Pszczoły u lekarza - zapobieganie i leczenie chorób pszczół

Warroza

Warroza jest jedną z najgroźniejszych chorób pszczół, z jaką borykają się hodowcy nie tylko w Polsce. Choroba jest powodowana obecnością pasożyta (roztocza) o nazwie varroa destructor, czyli dręcz pszczeli. Pasożyty powodujące tę chorobę nie posiadają naturalnych wrogów mogących ograniczyć ich rozprzestrzenianie i są bardzo ekspansywne. Dlatego każda wyleczona rodzina pszczela po pewnym czasie ulega ponownemu zakażeniu i nieleczona ‒ ginie.

Zaatakowane pszczoły

Zaatakowane pszczoły (larwy, poczwarki i osobniki dorosłe) słabną. Larwa porażona przez kilka samic Varroa nie rozwija się prawidłowo, a wychowana z niej pszczoła będzie miała niedorozwinięte odnóża, odwłok oraz skrzydła, będzie charakteryzowała się mniejszą masą, a jej długość życia ulegnie znacznemu skróceniu. W wyniku uszkodzenia ciała owad i jego larwa są bardziej wrażliwe na ryzyko kolejnych infekcji ze strony chorób bakteryjnych, wirusowych oraz grzybowych.

Ile roztoczy w rodzinie?

Przed podjęciem decyzji o wyborze najlepszej metody leczenia pszczół, należy określić poziom ich porażenia pasożytami. Pozwala to dobrać odpowiedni lek, jego dawkę oraz najlepszy czas wykonania zabiegu. Znajomość liczby roztoczy w rodzinach pszczelich przed zabiegiem umożliwia ocenę skuteczności leczenia. Do walki z patogenem wykorzystuje się wiele metod, jednak żadna z nich nie daje 100% szans na jego wyeliminowanie.

Dlaczego? Ponieważ leczenie musi mieć charakter selektywny. Możemy zastosować metody naturalne (mechaniczne, fizyczne i behawioralne) takie, jak:

• perforowana podłoga (ekranowa podłoga, zapobiega powracanie patogenów opadających z pszczół i ich ponownej infekcji),
• pułapki lepowe (najlepiej umieszczone pod deską ekranową),
• metoda podgrzewania (ramy ula są ogrzewane są do 40 °C przez kilka godzin, w wyniku czego patogeny zrzucają się z pszczół),
• dyskusyjna metoda wycinania czerwiu trutowego,
• próby wyhodowania pszczoły miodnej, dysponującej mechanizmami obronnymi przeciw pasożytowi Varroa destructor.

Najczęściej wykorzystywane przez pszczelarzy są metody chemiczne. Wykorzystuje się preparaty w postaci pasków wieszanych w ulu, dymu ze spalania, bądź parowania. Pszczelarze stosują także opryski zawierające substancje czynne zwalczające roztocze. Niestety roztocza potrafią w ciągu kilku lat uodpornić się na te związki. Dlatego lepsze, chociaż bardziej pracochłonne jest stosowanie kwasów organicznych, takich jak kwas mrówkowy, mlekowy i szczawiowy.

Pamiętajmy, że stosowanie metod chemicznych musi być dostosowane do okresu oraz stadium rozwojowego pszczół. Dodatkowo zastosowanie substancji aktywnej może spowodować zanieczyszczenie miodu lub wosku.

Choroby bakteryjne i grzybowe

Zarówno choroby grzybowe, jak i bakteryjne mają wiele wspólnych cech, najczęściej choroby te atakują czerw. Do takich chorób można zaliczyć grzybicę kamienną, grzybicę wapienną, zgnilec europejski (czyli wiślicę) czy zgnilec złośliwy.

Objawy

Zainfekowany czerw odbarwia się na ciemnożółty, a następnie czarny kolor. Larwy w trakcie przeobrażania gniją i zamierają ‒ towarzyszy temu śmierdząca, kwaśna woń. Powykręcane lub sparaliżowane larwy łatwo wypadają z komórek, leżą na dennicy, bądź pod ulem.

Lekarz jak najszybciej

Pierwszym krokiem w zwalczaniu tych chorób jest niezwłoczny kontakt z najbliższym lekarzem weterynarii, który zleci leczenie. Bez niego rodzina nie ma szans na przeżycie. Możliwe, że lekarz weterynarii przepisze antybiotyk, syrop, bądź oprysk plastrów. Kolejnym krokiem jest usunięcie z ula zainfekowanych ramek z czerwiem, ścieśnienie gniazda oraz jego ogrzanie. W miarę możliwości, pszczoły powinny zostać odizolowane i przeniesione do nowego ula. Takie osobniki podkarmiamy syropem cukrowym, najlepiej z dodatkiem olejku cynamonowego lub leczniczych ziół oraz zapewniamy im dostęp do świeżej wody.

Zatruty nektar

Do zatruć dochodzi najczęściej wiosną (kwiecień, maj), ale notuje się je także w czasie chłodów. Wyróżniamy zatrucia pyłkiem, nektarem, spadzią lub środkami chemicznymi. Cechą charakterystyczną zatruć jest to, że dotyczą całej pasieki. W zależności od ich rodzaju, chorują młodsze pszczoły ulowe lub starsze zbieraczki. Zatrute pszczoły mają nieskoordynowane ruchy, drżenie skrzydeł, pełzają, wykazują też niechęć do lotu. Przy zatruciach środkami chemicznymi barwa pszczół może się zmienić na czarną. W ulu widoczne są ślady ciemnej biegunki. Przy znacznym nasileniu może zamierać także czerw.

Co zrobić, kiedy stwierdzimy zatrucie?

W okresie letnim należy odebrać nakrop, bądź miód spadziowy z ula, wymienić brudne plastry, dostosować gniazdo do liczebności rodziny i właściwie go ocieplić. Pszczelą rodzinę podkarmiamy syropem cukrowym i zapewniamy świeżą wodę (najlepiej do samego ula, gdyż podtrute zbieraczki nie są w stanie dolecieć do poidła). W miarę możliwości przenosimy pszczoły do nowego ula. W razie nasilonych objawów, pasiekę przewozimy na inny teren.

Złote zasady w postępowaniu z chorobami pszczół:

1. Zasadniczym postępowaniem w przypadku każdej choroby jest stałe utrzymanie higieny w pasiece.
2. Dezynfekcja narzędzi pracy, nie tylko w przypadku kontaktu z chorymi osobnikami, ale także przy zakończeniu pracy z jedną rodzina, a przed rozpoczęciem jej z kolejną.
3. Ważne w przypadku zwalczania choroby jest jej wczesne wykrycie, dlatego niezbędny jest monitoring pasieki oraz jej okolic.
4. W przypadku choroby, kontakt z lekarzem weterynarii może być konieczny.
5. W przypadku braku pewności co do rodzaju choroby, warto upewnić się i wysłać próbki z ula do badań.
6. Izolacja chorej rodziny ma kluczowe znaczenie w zapobieganiu rozprzestrzeniania się chorób. Należy zadbać, aby chore osobniki miały dostęp do pokarmu oraz świeżej wody.
7. Każda pszczela rodzina wymaga indywidualnego podejścia, metody oraz sposobu leczenia – coś, co pomoże w jednym ulu nie zawsze sprawdzi się w sąsiednim. 

Mateusz Duśko Artykuł opracowany we współpracy z Dolnolšskim Orodkiem Doradztwa Rolniczego we Wrocławiu Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj