Czy warto siać stare gatunki pszenic?

Na polskie stoły stare pszenice przebijają się z trudem - przede wszystkim z powodu niewielkiej podaży i słabej reklamy, choć coraz więcej osób poszukuje bardziej tradycyjnej, a więc zdrowszej żywności.

W czasach, gdy ceny w skupie praktycznie na wszystkie produkty rolne spadają, warto zastanowić się, czy nie warto spróbować uprawy gatunków tradycyjnych.

Wszystkie trzy gatunki pszenicy pochodzą a regionu tak zwanego Żyznego Półksiężyca, obejmującego ziemie należące do Egiptu, Palestyny, Syrii i Mezopotamii. W Europie są coraz popularniejsze. A kiedy popularne staną się u nas?

Orkisz uprawiali Izraelici na Bliskim Wschodzie, w Europie Germanie i Rzymianie. Ci ostatni uważali orkisz za pokarm dający nadludzką siłę i witalność, dlatego stanowił główny składnik diety gladiatorów i uczestników antycznych igrzysk. W XII wieku przeorysza klasztoru Benedyktynów Hildegarda z Bingen rozpropagowała zalety orkiszu jako zboża, które prowadzi do „dobrej krwi, daje rozluźniony charakter i cnotę zadowolenia”.

Płaskurka - pochodzi z Mezopotamii. W Niemczech znana jest pod nazwą Emmer, natomiast we Włoszech Farro. Z uprawą płaskurki wiążą się początki naszego, rodzimego rolnictwa - nasiona płaskurki odnaleziono w jaskiniach koło Ojcowa, gdzie była uprawiana ok. 2 tys. lat p.n.e. Ocenia się, że jej zalety zdrowotne przewyższają atuty coraz bardziej popularnego w naszym kraju orkiszu.

Samopsza w porównaniu z innymi zbożami jest bardziej delikatną rośliną, źdźbła są bardzo cienkie, a kłosy krótkie, długości niewiele ponad 5 cm. Dziś najczęściej uprawiana jest na Zakaukaziu.

Dziś zboża te uprawia się w Polsce na areale zaledwie około 1000 hektarów, przede wszystkim w woj. warmińsko-mazurskim i kujawsko-pomorskim. W naszym kraju uprawia się jedynie formy ozime tych zbóż, choć występują także formy jare.

Samopsza i płaskurka to pszenice o niewymłacających się osadkach,co oznacza, że kłos po omłóceniu rozpada się na oddzielne kłoski z częśćią osadki. Ich ziarniaki są otoczone przez mocne plewy i plewki, dlatego produktem są całe kłoski, a nie ziarniaki. 

Siew i uprawa

Dla płaskurki i samopszy siew ozimy powinien być wykonany najpóźniej do połowy września. Dostępne w eksperckiej literaturze dane mówią, że normą wysiewu jest 100 ziarniaków (w zasadzie są to kłoski) na m2 dla samopszy, co daje wielkość od 120-230 kg na hektar). Płaskurkę należy wysiewać w ilości 200 ziarniaków na m2. Ponieważ materiałem siewnym są kłoski, pszenice tak zwane oplewione należy wysiewać na głębokość od 3 do 6 cm. Im lżejsza gleba, tym siew powinien być głębszy, aby kłoski miały wystarczającą ilość wilgoci do skiełkowania.

Siewnik powinien być przystosowany do wysiewu ziarna w kłoskach czyli powinien mieć wałki do roślin gruboziarnistych i gładkie lejki, tak, aby kłoski się w nich nie zapychały. Gdy takiego siewnika nie mamy, możemy przeprowadzić siew ręcznie lub rozsiewaczem do nawozów, a następnie płytko wymieszać z glebą kultywatorem lub glebogryzarką.
Polecane zabiegi pielęgnacyjne to dwukrotne wiosenne bronowanie na krzyż ostrą broną - pamiętajmy jednak, że po bronowaniu w nocy nie może nastąpić przymrozek, gdyż rośliny zostaną  uszkodzone. Eksperci zalecają także, aby przed bronowaniem wsiać wsiewkę koniczyny lub seradeli, co na lżejszych glebach może dać zwyżkę plonów nawet o 20%.
Zbiór plonów może odbywać się kombajnem, a nasiona zbieramy razem z plewą(w łusce). 

Różnice w agrotechnice w porównaniu z pszenicą ozimą

    •     do siewu używamy nasion oplewionych w łusce
    •     norma wysiewu to ok. 300 kg ziarniaków na ha
    •     rozstawa rzędów od 17 aż do 24 cm
    •     rzutowy siew wsiewki koniczyny lub seradeli
    •     dwukrotne, wiosenne bronowanie
    •     zbiór – staramy się zmniejszyć obroty motowidła (mniej kłosów zostanie odłamana i spadnie na ziemię), odpowiednio ustawiamy sita młocarni, aby przez szczeliny wpadały połamane kłosy, zmniejszamy nadmuch (o takiej sile jak przy owsie)
    •     staramy się kosić po południu, aby kłosy były bardziej suche – ułatwia to odplewianie i  przechowywanie ziarna
    •     odplewianie ziarna – najlepsze efekty uzyskujemy stosując przerobiony bukownik do koniczyny, w którym zastosowano stalową siatkę o oczkach o średnicy od 4 do 5 mm
    • plony osiąga się na poziome od 1,5 do 3 ton z ha.

 
Orkisz

Orkisz to dawna odmiana pszenicy, którą powszechnie uprawiano w Europie Północnej, także w Polsce, ponad 100 lat temu. Wieloletni brak zainteresowania orkiszem s wpłynął pozytywnie na te zboże. Orkisz - dzięki zapomnieniu - oparł się zabiegom uszlachetniającym, mającym na celu ulepszenie jego wymłacalności i przyswajalności nawozów sztucznych, dlatego bardzo dobrze nadaje się do uprawy ekologicznej. 

Gdy do uprawy orkiszu stosuje się nawozy sztuczne, rośnie zbyt bujnie i... wylega.

Eksperci zalecają, by uprawiać orkisz na glebach klas: II, IIIa i IIIb, IVa i ewentualnie IVb. Uprawa tego zboża możliwa jest nawet na glebach klasy V, ale wówczas jego wydajność jest niewielka. W Polsce północnej siew orkiszu zalecany jest od 5 do 20 października. Zasiewy wtedy są mniej narażone na zachwaszczenia, gdyż krótszy jest okres od siewu do jesiennego zakończenia wegetacji, w którym chwasty mogą wschodzić i umocnić się przed nastaniem mrozów. W południowej części kraju można siać go nieco później. 

Zalety zbóż tradycyjnych 

Wszystkie trzy zboża uznawane są za rośliny mocno wspierające nasze zdrowie i naszą odporność. Wykorzystuje się je nie tylko do wypieków czy do wyrobu kawy zbożowej, ale także jako... wypełnienie poszewek poduszek, gdyż potwierdzone jest ich korzystne działanie. Orkisz, płaskurka i samopsza nie wymagają kosztownego nawożenia. Co więcej, na przykład płaskurka doskonale rozwija się na glebach ubogich w substancje organiczne i wykazuje dużą odporność na grzyby i szkodniki. Podobnie jest z orkiszem i samopszą.

Gdy plony z intensywnych upraw pszenicy zwyczajnej przynoszą coraz mniejszy dochód warto zastanowić się nad możliwością taniej uprawy starych gatunków pszenic. Już teraz płynące z nich dobrodziejstwa z powodzeniem wykorzystują nasi sąsiedzi zza Odry. Pora więc i na polskich rolników.

Literatura:

Tyburski J., Babalski M.,2007. Uprawa pszenicy orkisz. 
Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 
2011.
Budzyński W., Pszenica. Pszenice – zwyczajna, orkisz, twarda, uprawa i zastosowanie, Wydawnictwo 
PWRiL, Poznań 2012
http://www.uwm.edu.pl - dostęp 10 lipca 2019 rok
Sazońska B. Uprawa wybranych starych gatunków roślin uprawnych, Radom 2017

Redakcja KalendarzRolnikow.pl Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj