Chemiczne środki ochrony roślin a bezpieczeństwo pszczół

Zapylenie to jeden z czynników wpływających na potencjał plonowania i wielkość plonu roślin. W Polsce pszczoły z pośród wszystkich owadów dominują jako zapylacze kwiatów. Większość z roślin uprawnych wymaga zapylenia, zwłaszcza rośliny obcopylne oraz rośliny o niewystarczającym stopniu samopylności. Do istotnych roślin uprawnych wymagających zapylenia w naszej strefie klimatycznej należy zaliczyć: rzepak, grykę, rośliny sadownicze i krzewy owocowe. Zwłaszcza pszczoły odgrywają ważną rolę w przypadku upraw roślin na nasiona, ponieważ w przypadku roślin samopylnych zapylenie ich pyłkiem innej rośliny poprawia jakość nasion.

W naukowych doniesieniach dotyczących całego świata mówi się o stale malejącej liczbie owadów pszczołowatych. Wpływa na to intensyfikacja rolnictwa, czego przejawem są ogromne obszary monokulturowych upraw intensywnie chronionych chemicznymi substancjami. Nie bez znaczenia jest także niszczenie roślinności na miedzach śródpolnych i nieużytkach rolnych będącej źródłem pożywienia dla owadów oraz miejscem ich gnieżdżenia się. Wielkim problemem jest również wypalanie nieużytków, łąk oraz miedz . Miejsca te po wypaleniu stają się biologiczną pustynią. Naturalne, niezdegradowane przyrodniczo sąsiadujące uprawy wpływają na większą liczbę dzikich zapylaczy na plantacjach roślin owadopylnych. 

Kwiaty swoją budową i rozmiarami podczas ewolucji przystosowały się do zapylaczy-pszczół, których w środowisku było najwięcej. Owady również przystosowały się do jak najlepszego wykorzystania zasobów pokarmu oferowanego przez rośliny. Biologia rodziny pszczelej jest dopasowana do rocznego rytmu pojawiania się źródeł pokarmu w postaci kwitnących roślin. Symbioza pszczół i roślin jest zakłócana przez zmiany środowiska spowodowane działaniem człowieka, które to zmiany zagrażają dalszemu istnieniu owadów. Czynnikiem zwiększającym znaczenie pszczół jako zapylaczy jest możliwość przewożenia tych owadów na użytki rolne. 

Opryskanie pszczół cieczą roboczą przez rolnika powoduje zamoczenie skrzydeł, co utrudnia dalszy lot i powrót do ula. W wyniku przesiąknięcia obcym zapachem środka chemicznego, pszczoły które powracają do ula traktowane są jako obce. Giną użądlone przez pszczoły strażniczki  lub nie zostają wpuszczone do gniazda. Gdy rodzina pszczela nie została zatruta w całości, a jedynie podtruta, nie przynoszą zysku w danym roku pszczelarzowi. W takich rodzinach obserwuje się: opóźnienie pszczół w rozwoju, słabsze czerwienie matek, skażenie wosku oraz ograniczenie produkcji miodu, skażenie nektaru i pyłku, skażenie propolisu i mleczka pszczelego. W zależność od stopnia zatrucia rodziny pszczelej, czas powrotu do jej pierwotnej siły może wynosić aż do 3 miesięcy. Dodatkowym kosztem, który w tym czasie ponosi pszczelarz jest koszt syropu cukrowego, który musi być podawany pszczołom, ponieważ zmniejszona liczba robotnic nie może zaopatrzyć rodziny pszczół w pokarm, który jest niezbędny do  składania jaj przez matkę pszczelą.

Nieprawidłowo wykonywane zabiegi, zwłaszcza przy użyciu insektycydów, niosą zagrożenie dla pszczół i innych owadów pożytecznych. Wykonując zabiegi chemicznej ochrony roślin, aby nie spowodować zatrucia pszczół należy poznać Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej i stosować go w praktyce:
    • stosować wyłącznie środki ochrony roślin dopuszczone do obrotu i stosowania na podstawie wydanych przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi zezwoleń lub pozwoleń na handel równoległy; 
    • stosować środki ochrony roślin zgodnie z warunkami określonymi w etykiecie;
    • nie stosować preparatów toksycznych dla pszczół w okresie kwitnienia roślin uprawnych oraz w uprawach, na których występują kwitnące chwasty; 
    • wykonywać zabiegi po zakończonych lotach owadów zapylających;
    • zachowywać minimalne odległości od pasiek, min. 20 m;
    • przestrzegać okresów prewencji;
    • nie wykonywać zabiegów w warunkach sprzyjających znoszeniu cieczy użytkowej podczas zabiegu, przy prędkości wiatru większej niż 4 m/s;
    • należy tak dobierać środki ochrony roślin, aby zminimalizować negatywny wpływ zabiegów ochrony roślin na organizmy nie będące celem zabiegu, w szczególności dotyczy to owadów zapylających i naturalnych wrogów organizmów szkodliwych;
    • współpracować z pszczelarzami aby nie dopuścić do zatrucia pszczół.

Pszczoły podlegają ochronie, jako owady szczególnie pożyteczne. Z tego powodu rolnicy którzy poprzez swoje działanie, powodują ginięcie pszczół, podlegają karze. Powiatowy Inspektorat Ochrony Roślin i Nasiennictwa zajmuje się prowadzeniem kontroli dotyczącej stosowania środków ochrony roślin. Ich obowiązkiem jest prowadzenie postępowania wyjaśniającego przyczynę zatrucia pszczół i reagowanie na każde zgłoszenie dotyczące prowadzenia przez rolnika działań niosących ryzyko wytrucia pszczół. Rolnik karany jest mandatem gdy zostanie stwierdzone nieprawidłowe wykonanie zabiegu. Jeżeli dojdzie do wytrucia rodzin pszczelich, rolnik jest zobowiązany do pokrycia strat jakie poniósł pszczelarz: wartość rodzin pszczelich oraz potencjalnego zysku.
 

 Literatura:
    1. Madras-Majewska B., Ścięgosz J. 2012 Wpływ środowiska na pszczoły i pszczół na środowisko. Warszawa
    2. Majewski J. 2010. Pszczelarstwo i jego rola dla rolnictwa Polskiego. Rocznik Nauk Rolniczych.
    3. Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej. 2004r. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Ministerstwo Środowiska.
    4. Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa. http://piorin.gov.pl/gi-aktualnosci/bezpieczne-dla-pszczol-stosowanie-srodkow-ochrony-roslin,163.html

Joanna Zachraj Śląski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Częstochowie  Jeden z 16 Ośrodków Doradztwa Rolniczego w kraju. Śląski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Częstochowie realizuje na obszarach wiejskich województwa śląskiego zadania z zakresu doradztwa rolniczego. Podstawowym zadaniem Ośrodka jest doradztwo rolnicze, obejmujące działania w zakresie rolnictwa, rozwoju wsi, rynków rolnych oraz wiejskiego gospodarstwa domowego, mającego na celu poprawę poziomu dochodów rolniczych oraz podnoszenie konkurencyjności rynkowej gospodarstw rolnych, wspieranie zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich, a także podnoszenie poziomu kwalifikacji zawodowych rolników i innych mieszkańców obszarów wiejskich.