Krytyczne punkty uprawy zbóż jarych

Woda a zboża jare

Zboża jare mają krótszy okres wegetacji i słabszy system korzeniowy niż formy ozime, dlatego deficyty wody radykalnie obniżają potencjalny plon. Trzeba też wziąć pod uwagę fakt, że województwo kujawsko-pomorskie wraz z wielkopolskim leżą w obszarze o trwałym deficycie wodnym w okresie wegetacji.

Zboża jare w różny sposób reagują na zmienną wilgotność i temperaturę. W fazie krzewienia pszenicy jarej i pszenżyta jarego wyższa temperatura ogranicza rozwój pędów bocznych i zmniejsza zagęszczenie łanu. Gatunki te źle znoszą wysokie temperatury także w fazie strzelania w źdźbło, zwłaszcza przy braku opadów. Okres krytyczny w zakresie zaopatrzenia w wodę trwa dla nich praktycznie od krzewienia do dojrzewania.

Rozwojowi jęczmienia jarego po wschodach sprzyja pogoda ciepła (18°C) i początkowo sucha. Lekki niedobór opadów stymuluje rozrost korzeni. Od krzewienia do kłoszenia jęczmień ma większe zapotrzebowanie na wodę, ale o plonie w większym stopniu decyduje rozkład opadów niż ich ilość.

Owies ma większe zapotrzebowanie na wodę niż pozostałe zboża jare. Dobrze rozwija się, gdy jest chłodno, a opady są odpowiednio rozłożone w czasie. Susze i wysokie temperatury źle wpływają na rozwój i plonowanie (dużo pośladu i łuski, ziarno drobne).

Jak zatem zwiększyć bezpieczeństwo wodne dla form jarych? 

Siać możliwie jak najwcześniej (jare kiełkują już przy 1–3°C, do jarowizacji wystarczy 3–4°C, wytrzymałość na przymrozki sięga -6°C). Jęczmień jary, jako najbardziej wrażliwy na chłód i wilgoć, powinien być wysiany jako ostatni.

• Zadbać o próchnicę w glebie (płodozmian, poplony na przyoranie).
• Nie przesuszać gleby (ograniczyć zabiegi agrotechniczne do minimum), zwłaszcza przed siewami.
• Rozważyć sens zastosowania siewów przewódkowych w gospodarstwie.

Dla plonowania zbóż jarych decydujące jest zaopatrzenie w wodę w okresie od 20 kwietnia do 30 maja.

Podstawą wzrostu zasobności wodnej gleb i warunkiem poprawy stabilności plonowania zbóż jarych jest glebowa materia organiczna. Stałym elementem płodozmianu powinny być zatem rośliny poplonowe uprawiane na zielony nawóz. Gorczyca, facelia, seradela, wyka, grochy, łubiny mają właściwości strukturotwórcze, napowietrzające, fitomelioracyjne, wodochłonne, fitosanitarne. Wzbogacając glebę w próchnicę, zwiększają jej zdolność do utrzymania wilgoci. Długotrwałe stosowanie tej metody poprawy kultury roli przyrównać można do systematycznego nawożenia obornikiem.

Obecnie zwraca się także uwagę na sposób uprawy sprzyjający zmniejszaniu strat wilgoci: ograniczanie zabiegów uprawowych poprzez agregatowanie maszyn, ograniczanie lub eliminacja orki, siewy pasowe typu strip-till, mulczowanie.

Odczyn gleby

Częstym błędem rolników jest niedostrzeganie związku między kwasowością gleby i plonowaniem zbóż jarych. Odczyn gleby i związana z tym dostępność składników pokarmowych ma znaczenie kluczowe, ponieważ zboża jare mają znacznie mniej czasu na rozwój niż oziminy, a przy tym słabszy system korzeniowy. 

Aby prawidłowo ustalić nawożenie, trzeba znać kwasowość gleby, zawartość w niej przyswajalnych składników pokarmowych oraz zapotrzebowanie uprawianego zboża dla uzyskania konkretnego (ale możliwego do uzyskania) plonu. Najbardziej wrażliwy na kwaśny odczyn gleby jest jęczmień, a najbardziej tolerancyjne – żyto (tab. 1).

Tabela 1. Optymalny odczyn dla zbóż
 

Zarówno zbyt niski odczyn gleby (pH poniżej 5), jak i zbyt wysoki (pH powyżej 7,5) ogranicza dostępność składników pokarmowych dla roślin. Jednak doprowadzenie odczynu do obojętnego (pH 6,8–7,2) jest uzasadnione tylko w przypadku gleb ciężkich.

Kwasowość gleby reguluje się za pomocą wapnowania. Zabieg ten jest korzystny również ze względu na to, że – poza uruchamianiem związanych w glebie składników mineralnych – eliminuje toksyczność glinu, manganu i żelaza oraz poprawia strukturę (gruzełkowatość) gleby i wspomaga jej aktywność biologiczną.

Przed wapnowaniem pola rolnik musi wiedzieć, jaką glebą dysponuje i zbadać jej kwasowość, a następnie zastosować się do zaleceń nawozowych. Pamiętać jednak trzeba, że przy nawożeniu wapniowym niezbędna jest wilgoć. 

Wapno tlenkowe (CaO) nie jest zalecane dla gleb lekkich. Bezpieczniej stosować wapń w postaci węglanowej, np. mielony dolomit, kredę jeziorną lub czysty węglan wapnia. Wapnowanie najlepiej przeprowadzić bezpośrednio po zbiorze przedplonu, a po pewnym czasie wymieszać nawóz z glebą. Nie należy wapnować bezpośrednio przed siewami (w razie konieczności podniesienia pH użyć wapna naturalnego lub przemysłowego w małych dawkach i starannie wymieszać z glebą). Nie można wapnować i nawozić obornikiem w tym samym czasie i miejscu.

Składniki pokarmowe

Podstawą struktury roślin są węgiel (C), wodór (H) i tlen (O). Jednak rośliny pobierają około 16 pierwiastków. Ze względu na ich ilość w roślinie, dzieli się je na makroskładniki (makroelementy) i mikroskładniki (mikroelementy).

Makroelementy: azot (N), fosfor (P), potas (K), magnez (Mg) i wapń (Ca) wykorzystywane są do budowy tkanek i asymilatów. Aby zapewnić zaopatrzenie roślin na potrzeby konkretnego plonu, należy ustalić nawożenie fosforem, potasem, magnezem według potrzeb roślin oraz zasobności gleby w te składniki (konieczne badanie gleby), a na końcu ustalić zapotrzebowanie na azot.

Mikroelementy: miedź (Cu), mangan (Mn), cynk (Zn), żelazo (Fe), bor (B), molibden (Mo) i inne biorą udział w regulacji procesów biochemicznych w roślinach, a ich ewentualne niedobory uzupełnia się profilaktycznie (w nawozach głównych wieloskładnikowych, naturalnych) lub interwencyjnie (dokarmianiem dolistnym). Im wyższy poziom technologii i wyższe plony, tym niedobory mikroelementów są bardziej prawdopodobne, a zasilanie konieczne.

O efektywności nawożenia decyduje równowaga bilansowa składników pokarmowych. Duży wpływ mają na nią terminy nawożenia (dostosowane do procesu budowy plonu), dawki nawozów (optymalne dla etapu rozwoju roślin), dostępność wody, odczyn gleby. Im większa efektywność, tym nawożenie bardziej opłacalne, natomiast straty NPK (zwłaszcza azotu), a w związku z tym zanieczyszczenie wód – mniejsze. 

Siew zbóż jarych

Należy wysiewać nasiona sprawdzone, o znanej sile i energii kiełkowania, zdrowe, dobrze wykształcone – to podstawowy warunek uzyskania dobrych, wyrównanych wschodów.

Ilość wysiewu zależy od siły kiełkowania i masy 1 000 ziaren oraz od technologii siewu. Liczbę ziaren wysiewanych w optymalnym terminie dla uzyskania optymalnej obsady roślin podano w tabeli 2. Norma według IUNG dotyczy technologii intensywnych, z użyciem nowoczesnego sprzętu zapewniającego precyzyjny siew. Natomiast dla technologii tradycyjnych normy uzależnione są od rodzaju gleby.

Tabela 2. Liczba wysiewanych ziaren zbóż jarych (szt./m²)

Przy wczesnym siewie należy siać rzadziej, a przy opóźnionym – gęściej (zmiany gęstości powinny oscylować w zakresie 5–15% ilości optymalnej). Zawsze należy uwzględniać siłę kiełkowania nasion.

Zbyt gęsty siew prowadzi do zwiększenia wysokości łanu i większej jego gęstości, a więc także do mniejszego naświetlenia wewnątrz i gorszego przewietrzania, co sprzyja rozwojowi chorób oraz zwiększa podatność roślin na wyleganie. Często też mniejsza jest masa 1 000 nasion i zwiększa się udział ziarna pośledniego.

Fot. M. Rząsa

Marek Radzimierski Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Minikowie   Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj