_llal.jpg)
Orkisz na nowo odkryty
Opublikowano 15.03.2019 r.
Pszenica orkisz (Triticum spelta L.) znana była już w starożytności. Na Bliskim Wschodzie Izraelici, a w Europie Germanie i Rzymianie szczególnie ją sobie cenili jako pokarm dający zdrowie, siłę, sprawność fizyczną, a nawet inteligencję. W czasach rzymskich spożywany był przez zawodników igrzysk i gladiatorów. W średniowieczu przypisywano mu działanie krwiotwórcze, budujące mięśnie i rozweselające, zalecano spożywać po każdym posiłku. A jak jest dziś?
Obecnie, głównie dzięki rolnictwu ekologicznemu, orkisz został odkryty na nowo. Zboże to ze względu na mniejszy plon ziarna było przez długi czas uprawiane jako roślina lokalna, bez znaczenia przemysłowego, a zainteresowanie i prace naukowców zostały ukierunkowane na pszenicę zwyczajną. Metody wytwarzania coraz bardziej wydajnych jej odmian, zabiegi krzyżowania nie objęły orkiszu, dzięki czemu zachował on swoje pierwotne cechy. Zwykła pszenica została wyhodowana w celu ułatwienia uprawy i zbiorów, ma wysoką plenność i dużą zawartość glutenu wymaganą do produkcji pieczywa przeznaczonego do handlu. W czasie zbioru traci jednak łuskę, co sprzyja zanieczyszczeniu przez pestycydy i inne chemikalia. Orkisz natomiast jest zbierany z nienaruszoną powłoką zewnętrzną chroniącą mocno jądro ziarna przed wszystkimi zanieczyszczeniami, co zapewnia zachowanie jego wysokiej wartości odżywczej i świeżości. Łuska zostaje oddzielona dopiero w czasie mielenia nasion.
Orkisz - uprawa
Orkisz jest jednym z najmniej wymagających zbóż, odporny na warunki pogodowe, znoszący uprawę na ubogich, kamienistych glebach aż do wysokości 1.500 m n.p.m. W Polsce, w regionach podgórskich, wysiewany był jeszcze w okresie powojennym. W pierwotnej formie zachował się do dzisiaj w niszach alpejskich (pionierem w prowadzeniu badań i prac nad nowymi odmianami była Szwajcaria). Ponieważ ma małe zapotrzebowanie na azot, może być uprawiany również na terenach ochrony wód. Zawiera średnio 56% skrobi, 11,6% białka, 2,7% tłuszczu i 2% składników mineralnych, a także przyjazne dla serca i układu krążenia nienasycone kwasy tłuszczowe. Ma więcej witamin i składników mineralnych niż pszenica zwyczajna, dzięki czemu wykazuje większe walory odżywcze. Dojrzałe ziarna zawierają istotne dla człowieka ilości korzystnych związków krzemu (ważne dla kondycji skóry, włosów i paznokci, wspomagają również koncentrację) oraz cynk (sprzyja prawidłowej pracy wątroby). Szeroko opisywane są zalety tej rośliny, ale tylko niektóre z nich stały się do tej pory tematem badań naukowych.
Pszenica orkisz ma łagodny, przyjemny, orzechowy smak i jest łatwo strawna. Poza tym poprawia nastrój i jest znakomitym pożywieniem dla pacjentów poddawanych intensywnej opiece medycznej – wzmacnia narządy zmysłów, spowalnia procesy starzenia się.
Białka tej fenomenalnej rośliny wykazują odmienną strukturę cząsteczkową, są bardziej kruche i łatwiej rozpuszczalne, dlatego są lepiej przyswajalne w przewodzie pokarmowym. Kompozycja aminokwasów jest inna niż w pszenicy zwyczajnej. Orkisz zawiera więcej lizyny i metioniny. Około 80% jego białek – to glutenina i gliadyna, które występują w innych proporcjach niż w pszenicy. Co ciekawe, gluten z orkiszu nie wywołuje negatywnych skutków zdrowotnych u osób chorujących na celiakię i nietolerancję tego składnika. Badania naukowe wykazały też obecność znacznych ilości naturalnego antybiotyku rodanidu (thiocyanatu) – substancji biologicznie czynnej występującej, między innymi, w ślinie i krwi. Właśnie dzięki wysokiej zawartości tego związku orkisz zapobiega powstawaniu w organizmie człowieka komórek nowotworowych, działa antyalergicznie, przeciwzapalnie, wzmacnia serce i system nerwowy, zapewnia lepszą budowę tkanki mięśniowej, podnosi kondycję i witalność. Praktyka terapeutów potwierdza, że systematyczne stosowanie diety orkiszowej oczyszcza i regeneruje cały organizm.
Właściwości zdrowotne orkiszu
Zdrowotne właściwości sprawdzają się w leczeniu i profilaktyce wielu chorób. Regularne spożywanie produktów z orkiszu lub z jego dodatkiem niesie wiele korzyści zdrowotnych, takich jak:
- poprawa pracy przewodu pokarmowego dzięki obecności błonnika
- zmniejszanie ryzyka nowotworu jelita grubego, przez łatwe i szybkie przejście treści pokarmowej
- obniżanie poziomu cholesterolu we krwi
- ograniczanie ryzyka miażdżycy i incydentów sercowo-naczyniowych – poprawa krążenia krwi i zapobieganie anemii – pobudzanie układu hormonalnego
- lepsze funkcjonowanie układu odpornościowego
- kontrola poziomu cukru we krwi
- zapobieganie kamicy nerkowej i pęcherzyka żółciowego.
Coraz popularniejsze stają się produkty z orkiszu. Można go spożywać w postaci odpowiednio przyrządzonego ziarna, kaszy, mąki, pieczywa (chleb jest bardzo smaczny z charakterystyczną orzechową nutą), makaronu, płatków, otrąb, kawy czy syropu. Wykorzystywany jest do przyrządzania klusek, naleśników, pizzy, past, zasmażek, sosów, sałatek, słodyczy, zup, a nawet piwa. Szybko powoduje pozostające na długo uczucie nasycenia. Ziarna tego zboża przyspieszają przemianę materii, podczas gdy mąka raczej ją spowalnia. W krajach zachodnich zmielone łuski traktuje się także jako lek, źródło błonnika. Kleik polecany jest dla cierpiących na biegunkę oraz dla osób po świeżo przebytej operacji. Kawa poprawia trawienie i działa lekko przeczyszczająco, piwo uchodzi za napój wzmacniający (smakiem przypomina tradycyjny jasny browar).
Z kolei poduszki czy materace wypełnione orkiszem poprawiają krążenie i pomagają przy wzmożonym napięciu, bólach reumatycznych czy przy problemach ze snem.
Jako roślina uprawna jest coraz bardziej poszukiwany przez rolników ekologicznych, którzy w tym wypadku nie powinni mieć kłopotów ze zbytem. W supermarketach i sklepach z żywno-ścią ekologiczną (zarówno tych tradycyjnych, jak i internetowych) produkty orkiszowe są teraz powszechnie dostępne. Wypróbujmy zatem ich działanie na sobie.
|
Andrzej Bartosik, Ireneusz Blada
Łódzki Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Bratoszewicach
Jeden z 16 Ośrodków Doradztwa Rolniczego w kraju. Łódzki Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Bratoszewicach realizuje na obszarach wiejskich województwa łódzkiego zadania z zakresu doradztwa rolniczego. Podstawowym zadaniem Ośrodka jest doradztwo rolnicze, obejmujące działania w zakresie rolnictwa, rozwoju wsi, rynków rolnych oraz wiejskiego gospodarstwa domowego, mającego na celu poprawę poziomu dochodów rolniczych oraz podnoszenie konkurencyjności rynkowej gospodarstw rolnych, wspieranie zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich, a także podnoszenie poziomu kwalifikacji zawodowych rolników i innych mieszkańców obszarów wiejskich.
|
