Produkcja mięsa baraniego na Śląsku - czy to się opłaca?

Opłacalność chowu i hodowli owiec na Śląsku jest ściśle związana z systemami chowu, stąd  system ekstensywny stawiany jest na pierwszym miejscu przez hodowców i producentów owiec. W konsekwencji tego, powinniśmy wypromować nasze regionalne baranie mięso kulinarne, jako finalny produkt wypasu owiec, a także poczynić wiele zabiegów związanych z przygotowaniem na rynek produktu o standardowej jakości.

O standardzie jakościowym decydują te cechy mięsa, które spełniają oczekiwania konsumenta. Są to przede wszystkim dobra kruchość i smakowitość mięsa, a ponadto  soczystość i lekkostrawność. Istotny jest fakt, że baranina nie wywołuje odczucia przesytu, bowiem  ma niski poziom cholesterolu oraz zawiera dużo soli mineralnych i witamin. Właściwy dobór ras owiec używanych do produkcji żywca ma zasadnicze znaczenie dla efektów produkcyjnych, zarówno, jeżeli chodzi o produkcyjność stada matek jak i przebieg i wyniki tuczu jagniąt. W przypadku mięsnego kierunku użytkowania najważniejszy jest z punktu widzenia efektywności ekonomicznej,  poziom użytkowości rozpłodowej owiec, przydatność do tuczu i wartość rzeźna jagniąt. Dlatego też w tym artykule przybliżymy charakterystyką poszczególnych ras. 

Polska owca górska

Należy do grupy owiec najlepiej znoszących warunki środowiskowe panujące w każdym regionie. Dzięki lekkiej harmonijnej budowie, mocnym kończynom oraz grubej wełnie w postaci luźnej, kosmkowej okrywy,  doskonale znosi trudne warunki utrzymania w rejonach górskich. Masa ciała tryków wynosi 60-70 kg, owiec matek 45-50 kg. Jak wspominaliśmy,  ważna dla ekonomiki chowu owiec jest ich użytkowość rozpłodowa. W przypadku owiec górskich owce-matki kocą się raz w roku dając1,31 szt. jagnięcia w miocie  czyli plenność wynosi 131%, a liczba  odsądzonych jagniąt od 100 maciorek wynosi 120 sztuk, co  wcale nie musi oznaczać, iż osiągnęły one tradycyjny wiek odsądzenia wynoszący 90-100 dni. Bardzo popularną formą sprzedaży, jest sprzedaż tzw. jagniąt mlecznych o masie ciała 12-16 kg. Warto zwrócić uwagę na fakt, że jest to jedyna rasa użytkowana w Polsce w tym kierunku. 

PoIska owca długowełnista

To  druga po owcy górskiej rasa przydatna do chowu w regionie śląskim. Najbardziej popularnym typem jest owca długowełnista kamieniecka, owca pogórza, owca typu bieszczadzkiego (rasa wyprowadzona i doskonalona przez naukowców dawnej Akademii Rolniczej w Krakowie). Nie jest wykluczone, że w naszym regionie spotkać można inne odmiany omawianego typu owiec. Za przykład cech użytkowych posłużyć może owca kamieniecka. Są to zwierzęta o stosunkowo dużym kalibrze ciała, bowiem dorosłe tryki uzyskują masę 90-110 kg, maciorki natomiast 60-70 kg. Jagnięta w wieku 5 miesięcy ważą w granicach  39-44 kg (tryczki) i 36-40 kg (maciorki). Przyrosty dobowe masy ciała tych jagniąt wynoszą odpowiednio 250 i 230 g. Użytkowość rozpłodowa jest korzystna, gdyż przy plenności 141% od 100 matek uzyskuje się 123 jagnięta gotowe do sprzedaży. Średnia masa ciała tryczków w wieku 70 dni wynosi około 20 kg. U owcy kamienieckiej tryczki w tym wieku ważą średnio 23,4 kg a u owcy pogórza tylko 18,8 kg. 

Polska owca nizinna

Podobnie jak owce długowełniste są to zwierzęta o wełnie jednolitej, średnia grubość włókien jest u nich mniejsza a więc charakter wełny jest bardziej zbliżony do runa owiec merynosowych o wełnie pogrubionej. Nie jest to jednak  powszechny typ owiec utrzymywanych na terenie regionu. Nadaje się do ferm prowadzących półintensywny lub wręcz intensywny system utrzymania, można je używać do krzyżowania z trykami ras plennych w celu uzyskania mieszańców. Najlepiej wykorzystać tryki rasy Fryz lub owcy Romanowskiej. Wśród owiec nizinnych występują także różne ich odmiany. Oto cechy użytkowe wybranego typu owiec nizinnych, czyli owcy wielkopolskiej. Masa ciała tryków dorosłych wynosi 110-125 kg, maciorek natomiast 65-75 kg. Jagnięta do wieku 70 dni rosną szybciej niż jagnięta owcy długowełnistej, gdyż tryczki osiągają średnią masę 23,1 kg. Użytkowość rozpłodowa maciorek tej odmiany jest lepsza niż obu wcześniej omówionych. Plenność wynosi bowiem 146% a użytkowość rozpłodowa 131 szt.

Owce rasy merynos

Pomimo, iż populacja owiec tej rasy w regionie nie jest liczna, warto podać jej cechy wszystkim tym, którzy planują prowadzenie stada owiec intensywnie użytkowanych rozpłodowo i wykazujących brak sezonowości rui. Stado owiec charakteryzuje się dobrą użytkowością mięsną w czystości rasy oraz sprawdza się  w krzyżowaniu z owcami ras mięsnych i plennych. Wszystkie te warunki spełnia i zapewnia pozytywne rezultaty rasa merynos. Jest to jedyna rasa, o której naukowcy mówią, że jest ustabilizowana genetycznie. Przy masie ciała tryków dorosłych 100-120 kg oraz maciorek 55-70 kg, uzyskuje się jagnięta praktycznie w ciągu całego roku. Tryczki o średniej masie ciała w wieku 70 dni wynoszącej 21,6 kg są podobnie jak maciorki, chętnie kupowane przez odbiorców zagranicznych. Producenci tych jagniąt uzyskują wysokie ceny za 1 kg żywca jagnięcego dzięki zakwalifikowaniu dużej ilości sztuk do klasy "Extra". Użytkowość rozpłodowa wyrażona liczbą 115-170 jagniąt odsądzonych od 100 matek pokrytych, przy terminach wykotów od września do lutego, zapewni przygotowanie partii jagniąt rzeźnych w okresie największego popytu czyli Świąt Bożego Narodzenia i Świąt Wielkanocnych. 

Wrzosówka

Podobnie jak merynos występuje w niewielkich ilościach na terenie regionu. Wraz z owcą górską reprezentuje rodzime, prymitywne rasy owiec w Polsce. W odróżnieniu od owcy górskiej dodatnią cechą wrzosówki jest wysoka plenność, czyli możliwość uzyskania 2 jagniąt w miocie od jednej maciorki. Mięso wrzosówek, zupełnie pozbawione tłuszczu,  przypomina w smaku sarninę,  i tym samym uzyskałoby w krajach zachodnich bardzo wysoką cenę. Warto wspomnieć o dalszych dwóch zaletach wrzosówki. Pierwsza, to asezonowość rui, a druga, to odporność na trudne warunki chowu i utrzymania.

Czarnogłówka

Tu mamy do czynienia z dwoma  jej typami. Pierwszy -  to owce wywodzące się z hodowli krajowych. U czarnogłówek krajowych obserwuje się poprawę użytkowości wełnistej. Spowodowało to rzecz jasna obniżenie efektów produkcyjnych charakterystycznych dla użytkowości mięsnej. Druga grupa to tryki i maciorki rasy czarnogłówka importowane głównie z Niemiec
 Z oficjalnych danych  sprzed kilkunastu laty wynika,  że tryczki rasy czarnogłówka odchowane w kraju w latach 1991-1993 posiadały średnią masę ciała w wieku 70 dni  na poziomie 23,4 kg, czyli zbliżoną do wcześniej podanych średnich dla owiec nizinnych, wielkopolskich czy długowełnistych kamienieckich. Wskaźniki reprodukcji w 1992 roku niestety mierne. Przy płodności 78% i plenności 120% procent odchowu był niski (85) a użytkowość rozpłodowa wynosiła 0,8 jagnięcia odchowanego z miotu, czyli od 100 matek pokrytych uzyskiwano tylko 80 jagniąt.

Suffolk

To najbardziej popularna rasa mięsna wykorzystywana w większości krajów świata jako ostateczny komponent ojcowski. Oznacza to, że maciorki (w większości mieszańce dwu- lub kilkurasowe), charakteryzujące się wysoką plennością są kojarzone z trykami rasy Suffolk. Efektem są jagnięta o dobrych cechach tucznych i rzeźnych. Niestety możliwe do zdobycia w kraju tryki rasy Suffolk, mimo że są potomkami po rodzicach z importu, wywodzą się ze stad, w których średnia płodność wynosiła 84%, plenność 135% przy 80% odchowu i użytkowości rozpłodowej 0,91.

ILe de France

Rasa francuska, praktycznie merynos typu mięsnego, jest jedyną grupą w której przy plenności 137% udało się odchować w stadach zarodowych 110 jagniąt od 100 matek pokrytych.
Hampshire Amerykański - rasa, którą należy traktować jako godną propagowania na terenie regionu.

Oto jej najważniejsze parametry na podstawie badań amerykańskich
Maciorki

• 1 / masa ciała po urodzeniu 4,5-6,5 kg,
• 2/ masa ciała w wieku 60 dni - minimum 31 kg,
• 3/ masa ciała w wieku 120 dni - minimum 61 kg,
• 4/ corocznie maciorka daje 2 jagnięta odsądzone, których łączna masa ciała
• w wieku 60 dni wynosi 68 kg lub więcej, 
• 5/ skuteczne pokrycie w pierwszych 45 dniach stanówki, 
• 6/ minimalny okres eksploatacji rozpłodowej - 8 lat.

Tryki

• 1/ masa ciała po urodzeniu 4,5-6,5 kg,
• 2/ masa ciała w wieku 60 dni - minimum 36 kg,
• 3/ masa ciała w wieku 120 dni - minimum 61 kg,
• 4/ przyrost dobowy po odsądzeniu 450-670 g dziennie,
• 5/ skuteczne pokrycie 40 maciorek w sezonie.

Jagnięta rzeźne

• 1 / minimalny przyrost dobowy - 450 g,
• 21 wykorzystanie paszy - około 3 kg na 1 kg przyrostu,
• 3 / minimalna masa tuszy -24 kg (ubój wiek 120 dni),
• 4/ grubość warstwy tłuszczu nad 12 żebrem: 0,25 do 0,5 cm,
• 5/powierzchnia "oka" polędwicy około 17,5 cm2.

Próba użycia tryków rasy Hampshire do kojarzenia z maciorkami rasy merynos wykazała że jagnięta pochodzące z tej krzyżówki charakteryzują się bardzo dobrą zdrowotnością żywotnością doskonale wykorzystują paszę i szybko rosną. Porównując je z rówieśnikami pochodzącymi po trykach rasy  Suffolk, Czarnogłówka, Berrichon, Ile de France oraz białogłowa i czarnogłowa linia mięsna stwierdzono że najlepsze rezultaty uzyskano kojarząc owce z trykami rasy Hampshire.

Rafał Przybyła Śląski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Częstochowie  Jeden z 16 Ośrodków Doradztwa Rolniczego w kraju. Śląski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Częstochowie realizuje na obszarach wiejskich województwa śląskiego zadania z zakresu doradztwa rolniczego. Podstawowym zadaniem Ośrodka jest doradztwo rolnicze, obejmujące działania w zakresie rolnictwa, rozwoju wsi, rynków rolnych oraz wiejskiego gospodarstwa domowego, mającego na celu poprawę poziomu dochodów rolniczych oraz podnoszenie konkurencyjności rynkowej gospodarstw rolnych, wspieranie zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich, a także podnoszenie poziomu kwalifikacji zawodowych rolników i innych mieszkańców obszarów wiejskich.