Wielka Sobota - dlaczego święcimy pokarmy?

Błogosławieństwo pokarmów przez kapłana i pokropienie ich wodą święconą należy do sakramentaliów, czyli obrzędów liturgicznych, które nie wprowadzają żadnych zmian w tym, co należy do istoty rzeczy poświęconych. Możemy więc nadal użytkować je w sposób świecki. 

W tym roku z powodu pandemii, w kościołach i kaplicach nie będzie tradycyjnego poświęcenia pokarmów na stół wielkanocny. Episkopat proponuje więc wszystkim wiernym "święconkę" o charakterze liturgii domowej. Zobaczcie, jak w domu samodzielnie pobłogosławić pokarmy.

Jak pobłogosławić pokarmy w domu?

Koszyczek wielkanocny pełen tradycji

W koszyczku wielkanocnym znajdują się próbki tych pokarmów, które później pojawią się na świątecznym stole. Wśród smakołyków w koszyczku nie może także zabraknąć baranka z chorągiewką (przeważnie cukrowy lub wypiekany z ciasta), który ma wymiar symboliczny. Chrystus stał się Barankiem Ofiarnym, który został skazany na śmierć w przeddzień święta Przaśników  - czyli w dzień Paschy. Chrystus to Baranek Nowego Przymierza - przyjął na siebie grzechy całego świata i zmarł za nas na krzyżu. 

Pascha w czasach przed Mojżeszem miała swoje źródło w zjawiskach przyrody i obchodzona była co roku w porze wiosennej, kiedy następowała pełnia księżyca. Wtedy rozpoczynano porę żniw, co wiązało się ze zwyczajem zabicia baranka i wypiekania świątecznego chleba. Baranek przypominał Izraelitom ich ucieczkę z egipskiej niewoli. 

Zwyczaj święcenia pokarmów znany był już w VIII w. na Zachodzie. Początkowo prawo do święcenia mieli tylko biskupi, ale po jakimś czasie zezwolenie uzyskali także inni kapłani. Tradycja ta przyjęła się również na polskich ziemiach, a na dobre ukształtowała się w XIV w. W Agendzie Krakowskiej z 1514 r. została umieszczona formuła poświęcenia uczty wielkanocnej. 

Święcenie pokarmów w Wielką Sobotę odbywało się początkowo w domach polskiej szlachty, a później też w domach mieszczańskich. Gospodarz zapraszał duchownego, który święcił stoły zastawione jedzeniem. Z czasem święcenie pokarmów zaczęto przynosić do kościołów.

Gospodynie na Wielką Sobotę musiały mieć już wszystko przygotowane – posprzątane, upieczone i  ugotowane. Ciasta wielkanocne wypiekano głównie z drożdży, jajek i miodu. Ważną przyprawą w świątecznych daniach był szafran, ale także cynamon, wanilia i gałka muszkatołowa. 

Kiedy wszystko było gotowe, największy stół w domu nakrywano lnianym obrusem i zastawiano „święconym”. Na środku musiał znaleźć się wypiekany z ciasta baranek, krzyż, a dalej chleb, sól, jajka, chrzan, ciasta, mięsiwa, kiełbasa. Wszystko to przystrojone rzeżuchą, bukszpanem i wiosennymi kwiatami. 

Miejscowy ksiądz przyjeżdżał do dworu, aby poświęcić pokarmy. Gospodynie osobiście niosły święcone, wykładały wszystko na wełniane chusty, oczywiście w międzyczasie gawędziły i chwaliły się swoimi wypiekami. 

Współcześnie w Wielką Sobotę z koszyczkami pełnymi symbolicznych smakołyków wędrujemy do kościoła, aby tam kapłan poświęcił pokarmy. To także okazja do chwili modlitwy i adoracji grobu Pana Jezusa. 

Dziś w tradycyjnym koszyczku wielkanocnym nie może zabraknąć:

• baranka - symbolizującego Chrystusa Zmartwychwstałego,
• jajek – symbolu nowego życia, zmartwychwstania i zwycięstwa Chrystusa nad śmiercią,
• chleba – symbolu Ciała Jezusa Chrystusa, a także godności człowieka, któremu nigdy nie powinno zabraknąć chleba,
• wędlin, kiełbasy – są symbolem dobrobytu oraz ofiary baranka
• soli – symbolu prawdy i oczyszczenia;
• chrzanu – który symbolizuje siłę, witalność,
• kawałka ciasta – najlepiej własnoręcznie zrobionego, symbolizującego ludzką pracę, a także osłodę po 40 dniach postu,
• sera -  jako symbolu związku człowieka z przyrodą, 

* zając wielkanocny – w niektórych regionach Polski w koszyczkach znajdziemy także zajączka (zwykle czekoladowego), zwierzątko to symbolizuje płodność, a także zapowiada nadejście wiosny.

Wielka Sobota i Wigilia Paschalna

Tego dnia w kościołach odbywa się także wieczorna Wigilia Paschalna. Jednym z obrzędów liturgii Nocy Zmartwychwstania jest poświecenie ognia i zapalenie od niego paschału, czyli świecy wyobrażającej Chrystusa. Następnie z tym paschałem do ciemnego kościoła wchodzi procesja, ukazując zgromadzonym wiernym Światło Chrystusa. Odśpiewana zostaje pieśń Exultet – wysławiająca wszystkie dobrodziejstwa, jakie otrzymała ludzkość przez światło, dar Pana. 

Weselcie się już zastępy Aniołów w niebie! Weselcie się słudzy Boga! Niech zabrzmią dzwony głoszące zbawienie, gdy Król tak wielki odnosi zwycięstwo!". 

Po odmówieniu litanii do Wszystkich Świętych celebrans poświęca wodę chrzcielną – może wtedy również udzielić sakramentu chrztu. Wierni odnawiają przyrzeczenia chrzcielne i biorą udział w Mszy Świętej. Na zakończenie może również odbyć się uroczysta procesja rezurekcyjna – w wielu parafiach odbywa się tradycyjnie, w niedzielny poranek.

 

Przeżyjmy ten czas godnie, niech w naszych sercach rozbrzmiewa radosne Alleluja! 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Źródło: J. Uryga, Rok polski [...], Włocławek 2013, s. 125-129. 

Redakcja KalendarzRolnikow.pl     Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj