Wspaniały zielnik - czyli rośliny w życiu człowieka
Skupmy się na najważniejszej rzeczy w rozwoju człowieka, a mianowicie odżywianiu. Starożytne chińskie przysłowie głosi: „jesteś tym, co jesz”.
Najstarszym znanym krzewem, z którego wytwarza się napój, jest herbata chińska (Camellia sinensis). Cenne właściwości ma zwłaszcza herbata zielona (niefermentowana). Ułatwia trawienie, reguluje metabolizm, a dzięki kofeinie i taninie ma działanie pobudzające. Uznawana jest za „napój młodości”, obniżający poziom złego cholesterolu i wspomagający odchudzanie. Wielu naukowców twierdzi, że zielona herbata ma także działanie przeciwnowotworowe.
Miłorząb japoński (Ginkgo biloba) jest odporny na mróz jak bambus, rośnie na każdej żyznej ziemi, a jego niezwykłe właściwości doceniają producenci leków i kosmetyków na całym świecie.
Miłorząb japoński działa odżywczo na skórę, zapobiega udarom mózgu i poprawia pamięć. Ekstrakt z miłorzębu ma przewagę nad viagrą. Nasiona łagodzą objawy zatrucia alkoholowego, w wielu krajach używane są do łagodzenia astmy i kaszlu.
Innym ciekawym drzewem jest morwa czarna (Morus nigra), której jagody bogate są w cukry i witaminy A, B, C. Uzyskuje się z nich środki przeczyszczające, przeciwzapalne i przeciwkrwotoczne. Liście były używane do hodowli jedwabników i do słodzenia potraw w diecie cukrzycowej. Obecnie morwa czarna stosowana jest w przypadkach raka piersi, raka jajnika, zapalenia nadkłykcia bocznego kości ramieniowej (łokieć tenisisty).
Nalewka z pąków liściowych topoli balsamicznej (Populus balsamifera) uśmierza kaszel oraz jest pomocna przy zapaleniu krtani, dolegliwościach żołądkowych, kamicy nerek i reumatyzmie. Używana również jako środek antyseptyczny, stosowana w postaci maści na skaleczenia, stłuczenia i na uśmierzenie bólu.
Kora dębu szypułkowego (Quercus robur) jest typowym surowcem garbnikowym, znanym jako środek ściągający. Odwar stosuje się do płukanek, okładów i obmywań przy stanach zapalnych skóry i błon śluzowych oraz przy nadmiernej potliwości, odmrożeniach i lekkich oparzeniach. Pieczonych żołędzi można używać zamiast kawy, dostarczając tanin, które są skutecznym środkiem przy biegunce, hemoroidach, żylakach, a także bólu gardła i krwawieniach z dziąseł.
Migdałowiec pospolity, śliwa migdał (Prunus dulcis) wydaje owoce zwane migdałami, które używane są jako dodatek do ciast, słodyczy i potraw aromatycznych, natomiast olejek jest wykorzystywany w kosmetyce jako dodatek do perfum, kremów, maseczek, a także łagodzi oparzenia słoneczne.
W naszej kulturze wsławiło się wiele gatunków ziół. Jednym z nich jest czyścica wielkokwiatowa (Calamintha grandiflora) – bylina osiągająca 30 cm, zawierająca olejki eteryczne nadające intensywny miętowy aromat z nutą tymiankową. Leczy drogi oddechowe, używana jest też przy niestrawności. Napary z suszonych liści stosowane są przy kolce nerkowej oraz jako tonik orzeźwiający.
Stokrotka polna (Bellis perennis) dba o zdrowie i urodę: zaparzone kwiaty tonizują i regenerują zmęczoną skórę, a stosowane do picia napary wspierają pracę wątroby, zmniejszają problemy trawienne, mają właściwości przeciwzapalne i lekko moczopędne.
Kwiaty stokrotki są pomocne również w leczeniu zaburzeń pracy nerek i układu moczowego, łagodzą zapalenie jelit i biegunkę. Pomagają na kaszel i przeziębienie, działają wzmacniająco. Zgniecione świeże liście pomagają w gojeniu ran i w stłuczeniach.
Dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum), zwany także zielem świętojańskim, jest aromatyczną byliną o żółtych kwiatach i cytrynowym zapachu oraz wydłużonych liściach z mikroskopijnymi dziurkami.
Najpopularniejsze i najczęściej używane zioło o wszechstronnym działaniu bakteriostatycznym i antybiotycznym oraz przeciwbiegunkowym. Wykazuje działanie moczopędne, przeciwdziała kamicy żółciowej oraz schorzeniom wątroby i żołądka. Herbata zaparzona z kwiatów uśmierza ból i działa uspokajająco.
Serdecznik pospolity (Leonurus cardiaca) – biała bylina dostarczająca ciemnozielonego barwnika do wełny. Substancje zawarte w zielu serdecznika wpływają na obniżenie ciśnienia tętniczego krwi, zwiększają wydolność mięśnia sercowego i spowolniają akcję serca. Działają uspokajająco, nasennie i odprężająco na układ nerwowy. Są pomocne w nadmiernej pobudliwości nerwowej, leczą stany lękowe.
Skrzyp polny (Equisetum arvense) to bylina niezmieniona w swej formie od czasów prehistorycznych. Cała roślina dostarcza barwnika – żółtej ochry, a zawarty w łodygach krzem wzmacnia paznokcie i włosy. Stosowany zewnętrznie jako wywar pomaga w leczeniu pękających naczynek, ran i owrzodzeń. Doskonały w leczeniu dróg moczowych, kamicy i skazy moczanowej. Ma właściwości uspokajające i przeciwdrgawkowe. Pomocny przy obfitych menstruacjach. Także zapobiega poceniu się stóp.
Pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica) jest traktowana jak panaceum na wiele dolegliwości. Młode pędy bogate są w witaminy i sole mineralne. Napary z liści pokrzywy zaleca się stosować przy nadciśnieniu, anemii, łagodnych biegunkach, stanach zapalnych przewodu pokarmowego i na poprawę trawienia oraz w początkowym okresie cukrzycy. Liście używane są do kąpieli, parówek twarzy i płukania włosów.
Mniszek lekarski (Taraxacum officinale) – pospolity, trwały chwast z łodygą zawierającą sok mleczny i złocistym kwiatostanem.
Liście bogate w witaminę A i C oraz kwas nikotynowy mogą być jedzone na surowo. Lateks z liści jest doskonały do preparatów nawilżających cerę. Wywar z kwiatów stosuje się w kosmetyce, a korzenie działają moczopędnie, przeciwreumatycznie, są pomocne w leczeniu podagry, egzemy czy bezsenności.
Świetlik łąkowy (Euphrasia rostkoviana) jest rośliną jednoroczną o głęboko wciętych, owłosionych, ząbkowanych liściach i licznych białych kwiatach. Napar działa przeciwzapalnie, przeciwalergicznie i przeciwbakteryjnie. Stosuje się go przy zapaleniu spojówek oczu, zapaleniu gardła oraz wspomaga leczenie kataru siennego.
Mikołajek nadmorski (Eryngium maritimum) lubi piaszczyste gleby nad morzem. Kandyzowany korzeń działa jako afrodyzjak, przyspiesza regenerację tkanek, zapobiega zapaleniu pęcherza, cewki moczowej i prostaty.
Kozłek lekarski (Valeriana officinalis), powszechnie znany jako waleriana, jest rośliną dekoracyjną z wieloma cennymi właściwościami. Uspokaja i odpręża organizm, dlatego jest polecany osobom żyjącym w stresie, stanie napięcia nerwowego i mającym problemy ze snem.
Korzeń waleriany ma działanie rozkurczowe i wiatropędne. Po kozłek lekarski powinny sięgnąć także kobiety zmagające się z bolesnym miesiączkowaniem i PSM.
Wiele ziół używanych jest w rozmaitych kuchniach jako przyprawy.
- Sporządzana z ostrej odmiany papryki rocznej (Capsicum annuum) przyprawa chili stanowi nie tylko cenny dodatek do wielu potraw, ale też wykazuje pewne właściwości zdrowotne. Świeże owoce zaostrzają apetyt i poprawiają trawienie, są źródłem witaminy C, a dodane do mleka leczą przeziębienie i gorączkę. Zawarta w papryczkach kapsaicyna, która odpowiada za ich ostry smak, przyspiesza spalanie tłuszczu i wspomaga odchudzanie, ponadto należy wspomnieć o jej właściwościach antyrakowych.
- Pieprz cayenne (kajeński) – bardzo ostra przyprawa wyrabiana z papryki rocznej odmiany Cayenne jest bogata w witaminę C i magnez, stymuluje krążenie krwi, używana przy wzdęciach, bólach i skurczach żołądka. Podobnie jak chili, przyspiesza przemianę materii i stymuluje spalanie tłuszczu. Działa przeciwzapalnie, przeciwbólowo i antyrakowo. Wspomaga układ odpornościowy i pokarmowy.
- Cynamon jest suszoną korą tropikalnego drzewa cynamonowca (Cinnamomum), głównie cejlońskiego (C. verum), wykorzystywaną jako przyprawa do kompotów, herbat, ponczu i wielu potraw. Jest też środkiem antyseptycznym, łagodzącym nudności, biegunki i wzdęcia. Zawiera aldehyd cynamonowy o właściwościach antynowotworowych. Należy do substancji przyspieszających przemianę materii i spalanie tłuszczu.
- Kumin, czyli silnie pachnące nasiona kminu rzymskiego (Cuminum cyminum) używane do wielu dań indyjskich, działa przeciwzapalnie i przeciwwirusowo. Ziarna kuminu łagodzą chrypki i stany zapalne gardła, korzystnie wpływają na pracę układu trawiennego – likwidują wzdęcia i kolki, działają wiatropędnie, zatrzymują biegunki, niwelują niestrawność. Przyprawa ma dobry wpływ na budowę żył, zmniejsza ryzyko zawału i działa korzystnie na układ oddechowy. Zdradza też działanie moczopędne, oczyszcza organizm z toksyn, poprawia apetyt, u kobiet systematyzuje cykl miesiączkowy, a także korzystnie wpływa na nastrój i działa relaksująco.
- Imbir lekarski (Zingiber officinale) uznawany jest za jedną z najzdrowszych i najbardziej wartościowych przypraw. Właściwości lecznicze imbiru są powszechnie wykorzystywane w Azji. W Europie imbir staje się podstawowym dodatkiem do potraw i skutecznym lekarstwem na przeziębienie. Świeże kłącza poprawiają krążenie, żucie imbiru łagodzi ból gardła i dziąseł, natomiast napar reguluje pracę żołądka i zapobiega chorobie lokomocyjnej. Imbir korzystnie wpływa także na ruchomość stawów. Stosowany zewnętrznie na skórę działa rozgrzewająco i przeciwwysiękowo.
- Muszkatołowiec korzenny (Myristica fragrans) – to wiecznie zielone drzewo, którego nasiona, czyli gałkę muszkatołową, stosujemy w kuchni. Oprócz walorów smakowych i charakterystycznego korzennego zapachu, gałka muszkatołowa ma właściwości lecznicze, wykorzystywane szczególnie w zaburzeniach pracy układu pokarmowego, leczeniu stanów zapalnych, reumatyzmu oraz infekcji oskrzeli. Suszone nasiona mają mocny gorzki zapach, poprawiają apetyt i trawienie, działają uspokajająco.
- Jałowiec pospolity (Juniperus communis) to wolno rosnący iglak o srebrnozielonej barwie. Drobne pachnące szyszkojagody rodzą tylko osobniki żeńskie. Jagody dodaje się do alkoholi, marynat do dziczyzny. Napar z jagód jałowca ma właściwości moczopędne, odkażające i bakteriostatyczne, pomaga w zapaleniu pęcherza, łagodzi bóle mięśniowe, zapobiega marskości wątroby.
Na koniec jako ciekawostka przyjrzyjmy się tak zwanym roślinom magicznym, od wieków używanym w rytuałach religijnych i wróżbiarstwie.
Każdy zapewne słyszał o szałwii lekarskiej (Salvia officinalis) mającej właściwości antyseptyczne, przeciwgrzybicze, kojące przewlekły kaszel i regulujące menstruację, gdyż zawiera estrogeny. Jej kuzynka szałwia wieszcza (S. divinorum) ze względu na zawartą salwinorynę odblokowuje w mózgu niewykorzystywane synapsy nerwowe, powodując, że lewa półkula komunikuje się z prawą. Używana była przez wieszczów, proroków. Zaliczana jest do substancji psychodelicznych (gr. psyche – dusza, i delos – ujawnić, objawić), wywołujących zmiany percepcji, świadomości, sposobu myślenia i odczuwania emocji. W Polsce nielegalna od 2009 roku.
Niektóre rośliny zaliczane do tzw. ziół czarownic, np. mandragora lekarska (Mandragora officinarum), bieluń dziędzierzawa (Datura stramonium) czy lulek czarny (Hyoscyamus niger), zawierają alkaloidy odpowiedzialne za wywoływanie wrażenia lotu i przenikania przez otoczenie. Dlatego na ilustracjach często przedstawiano czarownice lecące na miotle.
Co ciekawe, wielu sławnych poetów, malarzy czy muzyków pod wpływem substancji psychoaktywnych stworzyło swoje największe działa – Mickiewicz, Bach, Picasso, Salvador Dali i inni. Nauka obecnie potwierdza, że pojedyncze dawki terapeutyczne psychoaktywnego alkaloidu ibogainy pozwalają skutecznie walczyć z depresją, natomiast olejki eteryczne zawarte w konopiach indyjskich pomagają uporać się z silną epilepsją.
Od wieków rośliny odgrywają ważną rolę w codziennym życiu człowieka. Stosowano je przyrządzając potrawy, w gospodarstwie domowym, w kosmetyce, były także głównym źródłem leków. Błyskawiczny rozwój chemii, a przede wszystkim syntetyków, spowodował, że zioła znalazły się na drugim planie. Chemia zmieniła świat, ale także zaczęła go niszczyć. Stąd ponowne zainteresowanie zielarstwem i coraz głośniejsze nawoływanie do powrotu do natury. Zioła są tanie, łatwe w uprawie i stosowaniu. Nie niszczą środowiska, a dodane do pożywienia, używane w gospodarstwie domowym i jako leki nie są tak toksyczne jak substancje chemiczne. Jedynie powrót do źródeł oznacza harmonizację, a nie dokonamy tego w inny sposób, jak tylko jednocząc się z matką naturą.
Danuta Wilińska
Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Minikowie
Jeden z 16 Ośrodków Doradztwa Rolniczego w kraju. Podstawowym zadaniem KPODR jest udzielanie wszechstronnej pomocy rolnikom, mieszkańcom obszarów wiejskich oraz przedsiębiorcom związanym z przetwórstwem rolno-spożywczym w celu zwiększania dochodów gospodarstw rolnych oraz poprawy warunków życia na wsi.Główna siedziba znajduje się w Minikowie (pow. Nakielski). Ośrodek posiada oddziały w Zarzeczewie (pow. Włocławski) oraz w Przysieku (pow. Toruński). Posiada własne wydawnictwo,które jest wydawcą miesięcznika Wieś Kujawsko-Pomorska oraz wielu poradników. Organizuje liczne wystawy i targi -m.in Międzynarodowe Targi Rolno-Spożywcze "Agrotech" w Minikowie, które na obszarze 12ha odwiedza corocznie ok. 350 wystawców i około 35 tys. zwiedzających. Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj
|