Koszty produkcji w gospodarstwach rolnych

Prowadzenie działalności rolniczej wymaga poniesienia kosztów o określonym typie i rozmiarze. Aby można było ustalić strukturę rodzajową kosztów na poziomie gospodarstwa rolnego, trzeba dysponować bazą danych rachunkowych, utworzoną na podstawie szczegółowych zapisów danych, jaką dysponuje rachunkowość rolna, prowadzona w ramach Polskiego FADN.

Obowiązujący tutaj system klasyfikacji kosztów dzieli koszty produkcji na dwie podstawowe kategorie: koszty bezpośrednie i koszty pośrednie (koszty ogólnogospodarcze, podatki, amortyzacja, koszty czynników zewnętrznych).

Koszty bezpośrednie

Są to koszty, które:

• można bez żadnej wątpliwości zaliczyć do określonej działalności produkcyjnej,
• ich wielkość ma proporcjonalny związek ze skalą produkcji,
• mają bezpośredni wpływ na wielkość (wartość) produkcji; należą do nich m.in. koszty: nasion i sadzeniaków, nawozów (bez wapna nawozowego), środków ochrony roślin, inseminacji zwierząt, usług weterynaryjnych i leków, pasz, ubezpieczeń plantacji i zwierząt, koszty specjalne, np. opakowań, ściółki i konserwantów, usług specjalistycznych (suszenie produktów, przygotowanie do sprzedaży, opłaty targowiskowe, dezynfekcja, klasyfikacja zwierząt) oraz najmu do prac specjalistycznych (dorywczo).

Koszty pośrednie

Pozostałe koszty w gospodarstwie rolnym, niezależnie od tego, czy możliwe jest ich przypisanie do danej działalności produkcji, zaliczane są do kosztów pośrednich. Są to:

• koszty ogólnogospodarcze - wynikają one z istnienia gospodarstwa i nie można ich przypisać poszczególnym działom produkcyjnym w gospodarstwie,
• podatki,
• amortyzacja,
• koszty czynników zewnętrznych (pracy najemnej, czynszów i dzierżaw, odsetki).

Do kosztów ogólnogospodarczych należą: koszty energii elektrycznej, opału, paliwa i smarów, remontów bieżących, konserwacji i przeglądów, usług produkcyjnych oraz ubezpieczeń majątkowych i komunikacyjnych. Koszty ogólnogospodarcze wraz z kosztami bezpośrednimi zaliczane są do tzw. zużycia pośredniego, które obejmuje wartość zużytych na cele produkcyjne produktów rolnych pochodzących z własnej produkcji i materiałów z zakupu.

Analiza kosztów

Analizę kosztów przeprowadzono dla grup gospodarstw wyróżnionych w systemie PL FADN według typów rolniczych oraz według powierzchni użytków rolnych. Strukturę i udział kosztów ogółem w tych dwóch grupach gospodarstw przedstawiają wykresy 1 i 2. Główną grupą kosztów produkcji w większości analizowanych gospodarstw były koszty bezpośrednie (z wyjątkiem gospodarstw specjalizujących się w uprawach trwałych, w których największy udział miał koszt amortyzacji). Biorąc pod uwagę, że koszty bezpośrednie w decydującym stopniu wpływają na wielkość i wartość produkcji w gospodarstwach rolnych, oszczędzanie w tej grupie kosztów należy uznać za niekorzystne, chyba że przyczyną obniżki kosztów bezpośrednich był spadek cen środków do produkcji rolnej. Udział kosztów ogólnogospodarczych kształtował się na podobnym poziomie we wszystkich gospodarstwach i był największy w gospodarstwach ogrodniczych i bardzo małych powierzchniowo. Koszt amortyzacji był zdecydowanie najwyższy w gospodarstwach z uprawami trwałymi (drzewa i krzewy owocowe), co świadczy o ich dofinansowaniu w nieruchome i ruchome środki trwałe. Niepokoić może, że koszt amortyzacji był najwyższy w gospodarstwach małych (do 5 ha) i zmniejszał się wraz ze zwiększeniem powierzchni użytków rolnych, co może świadczyć o przeinwestowaniu w środki trwałe w gospodarstwach małych powierzchniowo.

Wykres 1. Struktura kosztów ogółem według typów rolniczych w latach 2010-2017

Wykres 2. Struktura kosztów ogółem według wielkości powierzchni użytków rolnych w latach 2010-2017

Koszty w gospodarstwach z produkcją zwierzęcą

Podstawowym składnikiem kosztów bezpośrednich (wykresy 3 i 4) w gospodarstwach zajmujących się produkcją zwierzęcą są koszty pasz dla zwierząt, do których zaliczamy pasze treściwe własne i z zakupu oraz wszelkiego rodzaju dodatki paszowe: minerale, witaminowe i pozostałe, łącznie z paszami objętościowymi. W gospodarstwach małych większa część pasz pochodzi z własnej produkcji, w których dominującą produkcją zwierzęcą była trzoda chlewna, żywiona własnymi paszami treściwymi. W gospodarstwach dużych zdecydowanie większą część pasz stanowią pasze z zakupu (mieszanki pełnoporcjowe). Największy ich udział zaobserwowano w chowie trzody chlewnej - ok. 88%.

Wykres 3. Struktura kosztów bezpośrednich wg typów rolniczych w latach 2010-2017 

 Wykres 4. Struktura kosztów bezpośrednich według wielkości powierzchni użytków rolnych w latach 2010-2017

Koszty w gospodarstwach z produkcją roślinną

W grupie gospodarstw specjalizujących się w uprawach polowych, ogrodniczych oraz w gospodarstwach sadowniczych głównymi składnikami kosztów bezpośrednich były koszty: nasion, nawozów, środków ochrony roślin oraz pozostałe koszty produkcji roślinnej. Największy udział kosztów nasion i sadzonek w strukturze kosztów bezpośrednich był w gospodarstwach ogrodniczych (35-50%) i w uprawach polowych - ok. 20% i nie były one zależne od wielkości powierzchni użytków rolnych. Koszty nawożenia i środków ochrony roślin stanowiły największy udział kosztów bezpośrednich w uprawach polowych oraz w produkcji ogrodniczej i sadowniczej. Koszty nawożenia najwyższe były w gospodarstwach specjalizujących się w uprawach polowych (32-35%), a koszty środków ochrony roślin w gospodarstwach sadowniczych (44-51%). Procentowy udział kosztów nasion, nawozów, środków ochrony roślin i pozostałych kosztów produkcji zwiększa się (z małymi wyjątkami) wraz ze zwiększaniem się powierzchni użytków rolnych. Pozostałe koszty bezpośrednie (koszty przygotowania produktów do sprzedaży, koszty przechowywania, koszty sprzedaży produktów roślinnych i zwierzęcych, koszty weterynaryjne, usługi specjalistyczne itp.) stanowiły ok. 1-5% w strukturze kosztów.

Dokumenty źródłowe:
Wyniki standardowe uzyskane przez gospodarstwa rolne uczestniczące w Polskim FADN w latach 2010-2017 - IERiGŻPIB Warszawa

Izydor Zieliński Artykuł opracowany we współpracy z Lubelskim Orodkiem Doradztwa Rolniczego w Końskowoli Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj