Zmiany w systemie płatności bezpośrednich

Warunkowość społeczna 

Od 2025 roku państwa członkowskie Unii Europejskiej zobowiązane są do włączenia do systemów płatności bezpośrednich mechanizmu warunkowości społecznej. Polega on na uzależnieniu wysokości wsparcia od przestrzegania wybranych krajowych przepisów związanych z prawem pracy oraz zasadami BHP. Według informacji podawanych przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, w ramach warunkowości społecznej kontrolami objęci zostaną jedynie rolnicy, którzy są pracodawcami w rozumieniu przepisów ustawy z 26 czerwca 1974 roku. Kodeksu pracy albo nie będąc pracodawcami, są przedsiębiorcami w rozumieniu przepisów ustawy z 6 marca 2018 roku Prawo przedsiębiorców lub inną jednostką organizacyjną, na rzecz których jest świadczona praca przez osoby fizyczne, w tym przez osoby wykonujące na własny rachunek działalność gospodarczą bez względu na podstawę świadczenia tej pracy i którzy podlegają kontrolom Państwowej Inspekcji Pracy (PIP).

Zgodnie z powyższym, system kontroli w ramach warunkowości społecznej będzie bazował na istniejącym w Polsce systemie kontroli prawa pracy i zasad BHP, który sprawowany jest przez PIP. Niezgodności w wyniku kontroli Inspekcji uwzględnione przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa będą skutkować zmniejszeniem płatności:

• bezpośrednich, w tym podstawowego wsparcia dochodów, płatności redystrybucyjnych,
• płatności dla młodych rolników,
• płatności do produkcji,
• płatności do ekoschematów (w tym dobrostanowych)
• oraz do małych gospodarstw II filaru Wspólnej Polityki Rolnej, tj. płatności rolno-środowiskowo-klimatycznych,
• płatności ekologicznych,
• premii z tytułu zalesień, zadrzewień lub systemów rolno-leśnych,
• płatności ONW.

Zmiany w zakresie norm i wymogów warunkowości Norma GAEC 2. Ochrona torfowisk i terenów podmokłych zaczyna obowiązywać od 2025 roku. Na podstawie badań Instytutu Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowego Instytutu Badawczego określono obszary ochrony w ramach GAEC 2. Proponuje się, aby norma ta objęła jedynie użytki rolne, na których jest prowadzona działalność rolnicza. Wymogi normy – zgodnie z propozycją – mają objąć grunty orne i trwałe użytki zielone (TUZ). Dla tych terenów będzie obowiązywał zakaz budowy nowych rowów i instalacji oraz zakaz wydobywania torfu. Na gruntach ornych objętych tą normą zakazuje się orania, a na trwałych użytkach zielonych przekształcania lub zaorywania. 

Na TUZ dopuszcza się zabieg renowacji z zastosowaniem płytkiej uprawy gleby i podsiewu, jednak nie częściej niż raz na 4 lata. Jednocześnie grunty objęte normą GAEC 2 będą się kwalifikowały do ekoschematu 

Retencjonowanie wody na trwałych użytkach zielonych

Warunkiem uzyskania płatności w ramach tego ekoschematu w danym roku jest wystąpienie na trwałych użytkach zielonych zalania lub podtopienia, zdefiniowanego jako stan wysycenia profilu glebowego wodą na poziomie przynajmniej 80%, w okresie między 1 maja a 30 września, przez okres co najmniej 12 następujących po sobie dni. 

Zmiana definicji TUZ dla wszystkich interwencji

Trwałe użytki zielone to grunty, które są wykorzystywane do uprawy traw lub innych zielnych roślin pastewnych rozsiewających się naturalnie (samosiewnych) i które nie były objęte zmianowaniem upraw danego gospodarstwa przez okres co najmniej pięciu lat. Zaoranie, uprawianie oraz ponowne obsianie innymi rodzajami traw lub innymi zielnymi roślinami pastewnymi nie ma wpływu na zmianę klasyfikacji TUZ.                        

W celu uniknięcia błędów w interpretacji proponuje się od 2025 roku zmiany. W przypadku uprawy traw w siewie czystym grunt orny nie zostanie po pięciu latach przekwalifikowany na TUZ. Wprowadzenie limitu powierzchniowego na poziomie gospodarstwa 
Płatność będzie przyznawana do łącznej powierzchni zgłaszanej do płatności w ramach wszystkich ekoschematów obszarowych lub praktyk albo wariantów, ale nie większej niż 300 ha użytków rolnych, z wyjątkiem ekoschematu Retencjonowanie wody na trwałych użytkach zielonych. 

Ekoschemat Rolnictwo węglowe i zarządzanie składnikami odżywczymi 

Proponuje się zmniejszenie przyznawanych punktów za realizację poszczególnych praktyk tego ekoschematu. I tak, za uproszczone systemy upraw będzie można uzyskać 3 punkty, za praktykę wymieszania słomy z glebą 1 punkt. Liczba przyznanych za realizację praktyki punktów przełoży się na stawkę dofi n a n s o w a n i a – 1 p k t s t a n o w i r ó w n o w a r t o ś ć 2 2, 4 7 E U R (ok. 100 zł). Kiedy ekoschematy zostaną zadeklarowane 
przez rolników na większej powierzchni niż zakładano w danym roku, stawka za 1 punkt ulega zmniejszeniu 
przez współczynnik korygujący. Zgodnie z informacją MRiRW proponowane zmiany mają na celu dostosowanie popytu na praktyki ekoschematu do dostępnych środków budżetowych.

 Ekoschemat Grunty wyłączone z produkcji

Zaproponowano rozszerzenie celu interwencji o zachęcenie rolników do tworzenia na gruntach wyłączonych z produkcji nowych elementów krajobrazu, w tym:

• żywopłotów lub pasów gruntów zadrzewionych, które nie stanowią części lasu, przy czym do płatności kwalifikuje się nie więcej niż 10 m szerokości danego żywopłotu lub danego pasa 
• zadrzewień liniowych, które nie stanowią części lasu 
• pojedynczych drzew – nie więcej niż 150 sztuk/ha 
• zagajników śródpolnych, które nie stanowią części lasu, obejmujących drzewa lub krzewy, o powierzchni nie większej niż 0,5 ha 
• rowów, w tym otwartych cieków wodnych służących do nawadniania lub odwadniania, z wyłączeniem rowów wykonanych z betonu, przy czym do płatności kwalifikuje się nie więcej niż 10 m szerokości danego rowu 
• oczek wodnych innych niż zbiorniki z betonu lub tworzywa sztucznego, o maksymalnej powierzchni wynoszącej 1 ha, przy czym do płatności kwalifikuje się nie więcej niż 0,5 ha danego oczka; w przypadku gdy oczko wodne jest otoczone roślinnością nadbrzeżną, do powierzchni oczka wodnego wlicza się obszar z tą roślinnością albo
• miedz śródpolnych lub stref buforowych o szerokości nie mniejszej niż 1 m, przy czym do płatności kwalifikuje się nie więcej niż 20 m szerokości danej miedzy lub danej strefy.

Ekoschemat ten został wprowadzony w 2024 roku i zastąpił normę GAEC 8 w zakresie obowiązkowego dla państw członkowskich ugorowania 4% gruntów ornych w gospodarstwach powyżej 10 ha. Obowiązuje tu zakaz produkcji od 1 stycznia do 31 lipca. Zakazuje się wypasu i koszenia oraz stosowania środków ochrony roślin i nawozów; płatność roczna przyznawana do areału nie większego niż 4% powierzchni gruntów  ornych w gospodarstwie, przeznaczonych na grunty  wyłączone z produkcji lub na grunty wyłączone z produkcji i obejmujące utworzone elementy krajobrazu. 

Ekoschemat Integrowana produkcja roślin 

Proponuje się odrębne stawki płatności dla danych grup upraw: 

• sadowniczych – ok. 342,70 EUR/ha 
• jagodowych – ok. 309,21 EUR/ha 
• rolniczych – ok. 146,07 EUR/ha 
• warzyw – ok. 309,21 EUR/ha.

Pomoc przysługuje do powierzchni upraw, co do których rolnik uzyskał potwierdzenie od podmiotu certyfikującego spełnienia wymagań prowadzenia danej uprawy w systemie integrowanej produkcji roślin. Zróżnicowanie płatności ma na celu zapewnienie bardziej adekwatnego 
podziału wsparcia, w zależności od dodatkowych kosztów i utraconych korzyści

Ekoschemat Biologiczna ochrona upraw/Biologiczna uprawa 

Propozycje Komitetu dotyczą zmiany nazwy na Biologiczna uprawa oraz wprowadzenia możliwości wsparcia do stosowania nawozowych produktów mikrobiologicznych wpisanych do wykazu, o którym mowa w art. 25a ust. 1 ustawy z 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz.U. z 2024 r., poz. 105).

Ekoschemat Materiał siewny kategorii elitarny lub kwalifikowany 

Ekoschemat będzie zakładał wsparcie do wykorzystanego do siewu bądź sadzenia materiału siewnego kategorii elitarny lub kwalifikowany. Podstawą do uzyskania wsparcia będą dokumenty potwierdzające użycie takiego materiału w ilości, jaka powinna być użyta do obsiania lub obsadzenia 1 ha powierzchni gruntów ornych. Płatnościami do przedmiotowego ekoschematu nie będą objęte uprawy przeznaczone na przedplon 
lub poplon. Ponadto warunkiem uzyskania płatności będzie zastosowanie na co najmniej 25% powierzchni gruntów ornych w gospodarstwie materiału siewnego kategorii elitarny lub kwalifikowany. 

Szacowana stawka płatności wyliczona przez Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – Państwowy Instytut Badawczy (IERiGŻ–PIB), co potwierdza odpowiedni certyfikat, uzależniona jest od zastosowanego na danej działce materiału siewnego i wynosi dla:

• zbóż i ich mieszanek – 26,74 EUR/ha 
• roślin strączkowych – 43,37 EUR/ha 
• ziemniaków – 112,13 EUR/ha.

Przewiduje się, że corocznie wsparciem objętych będzie:

• 1,2 mln ha gruntów ornych w przypadku zbóż i ich mieszanek 
• 50 tys. ha gruntów ornych w przypadku roślin strączkowych 
• 50 tys. ha gruntów ornych w przypadku ziemniaków. 

W sytuacji większego zainteresowania ekoschematem faktyczna wypłacona stawka może być niższa. 

Ekoschemat Dobrostan zwierząt 

W ramach dobrostanu tuczników proponuje się zwiększenie z 50 km do 100 km odległości między gospodarstwem beneficjenta a siedzibą stada loch, od których mogą pochodzić tuczniki kwalifikujące się do płatności dobrostanowej, a także zmianę przelicznika DJP dla tuczników z 0,3 na 0,1.

Ustawowym terminem wejścia w życie projektowanych zmian w płatnościach jest 15 marca 2025 roku. Jest to okres, w którym rozpoczyna się nabór wniosków o przyznanie płatności bezpośrednich, a szczególnie płatności w ramach ekoschematów.

Anna Walas  Artykuł opublikowany we współpracy z Łódzkim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego w Bratoszewicach  Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj