KalendarzRolników.pl
PARTNERZY PORTALU
  • Narodowy Instytut Wolności
  • Partner serwisu Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi w Warszawie
  • Partner serwisu Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego
  • ODR Bratoszewice
  • Partner serwisu Krajowa Rada Izb Rolniczych

WYSZUKIWARKA

Jak interpretować wyniki analiz kiszonek?

Opublikowano 27.02.2020 r.
Powszechnymi paszami objętościowymi w żywieniu bydła są kiszonki z kukurydzy, traw i roślin bobowatych. Ich jakość pokarmowa i odżywcza jest określana poprzez skład chemiczny oraz czystość mikrobiologiczną. 

Pod pojęciem jakości pokarmowej należy rozumieć skład chemiczny paszy, czyli zawartość składników pokarmowych, takich jak sucha masa, popiół surowy, białko ogólne, włókno surowe, kwaśne włókno detergentowe (ADF, ang. acid detergent fibre), neutralne włókno detergentowe (NDF, ang. neutral detergent fibre), cukier, skrobia, składniki mineralne (np. wapń, fosfor). Jakość odżywcza to zawartość w paszy energii (strawnej, metabolicznej, netto laktacji) oraz składników strawnych – białka i aminokwasów trawionych w jelicie cienkim. W przypadku kiszonek ważnym elementem ich oceny jest tzw. analiza kiszonkarska zawierająca takie parametry, jak: pH, zawartość alkoholu, amoniaku i azotu nierozpuszczalnego w kwaśnym detergencie (ADIN, ang. acid detergent insoluble nitrogen) oraz kwasów kiszonkowych (np. mlekowego, octowego, masłowego). Innym ważnym, a niedocenianym elementem oceny jakości kiszonek jest ich jakość mikrobiologiczna (czystość mikrobiologiczna). 

Niestety wszystkich tych analiz nie można wykonać w gospodarstwie, lecz należy pobrać próby kiszonek i ich badanie zlecić odpowiedniemu laboratorium – chemicznemu lub mikrobiologicznemu, które wykona je zgodnie z obowiązującymi aktualnie dopuszczonymi metodami w ciągu kilku dni. Do wykonania analiz można też wykorzystać analizatory w bliskiej podczerwieni – mobilne lub stacjonarne. Analiza trwa około 1 minuty i odbywa się poprzez wysłanie w kierunku próby kiszonki wiązki promieniowania podczerwonego i zinterpretowaniu przez urządzenie wyniku zawartości różnych składników w zależności od kalibracji sprzętu. Laboratorium poda zlecającemu analizy wyniki, jednak z reguły nie zawierają one ich interpretacji.

Skład podstawowy

Zawartość suchej masy w kiszonkach zależy od jej ilości w zakiszanych surowcach, na co mają wpływ technika zbioru oraz warunki pogodowe. Kiszonki z przewiędniętych traw, roślin bobowatych lub ich mieszanek (błędnie nazywane sianokiszonkami) powinny zawierać przynajmniej 35, maksymalnie do 40% suchej masy, kiszonki z całych roślin zbożowych lub z mieszanek zbożowo-strączkowych (GPS, niem. Ganzpflanzensilage) – 30–40%, kiszonki z całych roślin kukurydzy od 32 do 35%, kiszone ziarno kukurydzy wraz z kolbą bez liści okrywowych (CCM, ang. corn-cob-mix) – około 54%, sianokiszonki z roślin podsuszonych na pokosie – 40–60%.  Co oznacza, gdy kiszonka jest zbyt sucha? Za dużo suchej masy wskazuje na niedostateczne ugniecenie zakiszanej zielonki, co może powodować jej zagrzewanie się podczas wybierania i skarmiania. Kiszonka jest niestabilna tlenowo. 

Popiół surowy

O czystości zakiszanego surowca, a tym samym kiszonki świadczy zawartość popiołu surowego. Nie powinno go być więcej niż 8% suchej masy (80 g). Wyższe wartości oznaczają duże zanieczyszczenie glebą. Jeżeli koncentracja tego składnika wynosiłaby np. 20% (200 g), oznacza to, że 1 kg kiszonki zawierającej 35% suchej masy (350 g) zawiera 70 g ziemi (0,07 kg). Sposób obliczenia jest następujący – (350 g x 200 g) : 1000 g = 70 g. Jeżeli dawka kiszonki wynosiłaby np. 40 kg, to krowa zjadałaby codziennie prawie 3 kg ziemi (40 kg x 0,07 kg = 2,8 kg). Za dużo popiołu surowego może sprzyjać w trakcie fermentacji i przechowywania kiszonki rozwojowi niepożądanych bakterii Clostridium, które znajdują się w glebie. Ścinanie zielonki na wyższej wysokości może zapewnić czystszy zbiór roślin, czyli mniejszą kolonizację dolnych partii łodyg przez te szkodliwe mikroorganizmy.

Białko ogólne

Zawartość białka ogólnego w kiszonce zależy od rodzaju zakiszanego surowca (gatunku zakiszanych roślin) i nawożenia azotowego oraz przestrzegania prawidłowych zasad zakiszania. Kiszonki z traw zawierają mniej białka niż kiszonki z roślin bobowatych. Jego ilość w suchej masie kiszonek może mieścić się w zakresie od około 9 (kukurydza) do około 20% (rośliny bobowate).

Cukier i skrobia

Kiszonki z traw i roślin bobowatych lub z ich mieszanek nie zawierają skrobi, a cukru mają niewiele. Natomiast w kiszonkach z GPS i kukurydzy jest skrobi na poziomie od około 30 do prawie 70% suchej masy. Na jakość procesu fermentacji wskazuje zawartość resztek cukru, który nie został rozłożony do kwasu mlekowego podczas fermentacji. Jego ilość powinna wynosić poniżej 10% w suchej masie kiszonki. Duża zawartość cukru i skrobi sprzyja rozwojowi drożdży i pleśni i wskazuje na małą odporność kiszonki na zagrzewanie się w trakcie wybierania i skarmiania. Im jest ich mniej, tym kiszonka jest bardziej stabilna po otwarciu stosu kiszonkowego.

Uwaga na kiszonki z kukurydzy!

W zależności od odmiany – flint lub dent, skrobia kukurydziana charakteryzuje się różnym tempem i wielkością rozkładu w żwaczu, co wynika z budowy jej łańcucha. Skrobia zbudowana jest z łatwo trawionej amylozy i trudno trawionej amylopektyny. Więcej tej pierwszej mają odmiany dent, przez co ich skrobia szybciej ulega rozkładowi w żwaczu i w większych ilościach niż odmian flint. Ponadto dzięki fermentacji część skrobi staje się skrobią typu by-pass, która przechodzi nienaruszona przez żwacz i dociera do jelita cienkiego, w którym podlega trawieniu enzymatycznemu. Nie wszyscy zdają sobie sprawę z tego, że podczas przechowywania zakiszanej biomasy z kukurydzy zachodzą różne zmiany w jej węglowodanach skutkujące zmianą jakości pokarmowej i odżywczej. Z rezultatów badań wynika, że ilość skrobi by-pass oraz węglowodanów ulegających rozkładowi żwaczowemu z różną prędkością ulega zmianie po zakończeniu fermentacji, podczas przechowywania kiszonki. Im dłużej nie otwieramy stosu kiszonkowego (najlepiej po 6 tygodniach kiszenia), tym mniej jest skrobi by-pass nawet o ponad 40%. Zwiększa się natomiast ilość węglowodanów o różnej szybkości rozkładu – najbardziej tych o średniej szybkości rozkładu i ulegających rozkładowi całkowitemu. Taka sytuacja może zwiększać ryzyko wystąpienia kwasicy żwacza. W celu stwierdzenia zmian w udziale skrobi i węglowodanów ulegających rozkładowi właściwe byłoby monitorowanie ich zawartości oraz korygowanie dawki pokarmowej.

Włókno surowe

Zawartość włókna surowego w suchej masie kiszonek mieścić się powinna w zakresie od 18 do 30% i jest wskaźnikiem fazy wegetacji podczas zbioru roślin. Późny zbiór to więcej włókna w trawach i roślinach bobowatych, u kukurydzy – mniej, co jest związane z tworzeniem się kolb przy końcu wegetacji, których głównym składnikiem jest skrobia. 
NDF i ADF

W żywieniu krów wysokomlecznych ważnymi składnikami są włókno NDF i ADF, których zawartość w kiszonkach zależy od gatunku roślin. Włókno NDF zawiera hemicelulozę, celulozę i ligninę i jego zawartość może wynosić w suchej masie od 12 (kiszone ziarno kukurydzy) do około 60% (sianokiszonka z traw). Zbyt duża jego zawartość obniża pobieranie paszy. Włókno ADF to celuloza i lignina (składniki strukturalne ścian komórek roślinnych), które stanowią od 3 (ziarno kukurydzy) do 40% (GPS) suchej masy kiszonek. Gdy jest za dużo włókna ADF, to się obniża strawność kiszonek, a strawność NDF i ADF zależy od wieku rośliny. 

Za dużo włóka surowego, ADF i NDF w kiszonkach oznacza, że rośliny zebrano zbyt późno, a kiszonki zawierają dużo celulozy i ligniny i są mało strawne, a zawarta w węglowodanach energia jest słabo dostępna zwierzętom. Jednak, gdy poziom włókna surowego, ADF i NDF maleje, wskazuje to na brak energii pochodzącej z włókna. 

pH

Wartość pH kiszonek zależy od zawartości suchej masy. Im jest wyższa, tym pH jest też wyższe. W kiszonkach zawierających do 30% suchej masy, prawidłowa wartość pH dochodzi do 4,0; maksymalnie do 4,3 i nie powinna być wyższa. Gdy kiszonki zawierają od 30 do 45% suchej masy (z roślin przewiędniętych i sianokiszonki), najlepsze pH nie powinno być wyższe niż 4,5 – dopuszcza się 4,5 do 4,8. Gdy sianokiszonki zawierają ponad 45% suchej masy, pH może dochodzić do 5,0, maksymalnie – 5,3. 

Kwasy

Zawartość kwasu mlekowego świadczy o intensywności oraz jakości fermentacji mlekowej i w dobrych kiszonkach powinna wynosić od 10 do 15% w suchej masie. Natomiast kwasu octowego powinno być od 2 do 3, maksymalnie do 3,5%. Choć hamuje on rozwój pleśni i drożdży, to jednak gdy jest go za dużo, kiszonka jest niechętnie pobierana przez zwierzęta. 
Wcale nie powinno być kwasu masłowego, najwyżej 0,3% w suchej masie. Jego obecność świadczy o braku stabilności beztlenowej w trakcie kiszenia. Jest on wskaźnikiem działalności bakterii Clostridium odpowiedzialnych za wtórną fermentację kiszonek. Kiszonki z kukurydzy sporządzone z czystego surowca są zazwyczaj odporne na wtórną fermentację, na co wskazuje niewielka w nich ilość kwasu masłowego lub jego brak w próbach pobranych bezpośrednio po odkryciu stosu kiszonkowego.

Wtórna fermentacja

Inaczej jest to fermentacja masłowa. Nie ma ona nic wspólnego z tlenowym psuciem się kiszonek podczas ich wybierania i skarmiania, które jest związane z działalnością drożdży i pleśni, lecz błędnie określa się je terminem wtórna fermentacja. Bakterie Clostridium sacharolityczne rozkładają węglowodany i kwas mlekowy do kwasu masłowego, a proteolityczne – białko do amin i amidów. Duża ilość kwasu masłowego w kiszonce przy niewielkiej koncentracji amoniaku wskazuje na działalność gatunków sacharolitycznych, a dużo kwasu masłowego i amoniaku – proteolitycznych. Ponadto Clostridium wytwarzają niepożądane kwasy, np. walerianowy i kapronowy. Na wtórną fermentację bardziej narażone są kiszonki zawierające poniżej 200 g suchej masy i 30 g cukru, przy zawartości azotanów w azocie ogólnym na poziomie 10 g. 

Uwaga: bakterie Clostridium wpływają negatywnie na jakość mleka. C. tyrobutyricum występująca w kiszonkach, szybko rozmnaża się w przewodzie pokarmowym krów, a jej występowanie w kale może skazić mleko. W niektórych regionach Włoch i kantonach Szwajcarii obowiązuje zakaz żywienia krów mlecznych kiszonkami, gdyż sery takie jak ementaler, gouda czy parmezan z mleka krów nimi karmionych puchną. Powodują to gazy powstające w procesach metabolicznych bakterii Clostridium. Zwierzęta mogą też zatruć się jadem kiełbasianym produkowanym przez C. botulinum, które może pojawić się w kiszonkach.

Alkohol

Wytwarzają go drożdże. Kiszonki mogą zawierać do 1% alkoholu (etanolu), maksymalnie – 2%. Jeżeli jest go poniżej 2% -– oznacza to, że drożdże nie miały dogodnych warunków do rozwoju podczas fermentacji. Gdy jest go więcej – drożdże miały dogodne warunki do rozwoju w czasie kiszenia. 

Amoniak i ADIN

Ilość amoniaku w azocie ogólnym kiszonek nie powinna przekraczać 5% w suchej masie. Jest ona wskaźnikiem wielkości procesów rozkładu białka. Natomiast zawartość ADIN świadczy o zagrzewaniu się kiszonki podczas fermentacji i powstawaniu nietrawionych związków – aminocukrów. W dobrej kiszonce nie powinno go być więcej niż 5 do 10%. Większa wartość oznacza termiczne uszkodzenie białek, czyli kiszonka zagrzewała się zbyt mocno w trakcie kiszenia, a jej wartość pokarmowa jest mocno obniżona.

Jakość higieniczna

Zależy od czynników biotycznych, do których należą pleśnie, bakterie i szkodniki magazynowe oraz od czynników abiotycznych – zanieczyszczeń, zawartości metali ciężkich i toksyn. Wskaźnikiem jakości higienicznej może być liczebność drożdży i pleśni oraz bakterii tlenowych mezofilnych. W Rozporządzeniu (WE) Nr 183/2005 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 stycznia 2005 roku ustanawiającym wymagania dotyczące higieny pasz, podano także ogólne wymagania dotyczące pasz gospodarskich, takich jak kiszonki.

Dobre kiszonki z traw nie powinny być zainfekowane pleśniami i drożdżami na poziomie przekraczającym 104 jtk w 1 g kiszonki (jtk – jednostki tworzące kolonie). Jeżeli drożdży jest powyżej 107, a pleśni – 105, wskazuje to na złą jakość higieniczną. Kiszonki z kukurydzy nie powinny zawierać więcej pleśni niż 104, a drożdży 105 jtk. Jeżeli obu grup tych mikroorganizmów jest na poziomie 103 jtk w 1 gramie kiszonki z traw lub kukurydzy wskazuje to na wysoką jakość higieniczną tych pasz.

Pleśnie w kiszonkach występują miejscowo (punktowo). W kiszonkach, szczególnie z kukurydzy, specyficznymi grzybami są: Monascus ruber, tworzący czerwone przebarwienia oraz Penicillium roqueforti (ta sama pleśń, która jest stosowana w produkcji serów pleśniowych) tworzące w zależności od stadium rozwojowego przebarwienia białe do zielono-błękitnych. Oba grzyby produkują słabe mikotoksyny. Bakterii tlenowych mezofilnych nie powinno być więcej niż 106 jednostek tworzących kolonie (jtk) w 1 gramie kiszonki.

Parametry „idealnej” kiszonki (w % suchej masy)

Wyszczególnienie

Zawartość

Sucha masa (%)

32–60

Popiół surowy

do 8

Białko ogólne

9–20

Włókno surowe

18–30 (3 – CCM)

NDF

12–30

ADF

3–40

Skrobia

30–70

Cukier

do 10

Alkohol

do 2

Amoniak

do 5

ADIN

5–10

Kwas mlekowy

10–15

Kwas octowy

3,5

Kwas masłowy

0–0,3

Wartość pH

4,0–5,3

Bakterie tlenowe mezofile (jtk/g kiszonki)

do 106

Drożdże (jtk/g kiszonki)

do 104

(kukurydza do 105)

Pleśnie (jtk/g kiszonki),

w tym Penicillium, Aspergillus, Mucorales (jtk/g kiszonki)

do 104

do 103

 

kontakt1.jpg
Piotr Dorszewski
Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Minikowie
Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj

POWIĄZANE TEMATY:analiza kiszonekkiszonki
Komitet do spraw pożytku publicznego
NIW
Sfinansowano ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018-2030
PROO