skali międzynarodowej.

 

Jedną spośród tzw. spółek strategicznych nadzorowanych przez Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa jest „PlantiCo – Hodowla i Nasiennictwo Ogrodnicze Zielonki” Sp. z o.o. Głównym celem działalności spółki jest prowadzenie hodowli twórczej i zachowawczej warzyw, kwiatów i roślin ozdobnych. Spółka jest właścicielem 354 odmian warzyw i 230 odmian kwiatów. W 2024 r. zarejestrowała kolejne dwie nowe odmiany ogórka.

 

Podstawowym celem pracy hodowlanej prowadzonej w nadzorowanych przez KOWR spółkach zajmujących się hodowlą zwierząt jest produkcja materiału zarodowego dla doskonalenia populacji masowej zwierząt gospodarskich. Doskonalenie ras zwierząt gospodarskich prowadzone jest zgodnie z wewnętrznymi programami hodowli opracowanymi w oparciu o krajowe programy doskonalenia ras: bydła, trzody chlewnej, owiec oraz koni. Rola i znaczenie spółek w realizacji tych programów, ze względu na wysoki potencjał genetyczny utrzymywanych zwierząt, jest bardzo duża.

 

Do podstawowych celów działalności spółek zalicza się ochronę zasobów genetycznych, wdrażanie nowych technologii oraz zaopatrywanie hodowli krajowej w najwyższej jakości materiał hodowlany. Hodowlę bydła mlecznego prowadzi łącznie 29 spółek, hodowlę bydła mięsnego 6 spółek, hodowla świń prowadzona jest w 3 spółkach, natomiast hodowla owiec i produkcja owczarska prowadzona jest w 4 spółkach.

 

KOWR wykonuje także prawa z udziałów i akcji wobec 16 spółek utworzonych lub nabytych w ramach realizacji przepisów ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego, ustawy o KOWR oraz ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa.

 

W roku 2024 spółki hodowlane odnosiły liczne sukcesy. Podczas II Ogólnopolskiej Wystawy Bydła Hodowlanego w Bratoszewicach zwierzęta wyhodowane w spółkach KOWR zdobyły 3 tytuły superczempionów, 9 tytułów czempionów i 9 wiceczempionów. Wynik ten potwierdza najwyższą jakość wytwarzanego materiału hodowlanego, co przekłada się na rozwój polskiej hodowli bydła i krajowego rolnictwa.

 

W sierpniu 2024 r. KOWR zorganizował 46. Narodowy Pokaz Koni Arabskich Czystej Krwi w Janowie Podlaskim, którego celem jest upowszechnianie postępu biologicznego w hodowli koni arabskich czystej krwi. Spółki KOWR: SK Janów Podlaski i SK Michałów, w tym najważniejszym w kraju pokazie koni arabskich zdobyły 5 tytułów czempionów i 5 wiceczempionów.

Hodowcą Roku koni pełnej krwi angielskiej, dzięki wynikom odniesionym na torach wyścigowych w sezonie 2024, została Stadnina Koni Krasne.

 

Promocja produktów rolno-spożywczych w kraju

W 2024 r. KOWR zrealizował około 400 różnych działań w mediach oraz kampanie promocyjne, informacyjne i społeczne, których celem było promowanie produktów rolnych i żywnościowych, metod ich produkcji, a także systemów jakości produktów rolnych i żywnościowych.

 

Działania realizowane w większości pod hasłem #KupujŚwiadomie, miały na celu budowanie wizerunku marki polskiej żywności jako produktów wysokiej jakości i bezpiecznych dla zdrowia. KOWR prowadził także działania edukacyjne na temat certyfikatów i oznaczeń żywności, zachęcając konsumentów do świadomego wyboru produktów, a producentów do udziału w systemach jakości żywności.

 

KOWR zorganizował II Festiwal Polskiej Żywności #KupujŚwiadomie, w którym wzięło udział ponad 100 lokalnych producentów żywności z całej Polski. Podczas wydarzenia odbywały się prezentacje, warsztaty kulinarne i rękodzielnicze, konferencje oraz panele dyskusyjne. W wydarzeniu uczestniczyło ok. 10 tys. osób.

 

Od 2015 r. KOWR organizuje ogólnopolski Konkurs dla Kół Gospodyń Wiejskich pod nazwą „Bitwa Regionów”. Koła przygotowują regionalne potrawy w oparciu o własną recepturę i rodzime produkty. Celem konkursu jest m.in. promowanie regionalnych smaków oraz bogactwa lokalnych tradycji kulinarnych. W 2024 r. w konkursie wzięło udział ponad 2 tys. Kół Gospodyń Wiejskich.

 

KOWR wspólnie z MRiRW prowadził aktywne działania promujące oznaczenie PRODUKT POLSKI. Działania te przynoszą wymierne efekty, gdyż znak ten staje się powszechnie rozpoznawalny przez konsumentów i dzięki temu może mieć decydujące znaczenie przy wyborze danego produktu.

 

KOWR obsługuje także 10 branżowych funduszy promocji produktów rolno-spożywczych, utworzonych w celu wspierania marketingu rolnego, wzrostu spożycia i promocji żywności.

 

Działania promujące polskie produkty rolno-spożywcze za granicą

W 2024 r. KOWR prowadził wiele działań, których celem było wspieranie eksportu polskiej żywności. Eksport ten z roku na rok rośnie. Jest on efektem nie tylko wysokiej jakości polskich produktów, ale także systematycznych działań wspierających prowadzonych przez KOWR.

 

W 2024 r. w ramach projektu „Poland Tastes Good” KOWR zorganizował wystąpienia na 23 największych targach spożywczych na świecie, tworząc stoiska narodowe oraz organizując towarzyszące im misje handlowe z udziałem polskich przedsiębiorców. W wydarzeniach organizowanych w 19 krajach na 5 kontynentach wzięło udział przeszło 500 polskich przedsiębiorców.

 

W 2024 r. uruchomione zostało kolejne działanie wspierające realizację projektu „Poland Tastes Good” czyli sektorowy program promocji sektora spożywczego „Umiędzynarodowienie MŚP – BRAND HUB” działanie 2.26 w ramach Programu „Fundusze Europejskie dla Nowoczesnej Gospodarki 2021-2027”. 3 kwietnia 2024 r. KOWR podpisał umowę z Ministerstwem Rozwoju i Technologii o wartości przeszło 9 mln zł, której celem jest przedstawienie polskich produktów rolno-żywnościowych partnerom zagranicznym, jako naturalnych, smacznych i reprezentujących wysokie standardy jakości oraz promocja Polski, jako kraju o bogatych tradycjach kulinarnych, a jednocześnie otwartego na innowacje i zaawansowanego technologicznie pod względem produkcji i przetwórstwa żywności. W ramach programu zostanie łącznie zorganizowanych 10 stoisk narodowych podczas targów SIAL Paris, Foodex Japan, Gulfood i Anuga oraz 4 misje handlowe.

 

KOWR oprócz bezpośredniej realizacji działań proeksportowych wspiera również organizacje producentów i przetwórców żywności w samodzielnym prowadzeniu kampanii promocyjnych z wykorzystaniem środków UE. W 2024 r. realizowane było 12 programów promocyjnych o łącznym budżecie 26,3 mln EUR. Jest to rekordowa w historii KOWR liczba programów promocyjnych. Dodatkowo Komisja Europejska zaakceptowała 6 kolejnych programów promocyjnych z Polski o budżecie 18 mln EUR.

 

Rok 2024 został zakończony rekordowymi wydatkami na realizację wszystkich działań związanych ze wspieraniem eksportu polskiej żywności – było to prawie 40 mln zł. Ale w 2025 roku KOWR planuje działania, których wydatki będą dwukrotnie wyższe, bo na poziomie około 80 mln zł, z czego większość będą stanowiły środki unijne.

 

Wsparcie odnawialnych źródeł energii (OZE)

W 2024 r. działania KOWR nastawione były na wspieranie rozwoju odnawialnych źródeł energii, w szczególności w rolnictwie. W ramach powyższych kompetencji, KOWR prowadził działania informacyjno-promocyjne, edukacyjne rozpowszechniające tematykę OZE. Wszystkie działania były prowadzone z wykorzystaniem spójnej, jednolitej i powtarzalnej komunikacji wizualnej, gwarantującej rozpoznawalność prowadzonych działań oraz budującej zaufanie interesariuszy. Działania były opatrzone hasłem „energia z rolnictwa”, znakiem graficznym Agro OZE oraz relacjonowane na administrowanej przez KOWR tematycznej stronie internetowej www.energiazrolnictwa.pl. Podejmowane działania kierowane były w szczególności do przedstawicieli samorządów terytorialnych, lokalnych przedsiębiorców, rolników zainteresowanych inwestycjami OZE, liderów społecznych, stowarzyszeń lokalnych oraz mieszkańców gmin wiejskich i miejsko-wiejskich.

 

KOWR w 2024 r. zarejestrował 35 nowych spółdzielni energetycznych oraz 13 nowych instalacji biogazowni rolniczych.

 

Przeprowadził też 5 projektów edukacyjnych, w ramach których zrealizował 25 spotkań szkoleniowych (w tym dot. mikrobiogazowni, biogazowni rolniczych, biogazu rolniczego, certyfikacji biogazowni rolniczych, spółdzielni energetycznych). Łącznie przeszkolono ok. 1500 osób, w tym 220 uczniów z 8 szkół rolniczych. W szkoleniach dla przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego z zakresu biogazowni rolniczych udział wzięli przedstawiciele ponad 50 gmin.

 

KOWR przeprowadził również dwie ogólnopolskie kampanie informacyjno-promocyjne (internet, telewizja). Kampania banerowa przez 6 tygodni była obecna na 7 portalach informacyjnych o zasięgu ogólnopolskim, 16 serwisach informacyjnych o zasięgu regionalnym oraz 8 portalach branżowych dot. tematyki OZE. Działania prowadzone w telewizji ogólnopolskiej – TVP, objęły emisję dwóch spotów informacyjnych na temat biogazowni rolniczych oraz jednego spotu na temat spółdzielni energetycznych.

 

KOWR zrealizował dwa projekty poradnikowe: Poradnik dla samorządowców z zakresu biogazu rolniczego oraz Poradnik KZR (kryteria zrównoważonego rozwoju) dot. biogazowni rolniczych i biometanowni.

 

Ponadto KOWR zrealizował projekt specjalny – edukacyjną grę planszową „Energia z rolnictwa. Biogazownie rolnicze.”, którą oficjalnie zaprezentował w grudniu 2024 r., podczas największej w Polsce branżowej konferencji sektora biogazu – 9. Kongresie Biogazu.

 

Podsumowując, w 2024 r. KOWR zrealizował 121 aktywności dotyczących wsparcia rynku OZE, na które z budżetu krajowego wydatkowano prawie 2,5 mln zł.

 

Realizacja programów wspierających konsumpcję

W ramach mechanizmów wspierających konsumpcję KOWR realizuje Program dla szkół oraz Program Fundusze Europejskie na Pomoc Żywnościową 2021–2025 (FEPŻ).

Celem pierwszego programu jest promowanie wśród dzieci zdrowej diety bogatej w owoce i warzywa oraz mleko i produkty mleczne, a także utrwalanie zdrowych nawyków żywieniowych. Polska jest jednym z największych beneficjentów „Programu dla szkół” w Unii Europejskiej. W ramach programu dzieci z klas I–V szkół podstawowych i ogólnokształcących szkół muzycznych I stopnia oraz klas I-II ogólnokształcących szkół baletowych bezpłatnie otrzymują kilka razy w tygodniu świeże owoce i warzywa, soki owocowe oraz mleko i produkty mleczne. Dodatkowo uczestniczą w obowiązkowych zajęciach edukacyjnych, określonych przez Ministerstwo Edukacji Narodowej, takich jak np.: konkursy, warsztaty kulinarne czy wycieczki do gospodarstw rolnych lub agroturystycznych.

 

W roku szkolnym 2023/2024 budżet programu wynosił 256,8 mln zł. Budżet ten był prawie 22 mln zł większy niż w roku poprzednim.

 

W komponencie owocowo-warzywnym uczestniczyło 11,7 tys. szkół podstawowych, w których owoce i warzywa otrzymało ok. 1,7 mln dzieci. Natomiast w komponencie mlecznym wzięło udział 11,8 tys. szkół podstawowych, w których mleko i produkty mleczne otrzymało również ok. 1,7 mln dzieci.

 

W ramach realizacji działań edukacyjnych w „Programie dla szkół” w roku szkolnym 2023/2024 KOWR zorganizował:

• 3,2 tys. warsztatów edukacyjnych (200 warsztatów w każdym województwie), w których uczestniczyło 64 tys. uczniów.

• 320 wycieczek edukacyjnych (20 wycieczek w każdym województwie), w których udział wzięło 9,6 tys. uczniów.

Wycieczki odbyły się w różnego rodzaju lokalizacjach: w gospodarstwach rolnych, farmach, zakładach przetwórczych, itp., w tym również częściowo w gospodarstwach ekologicznych.

 

Zadaniem drugiego programu jest wspieranie osób najbardziej potrzebujących w kraju. Pomoc tym osobom stanowi dla KOWR bardzo ważne zadanie, jakim jest ograniczenie ubóstwa, włączenie do społeczności lokalnych, poprawa sytuacji życiowej i przeciwdziałanie deprywacji materialnej najuboższych osób w kraju. Ponadto w ramach programu jest udostępniana dodatkowa żywność pochodząca z darowizn. W Polsce z pomocy w ramach Programu FEPŻ korzysta około 1,3 mln uprawnionych osób.

 

Pomoc rolnikom i producentom rolnym w trudnej sytuacji ekonomicznej

Fundusz Ochrony Rolnictwa

W 2024 r. KOWR realizował obsługę Funduszu Ochrony Rolnictwa w zakresie przyznawania i wypłaty rekompensat producentom rolnym, którzy nie otrzymali zapłaty za produkty rolne zbyte podmiotowi, który stał się niewypłacalny. W 2024 r. wpłynęło do KOWR 1,1 tys. wniosków, a kwota przyznanej pomocy wyniosła 21,5 mln zł.

Pomoc powodzianom

KOWR i nadzorowane przez niego spółki udzielali pomocy, i kontynuują te działania, rolnikom poszkodowanym w wyniku powodzi w postaci pasz, siana oraz materiału siewnego i innych produktów rolnych. Świadczą też pomoc rzeczową, taką jak: woda, narzędzia, środki sanitarne, środki czystości, preparaty do dezynfekcji, osuszacze powietrza itp. Spółki partycypują również w kosztach transportu produktów rolnych.

Restrukturyzacja zadłużenia podmiotów prowadzących gospodarstwa rolne

Zgodnie z ustawą z 2018 roku o restrukturyzacji zadłużenia podmiotów prowadzących gospodarstwa rolne, KOWR dokonuje przejęcia długu podmiotu prowadzącego gospodarstwo rolne, powstałego w związku z prowadzeniem działalności rolniczej pod warunkiem przeniesienia własności całości lub części nieruchomości rolnej na rzecz Skarbu Państwa.

W 2024 r. do KOWR wpłynęły 23 wnioski dotyczące przejęcia długu podmiotu prowadzącego gospodarstwo rolne. Zostały zawarte 3 umowy przejęcia długu o wartości prawie 3,5 mln zł. Na podstawie podpisanych umów KOWR nabył do Zasobu WRSP 65 ha. Wszystkie przejęte grunty zostały rozdysponowane poprzez dzierżawę dotychczasowemu właścicielowi nieruchomości.

 

Badanie „Polska wieś i rolnictwo 2024”

Jak wykazują wyniki badania zdecydowana większość jego uczestników, którzy skorzystali z usług Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa oceniła jego działalność dobrze lub bardzo dobrze.

W 2024 r. aż 83,4% mieszkańców obszarów wiejskich, w tym 83,3 % rolników, którzy w okresie ostatnich 12 miesięcy załatwiali sprawy bezpośrednio w jednostkach KOWR, oceniło dobrze lub bardzo dobrze jakość trzymanej obsługi. Spośród wszystkich zadowolonych osób załatwiających sprawy bezpośrednio w jednostkach KOWR w 2024 r., blisko jedna czwarta przyznała najwyższą ocenę dla otrzymanej usługi, co świadczy o wysokim poziomie realizowanych usług przez pracowników KOWR.

Rolnicy uczestniczący w badaniu wypowiedzieli się również na temat źródeł informacji dotyczących wsparcia rolników, do których mają największe zaufanie. Jako jedno z trzech najbardziej zaufanych źródeł informacji (32,4%) wskazali oni pracowników placówek KOWR, ARiMR lub KRUS. Oznacza to, że przy dynamicznym rozwoju usług administracji cyfrowej nadal bardzo ważna jest dla rolników możliwość bezpośredniego kontaktu z pracownikami KOWR. Kontakt osobisty nie tylko umożliwia uzyskanie wyczerpujących informacji, ale również daje możliwość uzyskania dodatkowej pomocy.