Sól i pieprz do smaku, czyli trochę o dodatkach kiszonkarskich

W częściach I i II artykułu opisano podział dodatków kiszonkarskich, dodatki chemiczne, biologiczne i kombinowane oraz podstawy ich działania. Niniejsza część dotyczy stosowania ich do zakiszania różnych surowców, zwłaszcza zielonek z traw i roślin bobowatych oraz kukurydzy, także jako substratu do biogazowni.

Dodatki kiszonkarskie do zielonek

Około 5% kiszonek z traw i 25% kiszonek z roślin motylkowatych (bobowatych drobnonasiennych) sporządza się z dodatkami chemicznymi. Choć właściwy dodatek mikrobiologiczny może częściowo zrekompensować niedobór azotanów w zielonkach, a przy niedokładnym ugnieceniu surowca przydatne mogą być preparaty z glukooksydazą wiążącą tlen w zbiorniku, co poprawia warunki beztlenowe, właściwej technologii zakiszania nie można zastąpić dodatkiem kiszonkarskim.

Ze względu na fruktany występujące w trawach i małą liczbę bakterii mlekowych zdolnych do ich rozkładu (5%), efektywne mogą być dodatki zawierające, np. Lactobacillus paracasei. W przypadku mocno podsuszonych zielonek (40% suchej masy i powyżej) skuteczne mogą być dodatki kiszonkarskie z osmotolerancyjnymi bakteriami mlekowymi. Do zakiszania traw i motylkowatych nie zaleca się dodatków zawierających tylko bakterie heLAB, np. Lactobacillus buchneri.

Dodatki kiszonkarskie do traw i motylkowatych (z modyfikacją Nussbauma 2004, cyt. Thaysen 2004)

Schemat zastosowania dodatków kiszonkarskich do zakiszania zielonek (wg Schneider M., Misthilger B., LfL)

Mieszanka traw z ponad 50% udziałem motylkowatych, to surowiec średnio zakiszający się. Przy wilgotności surowca >70% można zastosować bakterie hoLAB z dodatkiem 2–4% melasy, przy wilgotności do 60% nie ma konieczności stosowania melasy.
Jeżeli zakiszamy mieszankę traw z roślinami motylkowatymi, a udział tych ostatnich wynosi powyżej 50% (surowiec średnio zakiszający się), należy wybrać dodatek z odpowiedniej grupy, w zależności od zawartości suchej masy.

Do zakiszania traw i roślin bobowatych nie są niezbędne dodatki zawierające wyłącznie bakterie heLAB, np. Lactobacillus buchneri. Należy je przeznaczyć do zakiszania kukurydzy, choć są zastrzeżenia, co do ich efektywności, ponieważ produkują one m.in. kwas octowy. Związek ten działa antygrzybiczo, zakłócając metabolizm, np. drożdży, co polepsza tlenową stabilność kiszonek podczas ich wybierania i skarmiania. Jednak bakterie heLAB rozkładają kwas mlekowy zużywając dużo energii, co zwiększa straty składników pokarmowych, zwłaszcza cukrów oraz powoduje powstawanie dwutlenku węgla – przyczynę strat suchej masy. Stwierdzono, że skuteczność tych bakterii zależy od rodzaju zakiszanej biomasy oraz szczepów, które charakteryzują się różną przydatnością do kiszenia. Psucie się kiszonek z roślin bobowatych drobnonasiennych pod wpływem tlenu jest związane z aktywnością bakterii, więc stosowanie Lactobacillus buchneri nie zawsze daje pożądany efekt, chociaż kwas octowy hamuje drożdże, którym brakuje wówczas głównego substratu – alkoholu, co zapobiega rozwojowi bakterii Acetobacter.

Dodatki do kiszenia starszych traw

Jeżeli zawartość włókna surowego w suchej masie zielonki wynosi poniżej 24%, a wilgotność waha się między 65–70% (zawartość suchej masy 30–35%) i trawy są czyste (poniżej 10% popiołu surowego w suchej masie), uzyskane kiszonki powinny być dobrej jakości. Opóźnienie terminu zbioru zwiększa zawartość włókna surowego i obniża zawartość cukru (WSC). Surowiec taki zalicza się do trudno kiszącego się i zaleca się stosowanie dodatku z grupy 1a (wg klasyfikacji DLG) w celu ograniczenia fermentacji masłowej. W przypadku, gdy zawartość suchej masy wynosi minimum 25%, można użyć preparatu z bakteriami hoLAB wraz z dodatkiem melasy.

Dodatki kiszonkarskie do kukurydzy (wg Thaysen 2004)

Często w żywieniu krów mamek stosowana jest kiszonka z późno zbieranych traw. Taki termin koszenia powoduje, że zawiera ona dużo włókna i suchej masy, co prowadzi często do jej zagrzewania się i pleśnienia. W tym przypadku zalecane są dodatki chemiczne zawierające kwas propionowy lub benzoesowy (z grupy 2 wg podziału DLG). Co prawda działanie ochronne wykazywałyby także preparaty złożone z bakterii heLAB, ale surowiec zawiera zbyt mało cukru (WSC).

Co zrobić, gdy nie można spełnić powyższych warunków?

Jeżeli posiadane zbiorniki do kiszenia nie umożliwiają odpowiedniego wybierania kiszonki, a dodatkowo jest ona sucha (powyżej 45% suchej masy), należy wybrać dodatek kiszonkarski, który zapobiegnie tlenowemu jej psuciu się (kategoria 2 wg DLG). Można użyć konserwantu chemicznego bądź mikrobiologicznego zawierającego bakterie heLAB wytwarzające, oprócz kwasu mlekowego, m.in. także kwas propionowy. Skutecznym może okazać się dodatek mikrobiologiczno-chemiczny (kombinowany) zwykle składający się z dwóch części – mikrobiologicznej złożonej z bakterii LAB i chemicznej, którą tworzy mieszanina kwasów organicznych i ich soli.

Dodatki kiszonkarskie do kukurydzy

Powszechnie wiadomo, że kukurydza jest dobrym surowcem kiszonkarskim (całe rośliny kukurydzy, CCM – ang. corn-cob-mix, pol. mieszanina ziarna i osadek, kolby nieodkoszulkowane bądź częściowo odkoszulkowane). Jednak głównym problemem kiszonek z kukurydzy jest ich niestabilność tlenowa, zwłaszcza latem. Problem ten jest szczególnie istotny, gdy wymiary silosu nie zostały dostosowane do oczekiwanego zużycia paszy.

Celem stosowania dodatków do kiszenia kukurydzy jest polepszenie tlenowej trwałości i/lub zwiększenie zawartości białka. Wobec tego zaleca się użycie hoLAB (28–35% suchej masy); heLAB (sucha masa >35%); kwasu propionowego i/lub mocznika. Można także stosować dodatki kombinowane (mikrobiologiczno-chemiczne), które zwiększają liczebność bakterii kwasu mlekowego, a składnik chemiczny zapobiega rozwojowi grzybów.

Zaleca się stosowanie dodatków kiszonkarskich poprawiających stabilność tlenową kiszonek z kukurydzy, oznaczonych wg DLG cyfrą 2. Dodatek mocznika do zakiszanej zielonki z kukurydzy wzbogaci kiszonkę w białko.

Przy zawartości w całej roślinie kukurydzy suchej masy na poziome 28–35% można zastosować bakterie hoLAB, lecz nie poprawią one trwałości tlenowej. W przypadku wilgotnej kukurydzy, CCM lub kolb nieodkoszulkowanych można użyć dodatku z bakteriami mlekowymi hoLAB, ponieważ ciśnienie osmotyczne nie jest duże, mimo niskiej wilgotności surowca.

Zalecana zawartość suchej masy w zakiszanej zielonce z kukurydzy powinna wynosić maksymalnie 35%. Jeżeli jednak zakiszany materiał jest mniej wilgotny, zaleca się zastosowanie inokulantu o słabszym działaniu, składającego się z bakterii heLAB lub dodatku kombinowanego (mikrobiologiczno-chemicznego) o silniejszym oddziaływaniu bądź konserwantu chemicznego.

Schemat zastosowania dodatków kiszonkarskich do zakiszania kukurydzy (wg Schneider M., Misthilger B., LfL)

Z czym zakiszać surowiec zanieczyszczony ziemią?

Duże zabrudzenie zakiszanego materiału (zawartość popiołu surowego znacznie powyżej 10% w suchej masie) jest przyczyną występowania bakterii masłowych (np. Clostridium), a także zwiększonej liczby pleśni i drożdży. W takim przypadku sensowne jest zastosowanie konserwantów zawierających kwasy, które oddziałują negatywnie na przetrwalniki bakterii Clostridium, powodując zahamowanie wytwarzania kwasu masłowego i rozkładu białka. Należy się jednak liczyć z tym, że uzyskana kiszonka może nie być dobrej jakości.

Dodatki kiszonkarskie do biomasy zakiszanej na cele biogazowe

W przypadku kiszonki, która ma być przeznaczona do produkcji biogazu zaleca się stosowanie mieszaniny Lactobacillus buchneri z Lactobacillus plantarum lub samej Lactobacillus buchneri PTA-6138. Bakteria ta, będąc heterofermentacyjną, zwiększa w kiszonce zawartość kwasu octowego. Jest on niezbędnym substratem do metanogenezy, która jest jednym z etapów produkcji biogazu.
***
Oferta handlowa dodatków do zakiszania pasz jest bardzo duża. Zastosowanie jakiegokolwiek dodatku kiszonkarskiego jednak nie naprawi błędów związanych z niewłaściwą technologią kiszenia. Niedobór azotanów w zielonce może częściowo zrekompensować użycie dodatków, zwłaszcza inokulantów, ale nie zastąpią one właściwego postępowania podczas zakiszania.

W kiszonkach dobrze przefermentowanych straty energii są znacznie mniejsze niż straty suchej masy. Ponadto należy pamiętać, że optymalna partia wybieranej z pryzmy lub silosu w ciągu tygodnia kiszonki – liczona w metrach bieżących, powinna wynosić 1,5 m w zimie, a latem 2,0 m.