Wielka Sobota - dlaczego święcimy pokarmy?

Koszyczek wielkanocny pełen tradycji

W koszyczku wielkanocnym są próbki tych pokarmów, które później pojawią się na świątecznym stole. Wśród smakołyków w koszyczku nie może zabraknąć baranka z chorągiewką. Przeważnie jest cukrowy lub wypiekany z ciasta i ma wymiar symboliczny. Chrystus stał się Barankiem Ofiarnym. Został skazany na śmierć w przeddzień święta Przaśników — czyli w dzień Paschy. Chrystus to Baranek Nowego Przymierza. Przyjął na siebie grzechy całego świata i zmarł za nas na krzyżu.

Pascha w czasach przed Mojżeszem miała swoje źródło w zjawiskach przyrody. Obchodzona była co roku w porze wiosennej, kiedy następowała pełnia księżyca. Wtedy rozpoczynano porę żniw, co miało związek ze zwyczajem zabicia baranka i wypiekania świątecznego chleba. Baranek przypominał Izraelitom ich ucieczkę z egipskiej niewoli.

Wielka Sobota w przeszłości

Zwyczaj święcenia pokarmów znany był już w VIII w. na Zachodzie. Początkowo prawo do święcenia mieli tylko biskupi, ale po jakimś czasie zezwolenie uzyskali także inni kapłani. Tradycja ta przyjęła się również na polskich ziemiach, a na dobre ukształtowała się w XIV w. W Agendzie Krakowskiej z 1514 r. została umieszczona formuła poświęcenia uczty wielkanocnej.

Święcenie pokarmów w Wielką Sobotę miało miejsce początkowo w domach polskiej szlachty. Później przeniesiono je też do domów mieszczańskich. Gospodarz zapraszał duchownego, który święcił stoły zastawione jedzeniem. Z czasem święcenie pokarmów zaczęto przenosić do kościołów.

Gospodynie na Wielką Sobotę musiały mieć już wszystko przygotowane – posprzątane, upieczone i ugotowane. Ciasta wielkanocne wypiekano głównie z drożdży, jajek i miodu. Ważną przyprawą w świątecznych daniach był szafran, ale i cynamon, wanilia i gałka muszkatołowa.

Kiedy wszystko było gotowe, największy stół w domu nakrywano lnianym obrusem i zastawiano „święconym”. Na środku stawiano wypiekanego z ciasta baranka, krzyż, a dalej chleb, sól, jajka, chrzan, ciasta, mięsiwa, kiełbasa. Wszystko to przystrojone rzeżuchą, bukszpanem i wiosennymi kwiatami.

Miejscowy ksiądz przyjeżdżał do dworu, aby poświęcić pokarmy. Gospodynie osobiście niosły święcone i wykładały wszystko na wełniane chusty. W międzyczasie gawędziły i chwaliły się swoimi wypiekami.

Współcześnie w Wielką Sobotę wędrujemy do kościoła z koszyczkami pełnymi symbolicznych smakołyków. Tam kapłan święci pokarmy. To również okazja do chwili modlitwy i adoracji grobu Pana Jezusa.

Dziś w tradycyjnym koszyczku wielkanocnym nie może zabraknąć:

• baranka — symbolizującego Chrystusa Zmartwychwstałego,
• jajek – symbolu nowego życia, zmartwychwstania i zwycięstwa Chrystusa nad śmiercią,
• chleba – symbolu Ciała Jezusa Chrystusa, a także godności człowieka, któremu nigdy nie powinno zabraknąć chleba,
• wędlin, kiełbasy – są symbolem dobrobytu oraz ofiary baranka
• soli – symbolu prawdy i oczyszczenia;
• chrzanu – który symbolizuje siłę, witalność,
• kawałka ciasta – najlepiej własnoręcznie zrobionego, symbolizującego ludzką pracę, a także osłodę po 40 dniach postu,
• sera — jako symbolu związku człowieka z przyrodą,

* zając wielkanocny – w niektórych regionach Polski w koszyczkach znajdziemy także zajączka (zwykle czekoladowego). Zwierzątko to symbolizuje płodność oraz zapowiada nadejście wiosny.

Wielka Sobota i Wigilia Paschalna

Tego dnia w kościołach odbywa się także wieczorna Wigilia Paschalna. Jednym z obrzędów liturgii Nocy Zmartwychwstania jest poświęcenie ognia i zapalenie od niego Paschału. Paschał to świeca wyobrażająca Chrystusa. Następnie z tym paschałem do ciemnego kościoła wchodzi procesja, ukazując zgromadzonym wiernym Światło Chrystusa. Odśpiewana zostaje pieśń Exultet – wysławiająca wszystkie dobrodziejstwa, jakie otrzymała ludzkość przez światło, dar Pana.

Weselcie się już zastępy Aniołów w niebie! Weselcie się słudzy Boga! Niech zabrzmią dzwony głoszące zbawienie, gdy Król tak wielki odnosi zwycięstwo!

Po odmówieniu litanii do Wszystkich Świętych celebrans poświęca wodę chrzcielną – może wtedy również udzielić sakramentu chrztu. Wierni odnawiają przyrzeczenia chrzcielne i biorą udział w Mszy Świętej. Na zakończenie może również być uroczysta procesja rezurekcyjna. W wielu parafiach ma ona miejsce tradycyjnie, w niedzielny poranek.

Przeżyjmy ten czas godnie, niech w naszych sercach rozbrzmiewa radosne Alleluja!

Źródło: J. Uryga, Rok polski [...], Włocławek 2013, s. 125-129.