Zawartość próchnicy podstawą żyzności gleb

Gleba musi mieć „co jeść”

W Polsce zawartość próchnicy klasyfikowana jest w czterech poziomach:

• niska - poniżej 1% (około 6% powierzchni kraju),
• średnia - 1-2% (około 50% powierzchni kraju),
• wysoka - 2-3,5% (około 33% powierzchni kraju),
• bardzo wysoka - powyżej 3,5% (około 11% powierzchni kraju).

W dużej część zawartość próchnicy uzależniona jest od typu i rodzaju gleby. Np. czarnoziemy, rędziny i mady próchniczne mogą zawierać nawet do 6% próchnicy, gleby brunatne - 2-3% próchnicy, gleby płowe - ok. 2%, gleby bielicowe - ok. 1,5%, a najlżejsze gleby piaskowe - zwykle poniżej 1%.

Bez względu na przynależność gatunkową gleb, zawartość próchnicy waha się w dużych przedziałach. Wpływ na zawartość próchnicy ma również szeroko rozumiany sposób użytkowania gleb.

Wszystko, co dzieje się na polu, np. dobór gatunków, sposób uprawy, nawożenie, zagospodarowanie resztek pożniwnych itd., ma pozytywny lub negatywny wpływ na próchnicę, jej powstawanie lub mineralizację, tzw. spalanie.

Gleba jest organizmem żywym i tak należy ją traktować, tzn. przede wszystkim musi ona mieć „co jeść”. Do jej prawidłowego funkcjonowania (powstawania próchnicy) potrzebne są dwie podstawowe rzeczy. Pierwszą jest masa organiczna, np. nawozy organiczne, resztki pożniwne lub międzyplony. Drugą - organizmy żywe (dżdżownice, bakterie, grzyby), dla których masa organiczna stanowi źródło pokarmu i energii. Stwarzając dogodne warunki do rozwoju mikroorganizmów, możemy wpływać na proces humifikacji, czyli powstanie próchnicy. 

Dobór gatunków, płodozmian

Niestety większość podstawowych gatunków roślin uprawianych w naszym kraju ma właściwości degradujące glebę, jeśli chodzi o zawartość próchnicy. Gatunki przyczyniające się do ubytku próchnicy z gleby to: okopowe, przemysłowe i zbożowe. Do gatunków wzbogacających glebę w substancję organiczną należą: rośliny bobowate, trawy oraz uprawy wieloletnie. W związku z tym zasadne jest wprowadzanie do gospodarstw produkujących zboża roślin dwuliściennych. Szczególnie cenne są pod tym względem takie rośliny, jak: bobik, łubin, groch lub soja.

Resztki pożniwne i poplony

Gospodarstwa, które nie dysponują nawozami naturalnymi, np. obornikiem, powinny zapewnić glebie alternatywne źródło materii organicznej. Jednym z rozwiązań jest zagospodarowanie w tym celu resztek pożniwnych. Liście buraczane, słoma rzepakowa, kukurydziana, ale również zbożowa, są doskonałym źródłem pożywienia dla bakterii.

W gospodarstwach bez inwentarzowych wszystko co nie jest plonem głównym powinno pozostać na polu, zostać przyorane lub mulczowane. Średnio 1 t słomy dostarcza ok 0,18 t/ha materii organicznej. 

W niektórych gospodarstwach, szczególnie, gdy udział zbóż w strukturze zasiewów jest powyżej 75%, może okazać się, że pozostawiona ilość słomy jest niewystarczająca. W takim przypadku należy rozważyć siew poplonów. Poplony ścierniskowe wysiewane głównie po zbiorach zbóż lub rzepaku (III dekada lipca - II dekada sierpnia) są w stanie wytworzyć średnio 15-30 t zielnej masy na 1 ha. W poplonach ścierniskowych uprawiane są: groch pastewny (ilość wysiewu: 200 kg/ha), bobik (300 kg/ha), łubiny (200 kg/ha), facelia (10 kg/ha), gorczyca (20 kg/ha), seradela (70 kg/ha), słonecznik (35 kg/ha) lub mieszanki tych gatunków (tabela). Wegetacja takiego poplonu średnio trwa ok 70-90 dni. Przyoruje się go np. na początku kwitnienia tych roślin, w w okresie jesiennym - orką zimową.

pH gleby

W warunkach kwaśnego odczynu procesy mineralizacji i humifikacji są bardzo spowolnione. Odczyn gleby decyduje również o liczebności i aktywności mikroorganizmów glebowych. Największa aktywność pożytecznych organizmów występuje w glebach o odczynie obojętnym lub lekko zasadowym. Również dla korzystnych procesów mikrobiologicznych, jak np. nitryfikacji, optymalne pH gleby wynosi 6,9-8. Dlatego na glebach zdegradowanych, o niskim pH, pierwszą czynnością jest wapnowanie. Dopiero po przywróceniu odczynu do optymalnego poziomu można zastosować szczepionki mikrobiologiczne (np. preparaty typu EM, UGmax). W celu ustabilizowania procesów humifikacji bardzo ważne jest, aby pH gleby było na stałym poziomie i nie dochodziło do dużych skoków odczynu. Zawartość wymiennego wapnia w glebie stanowi podstawowy czynnik stabilizujący próchnicę. Na glebach silnie zakwaszających się zasadne jest wapnowanie częste, np. co roku lub co 2 lata, mniejszymi dawkami wapna, np. 1-2 t/ha, wapnem węglanowym odmiany 04.

Sposób uprawy pola

Intensywne i częste spulchnianie gleby doprowadza do dużej mineralizacji próchnicy. Poza tym częsta i głęboka orka znacznie przewietrza glebę, co niekorzystnie wpływa na aktywność mikroorganizmów. Bakterie beztlenowe podczas orki zostają wydobyte na powierzchnię i odwrotnie - bakterie tlenowe zostają umieszczone na dnie bruzdy. To powoduje znaczne straty życia glebowego. Uproszczenia uprawowe, polegające głównie na zmniejszeniu intensywności i ilości uprawek oraz ich spłycaniu, mogą przynieść przyrost węgla organicznego o ok. 0,25 t/ha/rok.

Przykład z pola doświadczalno-wdrożeniowego 

Pole doświadczalno-wdrożeniowe LODR położone jest na glebach płowych, wytworzonych z lessów, gdzie zawartość próchnicy powinna mieścić się w przedziale 1,5-2,5%. Płodozmian składa się z 5 grup roślin i ułożony jest następująco:

buraki cukrowe > zboża jare > bobowate grubonasienne (strączkowe) > zboża ozime > rzepak ozimy, a pH gleby wynosi średnio 6,6.

Mimo to kilka lat temu zaobserwowaliśmy znaczne spadki zawartości próchnicy na naszych polach. Średnio wynosiła ona 1,25%. Przyorywanie resztek pożniwnych, w tym przede wszystkim liści buraczanych i słomy roślin strączkowych, choć gwarantowało dodatni bilans materii organicznej, nie było wystarczające. Kluczowym krokiem okazało się zmniejszenie intensywności zabiegów uprawowych. Doświadczalny charakter pola wymuszał częste wykonywanie uprawek. Szczególnie intensywnie prowadzone były prace przedsiewne, które znacznie rozpylały i przewietrzały glebę. 

Obecnie, poza zmniejszeniem ilości zabiegów doprawiających, prowadzimy również próby z uprawą uproszczoną - bez orki. Dodatkowo drugi sezon stosowane są preparaty zawierające kwasy humusowe w okresie pożniwnym (np. Rosahumus - 8 kg/ha oraz Iber Humus Ultra - 5 kg/ha). W 2018 roku zawartość próchnicy wynosiła średnio 1,51%, a na najlepszych stanowiskach -   1,66%.

Ilości wysiewu mieszanek międzygatunkowych uprawianych w poplonach ścierniskowych

Krzysztof Kurus Lubelski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Końskowoli Jeden z 16 Ośrodków Doradztwa Rolniczego w kraju. LODR prowadzi doradztwo rolnicze obejmujące działania w zakresie rolnictwa, rozwoju wsi, rynków rolnych oraz wiejskiego gospodarstwa domowego, mające na celu poprawę poziomu dochodów rolniczych oraz podnoszenie konkurencyjności rynkowej gospodarstw rolnych, wspieranie zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich, a także podnoszenie poziomu kwalifikacji zawodowych rolników i innych mieszkańców obszarów wiejskich.Realizacja zadań uwzględnia kierunki rozwoju wyznaczone w regionalnych i lokalnych programach rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich, ustalonych przez właściwe organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego.   Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj