Wielka Sobota - dlaczego święcimy pokarmy?
Wielka Sobota to w tradycji ludowej dzień wielkiej krzątaniny – od wczesnego rana domownicy przygotowują święconkę, z którą później udają się do kościoła. A czy wiecie skąd wziął się zwyczaj święcenia pokarmów? Przypominamy historię tej pięknej tradycji!
Błogosławieństwo pokarmów przez kapłana i pokropienie ich wodą święconą należy do sakramentaliów, czyli obrzędów liturgicznych, które nie wprowadzają żadnych zmian w tym, co należy do istoty rzeczy poświęconych. Możemy więc nadal użytkować je w sposób świecki.
W tym roku z powodu pandemii, w kościołach i kaplicach nie będzie tradycyjnego poświęcenia pokarmów na stół wielkanocny. Episkopat proponuje więc wszystkim wiernym "święconkę" o charakterze liturgii domowej. Zobaczcie, jak w domu samodzielnie pobłogosławić pokarmy.
![]() | Jak pobłogosławić pokarmy w domu? |
Koszyczek wielkanocny pełen tradycji
W koszyczku wielkanocnym znajdują się próbki tych pokarmów, które później pojawią się na świątecznym stole. Wśród smakołyków w koszyczku nie może także zabraknąć baranka z chorągiewką (przeważnie cukrowy lub wypiekany z ciasta), który ma wymiar symboliczny. Chrystus stał się Barankiem Ofiarnym, który został skazany na śmierć w przeddzień święta Przaśników - czyli w dzień Paschy. Chrystus to Baranek Nowego Przymierza - przyjął na siebie grzechy całego świata i zmarł za nas na krzyżu.
Pascha w czasach przed Mojżeszem miała swoje źródło w zjawiskach przyrody i obchodzona była co roku w porze wiosennej, kiedy następowała pełnia księżyca. Wtedy rozpoczynano porę żniw, co wiązało się ze zwyczajem zabicia baranka i wypiekania świątecznego chleba. Baranek przypominał Izraelitom ich ucieczkę z egipskiej niewoli.
Zwyczaj święcenia pokarmów znany był już w VIII w. na Zachodzie. Początkowo prawo do święcenia mieli tylko biskupi, ale po jakimś czasie zezwolenie uzyskali także inni kapłani. Tradycja ta przyjęła się również na polskich ziemiach, a na dobre ukształtowała się w XIV w. W Agendzie Krakowskiej z 1514 r. została umieszczona formuła poświęcenia uczty wielkanocnej.
Święcenie pokarmów w Wielką Sobotę odbywało się początkowo w domach polskiej szlachty, a później też w domach mieszczańskich. Gospodarz zapraszał duchownego, który święcił stoły zastawione jedzeniem. Z czasem święcenie pokarmów zaczęto przynosić do kościołów.
Gospodynie na Wielką Sobotę musiały mieć już wszystko przygotowane – posprzątane, upieczone i ugotowane. Ciasta wielkanocne wypiekano głównie z drożdży, jajek i miodu. Ważną przyprawą w świątecznych daniach był szafran, ale także cynamon, wanilia i gałka muszkatołowa.
Kiedy wszystko było gotowe, największy stół w domu nakrywano lnianym obrusem i zastawiano „święconym”. Na środku musiał znaleźć się wypiekany z ciasta baranek, krzyż, a dalej chleb, sól, jajka, chrzan, ciasta, mięsiwa, kiełbasa. Wszystko to przystrojone rzeżuchą, bukszpanem i wiosennymi kwiatami.
Miejscowy ksiądz przyjeżdżał do dworu, aby poświęcić pokarmy. Gospodynie osobiście niosły święcone, wykładały wszystko na wełniane chusty, oczywiście w międzyczasie gawędziły i chwaliły się swoimi wypiekami.
Współcześnie w Wielką Sobotę z koszyczkami pełnymi symbolicznych smakołyków wędrujemy do kościoła, aby tam kapłan poświęcił pokarmy. To także okazja do chwili modlitwy i adoracji grobu Pana Jezusa.
Dziś w tradycyjnym koszyczku wielkanocnym nie może zabraknąć:
- baranka - symbolizującego Chrystusa Zmartwychwstałego,
- jajek – symbolu nowego życia, zmartwychwstania i zwycięstwa Chrystusa nad śmiercią,
- chleba – symbolu Ciała Jezusa Chrystusa, a także godności człowieka, któremu nigdy nie powinno zabraknąć chleba,
- wędlin, kiełbasy – są symbolem dobrobytu oraz ofiary baranka
- soli – symbolu prawdy i oczyszczenia;
- chrzanu – który symbolizuje siłę, witalność,
- kawałka ciasta – najlepiej własnoręcznie zrobionego, symbolizującego ludzką pracę, a także osłodę po 40 dniach postu,
- sera - jako symbolu związku człowieka z przyrodą,
* zając wielkanocny – w niektórych regionach Polski w koszyczkach znajdziemy także zajączka (zwykle czekoladowego), zwierzątko to symbolizuje płodność, a także zapowiada nadejście wiosny.
Wielka Sobota i Wigilia Paschalna
Tego dnia w kościołach odbywa się także wieczorna Wigilia Paschalna. Jednym z obrzędów liturgii Nocy Zmartwychwstania jest poświecenie ognia i zapalenie od niego paschału, czyli świecy wyobrażającej Chrystusa. Następnie z tym paschałem do ciemnego kościoła wchodzi procesja, ukazując zgromadzonym wiernym Światło Chrystusa. Odśpiewana zostaje pieśń Exultet – wysławiająca wszystkie dobrodziejstwa, jakie otrzymała ludzkość przez światło, dar Pana.
Weselcie się już zastępy Aniołów w niebie! Weselcie się słudzy Boga! Niech zabrzmią dzwony głoszące zbawienie, gdy Król tak wielki odnosi zwycięstwo!".
Po odmówieniu litanii do Wszystkich Świętych celebrans poświęca wodę chrzcielną – może wtedy również udzielić sakramentu chrztu. Wierni odnawiają przyrzeczenia chrzcielne i biorą udział w Mszy Świętej. Na zakończenie może również odbyć się uroczysta procesja rezurekcyjna – w wielu parafiach odbywa się tradycyjnie, w niedzielny poranek.
Przeżyjmy ten czas godnie, niech w naszych sercach rozbrzmiewa radosne Alleluja!
Źródło: J. Uryga, Rok polski [...], Włocławek 2013, s. 125-129.
![]() |
Redakcja KalendarzRolnikow.pl
Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj
|