KalendarzRolników.pl
PARTNERZY PORTALU
  • Partner serwisu Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego
  • Partner serwisu Krajowa Rada Izb Rolniczych
  • ODR Bratoszewice
  • Narodowy Instytut Wolności
  • Partner serwisu Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi w Warszawie

WYSZUKIWARKA

Wymagania nawozowe ziemniaka - nawożenie azotem

Opublikowano 24.10.2019 r.
W Polsce ziemniak ze względu na niskie wymagania glebowe, zajmuje szczególną pozycję, na glebach słabych. Wpływ na to mają uwarunkowania ekonomiczne, ziemniak jest rośliną charakteryzującą się niską towarowością produkcji i dużym jej rozdrobnieniem. Powierzchnia uprawy ziemniaka wynosi obecnie około 300 tys. ha. a globalna produkcja wynosi prawie 380 mln ton z tego około 40% zbiorów ziemniaka przeznacza się na bezpośrednią konsumpcję oraz przetwórstwo natomiast w krajach Unii Europejskiej udział ten wynosi około 75%. 

Jest to wynikiem zmian w strukturze zasiewów oraz zagospodarowania zbiorów ziemniaków i utrzymuje tendencję wzrostową. W ostatnich latach powodem spadku areału uprawy ziemniaka jest jego marginalizacja, jako produktu na cele paszowe oraz zaniku przemysłu gorzelniczego. Przyczynił się do tego również spadek opłacalności produkcji oraz coraz wyższe wymagania surowcowe szeroko pojętego przemysłu ziemniaczanego. Wzrastające wymagania konsumentów odnośnie, jakości bulw ziemniaka, przyczyniają się do sytuacji gdzie tylko surowiec o dobrej, jakości, ma szansę znaleźć przyszłych odbiorców. 

Kierunki produkcji i odmiany ziemniaka

Odmiany ziemniaka różnią się przeznaczeniem, który zależy od długości okresu wegetacji oraz zawartość skrobi i suchej masy w bulwach. Ziemniak jest wykorzystywany do celów:

• konsumpcyjnych – do bezpośredniego spożycia oraz do produkcji artykułów żywnościowych, jak.: frytki, chipsy, mrożonki i inne.;
• paszowych –dawniej stanowiły podstawową paszę dla zwierząt. Obecnie zostały wyparte przez pasze treściwe oraz kiszonkę z kukurydzy; wynika to z niższych kosztów ich uprawy w porównaniu do ziemniaków;
• przemysłowych – ziemniaki są jednym z podstawowych surowców do produkcji etanolu oraz krochmalu.

W Krajowym Rejestrze odmian zarejestrowanych jest ponad sto odmian ziemniaka, w tym około 58% to odmiany krajowe a 42% zagraniczne. Polskie odmiany dominują w produkcji ziemniaka do bezpośredniej konsumpcji, na wczesny zbiór, oraz w przemyśle krochmalniczym i w sektorze uprawy wielokierunkowym. Większość zagranicznych odmian zarejestrowano głównie ze względu na ich dużą przydatność do przetwórstwa. Zakłady przetwórstwa spożywczego kontraktują bowiem określone odmiany i jednocześnie pośredniczą w dostarczaniu producentom sadzeniaki. 

Wymagania klimatyczne i agrotechniczne

Rozwój ziemniaka jest uzależniony od uwarunkowań klimatycznych, glebowych, oraz poziomu agrotechniki, który reguluje dostępność składników pokarmowych oraz chroni rośliny przed patogenami oraz w pewnym stopniu może niwelować ujemne oddziaływanie warunków atmosferycznych. Ziemniaki mają nieduże wymagania glebowe, są też tolerancyjne na odczyn pH. Składniki mineralne potrzebne do wzrostu i rozwoju ziemniaka, wpływają na skład chemiczny i wartość konsumpcyjną bulw. Właściwie dobrane proporcje stosowanych nawozów, oraz ich dawki są ważnym czynnikiem wpływającym na wysokość, oraz jakość uzyskiwanych zbiorów.

Wymagania pokarmowe ziemniaka 

Jednym z głównych zabiegów agrotechnicznych w uprawie ziemniaka, mających wpływ na wysokość i jakość plonu bulw jest nawożenie. Dawki nawozów muszą być dostosowane do zasobności gleby w składniki pokarmowe oraz do wymagań pokarmowych uprawianej odmiany. W uprawie ziemniaka zastosowanie mają nawozy mineralne oraz naturalne. Jednak ze względu na brak w większości gospodarstw produkcji zwierzęcej  stosuje się przeważnie tylko nawozy mineralne.  

Ziemniaki mają wysokie wymagania pokarmowe. Z plonem 10 t bulw i odpowiednią masą części nadziemnych pobierają przeciętnie: około 40 kg azotu, 15 kg fosforu, 55–75 kg potasu, 6 kg wapnia, 6–8 kg magnezu, 6 kg siarki, 25 g boru, 20 g miedzi, 70 g manganu i 65 g cynku. Aby uzyskać odpowiednią dla danego kierunku użytkowania jakość bulw, należy przestrzegać odpowiednich proporcji makroskładników dostarczanych w nawozach mineralnych, które należy modyfikować w zależności od zasobności gleby w poszczególne składniki:

  • dla ziemniaka jadalnego – N:P:K to 1:1,5:2
  • dla ziemniaka przemysłowego - proporcje zależą od dawki azotu:

- poniżej 100 kg N/ha - N:P:K to 1:1:1,5
- powyżej 100 kg N/ha - N:P:K to 1:1,2:1,2–1,3
- w produkcji nasiennej - N:P:K to 1:1:1,5

Prawidłowe nawożenie ziemniaków jest jednym z najważniejszych czynników nowoczesnej technologii uprawy kształtującym wielkość i jakość plonu bulw oraz minimalizującym zagrożenia powodowane przemieszczaniem się składników nawozowych do powierzchniowych wód gruntowych.

Nawożenie azotowe

Największe znaczenie w kształtowaniu plonów bulw odgrywa nawożenie azotem. Spośród wszystkich makroelementów azot uważany jest za najbardziej plonotwórczy pierwiastek. Wywiera on największy wpływ nie tylko na wysokość plonu ale również na jego jakość oraz skład chemiczny bulw. Azot wpływa korzystnie na wielkość bulw ziemniaka oraz powoduje wzrost zawartości białka.

Azot jest pierwiastkiem o dużej ruchliwości, tak, że trudno dokładnie określić jego zawartość w glebie. Zmiany zawartości w glebie wynikają z procesu mineralizacji substancji organicznej oraz przemian ulatniająco-redukujących. Szybkość tych przemian zależy od stosunku węgla do azotu wilgotności i temperatury gleby a także od liczebności i aktywności mikroorganizmów glebowych. Trzeba również pamiętać, że powstające w wyniku tych procesów jony NO3 pochodzące z rozkładu nawozów azotowych nie wchodzą w skład kompleksu sorpcyjnego i jeśli nie zostaną pobrane przez rośliny wymywane są w głębsze warstwy gleby zanieczyszczając wody gruntowe. Z nawozów azotowych część azotu zostaje wbudowana w związki próchniczne, część ulega wymyciu, część ulatnia się w formie gazowej (NH3, N2, tlenki azotu) [Jabłoński 1993].

Przy ustalaniu szczegółowych dawek azotu pod ziemniaka trzeba uwzględnić wiele czynników jak: odczyn i jakość gleby, kierunek użytkowania, sposób pielęgnacji i ochrony, możliwość nawadniania, wartość przedplonu oraz wymagania nawozowe uprawianej odmiany.  Jeżeli uprawiamy ziemniaki na glebach kwaśnych o pH poniżej 5,5 nie wskazane są wyższe dawki nawozów azotowych, bo wskutek słabego wykorzystania uzyska się niską efektywność nawożenia. Niższe dawki azotu o 20-30% możemy zastosować również po przedplonach motylkowych i ziemniakach uprawianych na oborniku. Wyższe natomiast dawki o 10-15% możemy stosować na glebach dobrych, na plantacjach nawadnianych oraz gdy stosujemy kompleksową ochronę przeciwko chwastom, chorobom i szkodnikom. Badania wykazały, że średnie wykorzystanie azotu przez rośliny z nawozów mineralnych stosowanych doglebowo wynosi średnio 65%, a przy nawożeniu dolistnym nawet do 85%.

Plon bulw jest skorelowany z nawożeniem azotem i wzrasta w przedziale dawek od 0 do 180 kg/ha. Stosowanie wyższych dawek N stymuluje początkowo rozwój bulw, jednak po przekroczeniu określonej dawki, w zależności od odmiany i stosowanej technologii plon nie rośnie, lecz przeciwnie, maleje. Przenawożenie ziemniaków azotem zwiększa podatność bulw na parcha i zarazę ziemniaka. Pogarsza także przydatność konsumpcyjną ziemniaków jadalnych, zwiększa podatność na uszkodzenia mechaniczne oraz straty w czasie przechowywania.

Rośliny przenawożone azotem charakteryzuje bujny wzrost części nadziemnej, opóźniona kumulacja plonu. Skórka bulwy silnie łuszczy się, a miąższ ma większą podatność na ciemnienie, co przy uprawie ziemniaka na frytki i chipsy jest cechą niekorzystną, poza tym bulwy charakteryzują się niższą zawartością witaminy C i skrobi oraz suchej masy. Przechowywanie takich ziemniaków jest również utrudnione, ze względu na podatność porażenia chorobami okresu przechowywania.

Tabela 1. Dawki azotu zalecane dla różnych kierunków uprawy

Kierunek uprawy ziemniaków

Dawka azotu w kg

Ziemniaki jadalne:

zbiór po 60 dniach od sadzenia

 

40-60

zbiór po 75 dniach od sadzenia

60-100

zbiór w pełnej dojrzałości fizjologicznej

100–140

Ziemniaki przeznaczone na sadzeniaki

70–90

Ziemniaki przeznaczone do przetwórstwa (frytki, chipsy, mrożonki)

100–150

Ziemniaki skrobiowe – dla krochmalnictwa, gorzelnictwa, suszarnictwa

100–180

 

Jaka forma azotu najlepsza jest pod ziemniaki?

Nawozy azotowe można podzielić ze względu na szybkość działania na:
    • szybko działające – nawozy saletrzane – zawierające niemal wyłącznie jony NO3- ,
    • średnio szybko działające – amonowo-saletrzane z jonami  NH4+ i NO3-, 
    • średnio wolno działające - nawozy amidowe  - N-NH2,
    • wolno działające – zawierające azot w formie związków słabo rozpuszczalnych w wodzie, nawozy otoczkowane i typu amonowego z dodatkiem inhibitorów nitryfikacji.

Podział nawozów azotowych ze względu na działanie na glebę:
    • działanie zakwaszające glebę - siarczan amonu i mocznik,
    • działanie zasadowe – saletra amonowa i wapniowa.

W uprawie ziemniaka azot może być stosowany zarówno w formie saletrzanej (saletra amonowa, saletrzak) jak i amidowej (mocznik). Nawozy saletrzane zaleca się wówczas, gdy uprawiane są odmiany o krótkim okresie wegetacji, przeznaczone na wczesny zbiór. Mocznik natomiast należy stosować przed sadzeniem odmian zbieranych w pełni dojrzałości, ponieważ potrzebuje więcej czasu na przemiany w glebie. Na glebach kwaśnych (pH poniżej 5,5) nie należy stosować siarczanu amonu i mocznika, ponieważ nawozy te mają właściwości zakwaszające. 

Na rynku krajowym pojawiły się nowe nawozy azotowe zaliczane do grupy nawozów saletrzano-amonowych do nawożenia ziemniaków firmy ANWIL S.A., takie jak: saletry amonowe [34% azotu (N); po 17% w formie amonowej i saletrzanej], CANWIL – saletrzak z magnezem [27% azotu (N); po 13,5% w formie amonowej i saletrzanej]  oraz CANWIL S z siarką [27% azotu (N); po 13,5% w formie amonowej i saletrzanej]. Nawozy z tej grupy, co ważne „łączą” w sobie cechy szybko działającej formy saletrzanej (pogłównej) oraz wolniej działającej – amonowej (przedsiewnej). Dzięki uzupełniającym się cechom dwóch form azotu zawartego w saletrze amonowej i CANWILU, nawozy te są najbardziej uniwersalne, a badania i praktyka wykazują najwyższą efektywność ich działania na wszystkich glebach. Nawozy powyższe można stosować zarówno przed sadzeniem jak i pogłównie na wszystkich glebach.

Oferowane przez firmę ANWIL S.A. saletry amonowe i CANWIL z magnezem oraz CANWIL S z siarką to nawozy produkowane według nowoczesnych światowych standardów. Możliwości technologiczne oraz oczekiwania rolnictwa zaowocowały opracowaniem i wprowadzeniem na rynek, oprócz saletry amonowej, także saletrę amonową gruboziarnistą z dodatkiem wapnia i magnezu (w badaniach) oraz CANWIL z magnezem i CANWIL S z siarką.

Charakterystyka nawozów azotowych firmy ANWIL

Tabela 2. Nawozy produkowane przez  firmę ANWIL S.A.

Lp.

Asortyment

Zawartość składników pokarmowych roślin

Przeznaczenie w rolnictwie

1

SALETRA AMONOWA

azot (N) 34% magnez (Mg) około 0,2%

Najbardziej uniwersalny 

i  efektywny nawóz azotowy do stosowania doglebowego

2

SALETRA AMONOWA gruboziarnista – w badaniach

 

azot (N) 32% zawiera dodatek wapnia i magnezu

 

Najbardziej uniwersalny 

i  efektywny nawóz azotowy do stosowania doglebowego. Gwarantowana idealna równomierność wysiewu.

3

CANWIL z magnezem

 

azot (N) 27% magnez (MgO) 4% wapń (CaO) około 6,5%

Uniwersalny nawóz azotowy do stosowania doglebowego pod wszystkie rośliny azot

4

CANWIL S z siarką

(N) 27% siarka (S) 4,8% wapń (CaO) około 7,5%

 

Uniwersalny nawóz azotowy do stosowania doglebowego. Zalecany pod wszystkie rośliny, a  przede wszystkim pod rzepak, kapusty, cebulę, buraki.

 

Saletra amonowa ANWIL zawiera 34% azotu (N); po 17% w formie amonowej i saletrzanej oraz 0,2% magnezu (Mg, czyli 0,33% MgO) całkowitego, można ją stosować przedsiewnie oraz pogłównie, na wszystkich glebach. Nie wymaga wymieszania z glebą. Jedynie na glebach zasadowych i świeżo wapnowanych zaleca się w miarę możliwości wymieszać nawóz z glebą lub stosować możliwie krótko przed opadami deszczu. Nie można jej mieszać z mocznikiem, superfosfatami prostymi i wieloskładnikowymi mieszankami nawozów na bazie superfosfatu prostego (szczególnie w postaci pylistej). Ze względu na higroskopijność na krótko przed rozsiewem jeśli nawozy są suche) można mieszać z nawozami wieloskładnikowymi na bazie fosforanu amonu oraz z siarczanem amonu. Jednorazowa dawka saletry amonowej nie powinna przekraczać 200 kg/ha [ulotka ANWIL].

CANWIL – saletrzak - z magnezem zawiera 27% azotu (N); po 13,5% w formie amonowej i saletrzanej, 4% magnezu (MgO), oraz wapń w formie węglanu. Zawartość wapnia w przeliczeniu na (CaO) wynosi około 6,5%. Zawarta w CANWILU saletra amonowa, powoduje, że jest nawozem uniwersalnym. Uniwersalność CANWILU, jak wszystkich saletrzaków jest w pewnym sensie ograniczona, ponieważ najkorzystniej je stosować tak by zostały wymieszane z glebą (przedsiewnie lub przed uprawkami takimi jak bronowanie, redlenie, pielenie) lub krótko przed opadami deszczu. CANWIL mniej zakwasza glebę, bo na zobojętnienie 100 kg azotu stosowanego w formie tego nawozu potrzeba tylko 35-75 kg CaO, czyli 60-130 kg CaCO3. CANWIL z magnezem został wyróżniony Medalem Europejskim [ulotka ANWIL].

CANWIL S z siarką zawiera 27% azotu (N); po 13,5% w formie amonowej i saletrzanej, 4,8% siarki (S), co w przeliczeniu na SO3 stanowi 12% oraz około 7,5% wapnia w przeliczeniu na CaO. CANWIL S to uniwersalny nawóz granulowany o wymiarach granul w granicach 1-5 mm, co umożliwia bardzo równomierny wysiew we wszystkich rodzajach rozsiewaczy, a szczególnie w rozsiewaczach pneumatycznych. Dodatek siarki zwiększa efektywność działania azotu i poprawia jakość technologiczną i biologiczną plonu [ulotka ANWIL]. CANWIL zaleca się wymieszać z glebą, a nawożąc pogłównie – stosować możliwie krótko przed opadami deszczu. Nie można go mieszać z superfosfatem pylistym i wieloskładnikowymi mieszankami nawozów na bazie superfosfatu pojedynczego. Ze względu na higroskopijność na krótko przed rozsiewem jeśli nawozy są suche można mieszać z nawozami wieloskładnikowymi.

Do nawożenia ziemniaków azotem na wczesny zbiór oraz dla celów jakościowych najlepiej zastosować nawozy o niskiej zawartości chlorków takich jak: saletra amonowa, CANWIL z magnezem bądź CANWIL S z siarką firmy ANWIL S.A. Są to nawozy szybkodziałające i nie zakwaszają gleby. Powyższe nawozy szczególnie polecane ze względu na zawartość w swoim składzie wapnia, magnezu lub siarki. Ziemniaki bowiem rosnące nawet w warunkach optymalnej zasobności gleby w magnez z różnych przyczyn mogą wykazywać niedobór tego składnika. Najgorzej jest na glebach lekkich, które zdecydowanie są uboższe w ten składnik. Na takich stanowiskach po ulewach, magnez jest łatwo wymywany w głąb profilu glebowego. W roślinach rosnących w warunkach niedoboru magnezu dochodzi do wzrostu poziomu węglowodanów w liściach, spowodowanego zakłóceniem transportu węglowodanów we floemie, co wpływa z kolei na ograniczenie rozwoju systemu korzeniowego i wpływa na ograniczone pobieranie składników pokarmowych z gleby. Ziemniak korzystnie reaguje również na nawożenie siarką, zwłaszcza zwiększając w strukturze plonu bulwy duże, dlatego w wyborze nawozów należy brać to również pod uwagę, czyli, że na glebach ubogich w siarkę możemy stosować do nawożenia azotem CANWIL S z siarką.

Kiedy stosować azot?

Nawożenie azotowe najlepiej stosować wiosną, przed sadzeniem ziemniaków, podczas zabiegów uprawowych. Umożliwia to dobre wymieszanie nawozu z glebą. Pod ziemniaki jadalne i sadzeniaki zaleca się zastosować azot w całości przed sadzeniem, a pod ziemniaki przemysłowe i późne jadalne najlepiej jest podzielić dawkę. Wysiewamy wówczas w pierwszej dawce około 60‑70% całkowitej dawki azotu, ale pod warunkiem, że całkowita dawka azotu jest większa niż 60 kg N/ha. Drugą dawkę wysiewamy wówczas przed wschodami ziemniaków, ale nie później niż przed zwarciem się rzędów. 

Najefektywniejsze wykorzystanie azotu mineralnego z zastosowanych nawozów, jest wówczas gdy dawki, powyżej 100 kg N/ha, podzieli się na dwie części. W przypadku nawożenia azotem odmian o średnich wymaganiach zalecaną dawkę 120 kg N/ha na glebie lekkiej oraz 150 kg N/ha na glebie średniej najlepiej podzielić w proporcji: 60 % wiosną przed sadzeniem i 40 % najpóźniej pogłównie do momentu zakrycia międzyrzędzi. Z kolei w przypadku uprawy odmian o dużych wymaganiach pod względem azotu, przy dawkach 140 - 180 kg N/ha, dla odmian uprawianych na glebie lekkiej i średniej, zaplanowaną dawkę azotu dzielimy po 50 % przed sadzeniem i 50 % dawki zastosować pogłównie, przed wschodami lub do końca wschodów ziemniaka przed wykonaniem obredlania, aby wymieszać azot z glebą celem ograniczenia ulatniania się składnika do atmosfery i zapewnienia równomiernego rozmieszczenia nawozu w profilu redliny. 

Należy pamiętać, że zbyt późne zastosowanie azotu przedłuża wegetację, opóźnia wykształcenie i korkowacenie skórki na bulwie, przez co zwiększa się podatność bulw na uszkodzenia mechaniczne podczas zbioru. Może mieć to również negatywny wpływ na jakość bulw przez zmniejszenie zawartości suchej masy i skrobi oraz wzrost gromadzenia azotanów w bulwach. 
Zbyt późne i w niewłaściwej formie stosowanie azotu mineralnego może też skutkować niepełnym jego wykorzystaniem przez rośliny ziemniaka, co może być przyczyną przemieszczenia części tego składnika do głębszych warstw gleby, stanowiąc zagrożenie zanieczyszczenia wód gruntowych azotanami po zbiorze bulw. Uzupełniającą dawkę azotu najlepiej zastosować w formie saletrzanej lub saletrzano-amonowej (saletra amonowa, saletrzak), które są znacznie szybciej pobierane przez rośliny niż azot w formie amidowej (mocznik).

 

kontakt1.jpg dr hab. inż. Maria Pytlarz-Kozicka
Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj

Komitet do spraw pożytku publicznego
NIW
Sfinansowano ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018-2030
PROO