KalendarzRolników.pl
PARTNERZY PORTALU
  • Partner serwisu Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego
  • ODR Bratoszewice
  • Partner serwisu Krajowa Rada Izb Rolniczych

WYSZUKIWARKA

KalendarzRolnikow.plRODZINA, ŚWIAT, PRZYRODADla ciekawych świataMała retencja wody - duże korzyści

Mała retencja wody - duże korzyści

Opublikowano 10.10.2018 r.
Jako środek produkcji, woda decyduje o ilości i niezawodności plonów, jest podstawowym czynnikiem rozwoju gospodarczego i cywilizacyjnego. Jest też niezbędna do zachowania walorów przyrodniczych. Zasoby wodne charakteryzują się dużą zmiennością sezonową i przestrzenną. Ekstremalne zjawiska, jakimi są powodzie i susze, powodują niekiedy duże straty w gospodarce i środowisku przyrodniczym. 
 
Na skutek różnych działań gospodarczych uległa zmniejszeniu naturalna zdolność retencyjna zlewni. Jednocześnie zostały usprawnione drogi odpływu, co powoduje, że wody opadowe i roztopowe odprowadzane są szybko do rzeki. Dlatego rośnie zagrożenie powodziowe i wydłużają się okresy suszy. Ograniczenie zagrożeń powodziowych i skutków suszy jest jednym z zadań gospodarki wodnej.
 
Ważnym elementem zarządzania zasobami wodnymi może być mała retencja, polegająca na zwiększaniu potencjalnych zdolności retencyjnych zlewni rzecznych z wykorzystaniem metod nietechnicznych, przyjaznych dla środowiska przyrodniczego. Podstawowym zadaniem gospodarki wodnej na najbliższe lata powinny być prace zmierzające do spowolnienia odpływu wody ze zlewni i zwiększenie zdolności retencyjnej zlewni, przy zastosowaniu metod w możliwie małym stopniu wywierających negatywny wpływ na środowisko przyrodnicze. 

Zatrzymać wodę

Zasadniczym celem małej retencji jest zatrzymanie wód opadowych i roztopowych w miejscu ich powstawania, hamowanie szybkiego spływu powierzchniowego, ograniczanie niekorzystnych skutków działań człowieka i próba odtworzenia naturalnej zdolności retencyjnej zlewni rzecznych. Takie podejście jest w dużym stopniu realizacją Ramowej Dyrektywy Wodnej i Dyrektywy Powodziowej (Dyrektywa 2000/60/EC, Dyrektywa 2007/60/WE).

Retencja wodna - co to takiego?

Retencja wodna jest to zdolność do magazynowania wody i jej przetrzymywania przez pewien określony czas w środowisku. Retencja może być mała, duża, glebowa, krajobrazowa. Każda z nich ma ten sam cel – zatrzymać wodę. 
 
Duża i mała retencja są pojęciami umownymi, gdyż nie zostały jednoznacznie określone ich parametry. W przypadku, kiedy głównym kryterium podziału jest pojemność magazynowanej wody w zbiorniku retencyjnym, jako wielkość graniczną pojemności małych zbiorników wodnych, przyjmuje się wielkość równą 5 mln m3. 

Powyżej 5 milionów

Zbiorniki o pojemności większej tworzą tzw. dużą retencję. Jedną z pierwszych definicji małej retencji jest definicja z roku 1974, podana przez Ministerstwo Rolnictwa, określająca małą retencję jako zabiegi polegające na budowie i odbudowie prostych urządzeń hamujących bezużyteczny odpływ wód ciekami lub gromadzących wodę opadową w stawach i lokalnych zagłębieniach terenowych. 
 
Są to, ogólnie mówiąc, działania poprawiające bilans wodny zlewni i zwiększające zasoby wodne, głównie na skutek zmiany szybkiego spływu powierzchniowego na powolny odpływ gruntowy.  Zwiększenie zdolności retencyjnej obszarów wiejskich może w istotny sposób przyczynić się do poprawy struktury bilansu wodnego na terenie kraju.

Systemy i metody małej retencji wodnej

W gospodarce wodnej można wyróżnić dwa najważniejsze obszary działań: 
  • retencjonowanie wody i ograniczenie skutków jej nadmiaru lub niedoboru,
  • oszczędne gospodarowanie istniejącymi zasobami wodnymi.
 
Działania te mogą być realizowane właśnie metodami małej retencji wodnej. Duże znaczenie ma tu retencjonowanie wód opadowych i roztopowych w miejscu ich występowania.
 
Wyróżniamy kilka form małej retencji wodnej:
 
  • krajobrazową – zależy od ukształtowania terenu, jego zagospodarowania i użytkowania; na jej wielkość wpływa właśnie ograniczenie spływu powierzchniowego wody roztopowej i opadowej. Wiąże się to z przesiąkaniem w głąb profilu glebowego, (np. las i obszary bagienne mają szczególną zdolność gromadzenia nadmiaru wody i stopniowego oddawania jej, zapobiegając gwałtownym wezbraniom),
  • glebową – zatrzymanie wody w profilu glebowym w tzw. strefie aeracji (strefie nienasyconej); zdolność ta zależy od rodzaju, struktury gleby i od jej składu chemicznego,
  • wód gruntowych i podziemnych – gromadzenie wody w strefie saturacji, nasyconej warstwie wodonośnej; wielkość zasobów wód podziemnych zależy m.in. od budowy geologicznej i grawitacyjnego przemieszczania wód powierzchniowych i opadowych w głąb skorupy ziemskiej (infiltracja),
  • wód powierzchniowych – magazynowanie wody w naturalnych i sztucznych zbiornikach wodnych, na których wykonano budowle umożliwiające regulację poziomów i odpływów wody.

Metody techniczne i nietechniczne

Metody retencji wodnej podzielić można jeszcze na techniczne i nietechniczne, wynikające z lokalizacji i rodzaju podejmowanych działań. 
 
  • metody techniczne w korycie i dolinie rzeki ‒ prace z zakresu hydrotechniki i melioracji, których celem jest zahamowanie odpływu wód powierzchniowych: m.in. budowa małych zbiorników wodnych, podpiętrzanie jezior, piętrzenia na ciekach, rowach i kanałach, retencjonowanie wód drenarskich, odpowiednie odprowadzanie wód deszczowych z powierzchni dachów, placów, ulic umożliwiające wsiąkanie wody na terenach przyległych, renaturyzacja małych cieków i odtwarzanie metodami technicznymi dolin zalewowych.
  • metody nietechniczne na obszarze zlewni – polegające na zwiększeniu pojemności retencyjnej zlewni, w tym gleb. Istotną rolę pełni tu prawidłowe użytkowanie rolnicze gleby, prace przeciwerozyjne, zalesienia, pasy roślinne, oczka wodne czy zwiększenie obszaru mokradeł.
 
Do nietechnicznych metod stosowanych na obszarach rolniczych, dzięki którym można „zatrzymać” wodę należą:
  • odpowiednie gospodarowanie na gruntach ornych położonych na stokach – prowadzenie wszelkich zabiegów w poprzek stoku, ograniczając w ten sposób erozję powierzchniową i szybki spływ wód opadowych po stoku,
  • zadarnienie lub zalesienie stoków o znacznym nachyleniu,
  • zalesianie gruntów o niskiej bonitacji, zwłaszcza w górnych partiach zlewni rzeki, 
  • zwiększanie retencji glebowej, poprzez odpowiednie zabiegi agrotechniczne,
  • zachowanie czy odtwarzanie śródpolnych oczek wodnych, starorzeczy w obrębie doliny rzecznej czy obszarów podmokłych,
  • tworzenie kilkumetrowych roślinnych pasów brzegowych, co wiążę się z tworzeniem rzekom odpowiedniej przestrzeni w dolinie rzecznej. 
Optymalnie przestrzeń dla rzeki powinna pozwalać na w miarę swobodne kształtowanie koryta i rozwój stref brzegowych. To właśnie na tych terenach woda powinna być magazynowana.

Rola zadrzewień w magazynowaniu wody

Drzewa retencjonują wodę poprzez:
  • osłabienie siły wiatru, spadek temperatury powietrza przy jednoczesnym wzroście wilgotności – ilość wody, która wyparuje z całej powierzchni liści drzewa w ciągu godziny może wynieść kilkaset litrów,
  • zwiększenie ilości wody przez spowolnienie spływu powierzchniowego i gruntowego. Gleba w sąsiedztwie zadrzewień ma nienaruszoną strukturę, zawiera więcej materii organicznej, ma lepszą pojemność wodną, posiada bardzo dobre właściwości sorpcyjne. W okresach suszy drzewa pobierają wodę z głębszych warstw gleby. Na skutek transpiracji część zasysanej wody wzbogaca powietrze w parę wodną,
  • dłuższe zaleganie warstwy śnieżnej – zadrzewiania spowalniają tempo wiosennych roztopów pokrywy śnieżnej o ok. 5%, ograniczając w ten sposób erozję wodną oraz zmniejsza się ryzyko powodzi,
  • zatrzymywanie wód opadowych w koronach drzew – pokrycie koronami drzew może zredukować spływ wód burzowych o 7-17%,
 
Zadrzewienia śródpolne filtrują również zanieczyszczenia spływające z pól.
 
Sadzone rośliny muszą być zdrowe, prawidłowo uformowane, z zachowaniem charakterystycznego dla gatunku i odmiany pokroju. Przy wyborze miejsc pod nasadzenia należy wziąć również pod uwagę m.in. obowiązujące przepisy, planowane inwestycje, jak też zasady bezpieczeństwa ruchu. 
 
Tabela 1. Systemy i metody retencjonowania zasobów wodnych w obszarach wiejskich poprawiające strukturę bilansu wodnego

Zasoby wodne

Systemy i metody

Retencja krajobrazowa

Systemy kształtujące właściwa strukturę użytkowania gruntów poprzez:

✓ układ pól ornych, użytków zielonych, lasów, użytków ekologicznych, oczek wodnych,

✓ zalesienia, tworzenie pasów ochronnych, zadrzewień, zakrzaczeń, tworzenie bruzd i tarasów,

✓ zwiększenie powierzchni mokradeł, torfowisk, bagien.

Retencja glebowa

Systemy uprawowe kształtujące gospodarowanie wodą w profilu profilu gleby:

✓ poprawa struktury gleby, zabiegi agromelioracyjne, wapnowanie, prawidłowa agrotechnika, odpowiedni płodozmian, zwiększenia zawartości próchnicy w glebie.

Wody gruntowe
i podziemne

Systemy uprawowo – melioracyjne ograniczające odpływ powierzchniowy:

✓ ograniczenie spływu powierzchniowego,

✓ zwiększenie przepuszczalności gleb,

✓ zabiegi przeciwerozyjne, fitomelioracyjne agromelioracyjne,

✓ regulowanie odpływu z sieci drenarskiej,

✓ stawy i studnie infiltracyjne, w tym dla odprowadzenia wód deszczowych uszczelnionych powierzchni.

Wody powierzchniowe

Hydrotechniczne systemy rozrządu i magazynowanie wód:

✓ małe zbiorniki wodne,

✓ regulacja odpływu ze stawów, oczek wodnych,

✓ gromadzenie wody w rowach melioracyjnych, kanałach, itp.,

✓ retencjonowanie odpływów z systemów drenarskich,

✓ zwiększenie retencji dolinowej, w tym budowa polderów.

 

Tabela 2. Wykaz gatunków drzew i krzewów do nasadzeń przydatnych do małej retencji

Siedliska wilgotne i podmokłe

Drzewa:

olsza czarna, topola biała, topola czarna,
wierzba krucha

Krzewy:

czeremcha pospolita, porzeczka czarna

Siedliska żyzne (tzw. grądowe)

Drzewa:

grab pospolity, lipa drobnolistna, dąb szypułkowy,
klon pospolity, klon jawor, klon polny,
grusza pospolita, czereśnia ptasia, jabłoń dzika

Krzewy:

leszczyna pospolita, kalina koralowa, śliwa tarnina, suchodrzew pospolity, bez czarny,
głóg jednoszyjkowy, głóg dwuszyjkowy,
trzmielina pospolita, dereń świdwa

Siedliska ubogie, piaszczyste

Drzewa:

jarząb pospolity, sosna pospolita,
brzoza brodawkowata, dąb bezszypułkowy

Krzewy:

jałowiec pospolity, żarnowiec miotlasty,
rokitnik pospolity, róża dzika

 

 

kontakt1.jpg
Urszula Kozaczuk
Dolnośląski Ośrodek Doradztwa Rolniczego we Wrocławiu

Jeden z 16 Ośrodków Doradztwa Rolniczego w kraju. Dolnośląski Ośrodek Doradztwa Rolniczego we Wrocławiu realizuje na obszarach wiejskich województwa dolnośląskiego zadania z zakresu doradztwa rolniczego. Podstawowym zadaniem Ośrodka jest doradztwo rolnicze, obejmujące działania w zakresie rolnictwa, rozwoju wsi, rynków rolnych oraz wiejskiego gospodarstwa domowego, mającego na celu poprawę poziomu dochodów rolniczych oraz podnoszenie konkurencyjności rynkowej gospodarstw rolnych, wspieranie zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich, a także podnoszenie poziomu kwalifikacji zawodowych rolników i innych mieszkańców obszarów wiejskich.

 
Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj

Tematy pokrewne:
Woda na potrzeby rolnictwa - jak lepiej wykorzystać każdą kroplę wody?Woda na potrzeby rolnictwa - jak lepiej wykorzystać każdą kroplę wody?

Jak zatrzymać wodę w glebie?Jak zatrzymać wodę w glebie?

Korzyści z posiadania podmokłych łąkKorzyści z posiadania podmokłych łąk

Ile wody pić, by zdrowym być?Ile wody pić, by zdrowym być?