Jak ograniczyć emisję amoniaku?

 

Wraz ze zmniejszeniem ilości azotu wydalanego z odchodami bydła zmniejsza się ilość emitowanego z nich amoniaku. W produkcji zwierzęcej niska efektywność wykorzystania składników odżywczych jest nieunikniona, ponieważ tylko niewielka ich część dostarczana zwierzętom wraz z paszą jest przez nie przyswajana. W przypadku azotu wynosi ona w przybliżeniu 13-28% dla krów mlecznych i 4-10% dla bydła mięsnego. Pozostała ilość azotu jest wydalana z kałem i moczem.

 

Prawidłowe żywienie krów ma ogromny wpływ na przebieg procesów zachodzących w żwaczu. Jakość i skład paszy wpływa na aktywność mikroorganizmów w żwaczu krów, co w konsekwencji oddziałuje na stan fizjologiczny organizmu. Podczas rozkładu białka przez mikroorganizmy w żwaczu krów powstaje amoniak, który stanowi źródło azotu niezbędnego do rozwoju drobnoustrojów bytujących w żwaczu. Nadmiar pasz białkowych lub brak energii sprawia, że niewykorzystany przez drobnoustroje amoniak staje się toksyczny, negatywnie wpływa na zdrowie krowy, a także niepotrzebnie obciąża środowisko. Aby uniknąć takich konsekwencji, należy m.in. nie karmić zwierząt zielonkami zbieranymi z użytków intensywnie nawożonych azotem oraz umiejętnie stosować pasze bogate w azot. 

Przy prawidłowym żywieniu krów stężenie amoniaku nie obciąża organizmu zwierząt. Dawki pokarmowe, w których ilość pobranych składników pokarmowych przekracza zapotrzebowanie, nie mają wpływu na wydajność zwierząt, ale doprowadzają do nadmiernego wydalania zarówno makro- i mikroelementów do gleby w odchodach. Dostosowanie dawki do produkcyjności zwierząt to podstawowy element ograniczania zawartości azotu w odchodach zwierzęcych. 

 

 

Obniżenie poziomu białka o 1% powoduje 10% redukcji emisji amoniaku. Dodatkowo maleje również koncentracja azotu w samych nawozach naturalnych. Niskobiałkowe żywienie bydła nie ma skutków dla zdrowia zwierząt i ich dobrostanu o ile spełnione są wymagania dotyczące wszystkich aminokwasów. Niskobiałkowa pasza dla zwierząt ma największe znaczenie w przypadku zwierząt trzymanych w budynkach, a mniejsze w systemach wypasania przeznaczonych dla zwierząt wypasanych. Trawa we wczesnym stadium wzrostu, a także lucerna i koniczyna, charakteryzują się wysoką zawartością białka ulegającego biodegradacji w żwaczu. 

Istnieją strategie obniżania zawartości białka w zielonkach poprzez zrównoważone nawożenie N, wypasanie lub koszenie użytków zielonych w późniejszym etapie wzrostu fizjologicznego, a także uzupełnianie paszą o niskiej zawartości białka. Takie działania nie zawsze są odpowiednie ze względów ekonomicznych.

 

 

Innym rozwiązaniem żywieniowym jest żywienie wielofazowe, zalecane również w „Programie azotanowym”. Polega ono na precyzyjnym dostosowaniu poziomu białka i energii paszy do potrzeb zwierząt, w tym fazy wzrostu lub stanu fizjologicznego czy produkcyjności. W praktyce sprowadza się to do wprowadzenia większej liczby, dokładnie zbilansowanych do aktualnych potrzeb, dawek pokarmowych i samych pasz. Bydło w różnych fazach wzrostu i na różnych etapach cyklu rozrodczego ma różne wymagania pokarmowe. Zróżnicowanie i grupowanie zwierząt na podstawie ich wymagań pokarmowych umożliwia bardziej precyzyjne obliczanie indywidualnych dawek. W chowie alkierzowym stado krów mlecznych powinno zostać podzielone na grupy o różnej wydajności mlecznej, o zróżnicowanym żywieniu w stosunku do potrzeb produkcyjnych. Żywienie typu TMR przy użyciu wozów paszowych realizowane będzie zatem dla każdej grupy osobno. Również w przypadku żywienia PMR możliwe jest precyzyjne żywienie w oparciu o stacje paszowe. Precyzyjne bilansowanie do fazy laktacji krów skutkuje efektem redukcji emisji rzędu 10% amoniaku. 

Nowoczesne systemy opasania bydła bazują na młodych, rosnących zwierzętach, charakteryzujących się wysokim tempem wzrostu i intensywnym odkładaniem białka w dziennym przyroście masy ciała. Największe tempo wzrostu występuje w okresie poprzedzającym uzyskanie dojrzałości płciowej. Zapotrzebowanie na białko jest największe u młodego bydła, w miarę wzrostu masy ciała systematycznie spada. Żywienie wielofazowe bydła opasanego bez pastwiskowania skutkuje efektem redukcji emisji rzędu 10% amoniaku.

 

Metoda polega na zwiększeniu dobowego czasu pastwiskowania nawet do 24 godzin. Wydalany na pastwisku mocz nie miesza się razem z kałem, przez co nie dochodzi do oddziaływania ureazy zawartej w moczu na wydalone, niestrawione białko kału. Stąd ilość wydzielanego z odchodów amoniaku jest na pastwisku znacząco mniejsza. Jednocześnie mocz ulega szybkiemu wchłonięciu do gleby, dzięki czemu istotnie skrócony zostaje czas możliwej emisji amoniaku do powietrza atmosferycznego. Taki system obniża emisję z samego budynku, jak i płyt obornikowych czy zbiorników gnojowicowych. Szacuje się, że metoda ogranicza emisję amoniaku o ok. 20%. Wydłużenie czasu pastwiskowania wymaga od hodowcy posiadania odpowiedniego areału trwałych użytków zielonych przeznaczonych pod wypas oraz dbałości o jakość i wydajność pastwiska.

 

O wartości odżywczej białka dla krów decydują: stopień rozkładu w żwaczu, strawność jelitowa i skład aminokwasowy. Im większa produkcja mleka, tym trudniej pokryć potrzeby białkiem mikrobiologicznym, syntetyzowanym w żwaczu. Udział białka nieulegającego rozkładowi w tej części przewodu pokarmowego w puli białka ogólnego powinien wynosić 35-40%. W tym celu stosowane są wysokobiałkowe komponenty paszowe, poddane uprzednio odpowiednim procesom technologicznym, takim jak oddziaływanie temperaturą i ciśnieniem czy otoczkowanie.

Do pasz zawierających białko chronione zaliczamy ekstrudowane i ekspandowane formy poekstrakcyjnej śruty sojowej, rzepakowej i makuchu rzepakowego, ekstrudowaną śrutę słonecznikową, suszony wywar gorzelniany (DDGS), ekstrudowany len pełnotłusty, suszone młóto browarniane. Precyzyjne bilansowanie dawki pokarmowej w oparciu o zastosowanie białka chronionego przed rozkładem w żwaczu, polegające na wyeliminowaniu nadmiaru białka w dawce pokarmowej, zapobiega jego rozpraszaniu do środowiska. Wysoko strawne białko dostarczone wprost do jelita i tu wchłonięte wprost do organizmu eliminuje takie środowiskowe zagrożenie. Najlepsze źródła białka chronionego dostarczają aminokwasy w proporcjach, które w połączeniu z białkiem mikrobiologicznym najbardziej odpowiadają profilowi aminokwasów w mleku krowy. 

Wykorzystanie białka chronionego w żywieniu bydła mlecznego wymaga stosowania systemu TMR lub PMR, podziału na grupy technologiczne oraz bardzo dokładnego zbilansowania dawek pokarmowych, monitorowania ich składu z każdym zmieniającym się komponentem paszowym. Jak wynika z badań naukowych, precyzyjne żywienie bydła mlecznego z zastosowaniem systemów TMR i PMR oraz białka chronionego ogranicza emisję NH3 nawet o 25%. 

 

 

Według najnowszych badań przeprowadzonych przez Amerykańskie Stowarzyszenie Chemiczne (ACS), dodatek tanin do paszy dla bydła redukuje emisję amoniaku, zmniejszając jednocześnie potrzebę uzupełniania dawki drogimi suplementami białkowymi. Taniny dodane lub dostępne w naturalnej formie wiążą się z białkiem w postaci kompleksów w treści żwacza. Połączenia te nie są rozkładane przez mikroflorę żwacza i dopiero pod wpływem kontaktu z treścią ksiąg i enzymów trzustkowych w jelicie cienkim ulegają takiemu rozdzieleniu. Uwolnione w ten sposób aminokwasy podlegają wchłanianiu w jelicie. Ponadto, taniny działają ściągająco - uszczelniają śluzówkę jelit i łagodzą jej podrażnienia. W USA dodatki tanin zastosowane w badaniach są już zarejestrowane i dopuszczone w żywieniu bydła. Tam też został zatwierdzony pierwszy w historii lek zmniejszający ilość amoniaku u zwierząt hodowlanych. Przeprowadzone badania wykazały, że produkt był skuteczny w redukcji ilości amoniaku z obornika po podaniu go w dawce dla bydła. 

Efekt redukcji amoniaku u przeżuwaczy po zastosowaniu tanin szacuje się na 24-56%, a w przypadku saponin wynosi on około 15%. Stosowanie tych dodatków jest wskazane w dużych, wysokoprodukcyjnych gospodarstwach, gdzie możliwe jest precyzyjne żywienie. 

 

Zmniejszenie ilości azotu wydalanego z odchodami można uzyskać także poprzez utrzymywanie zwierząt odznaczających się wysoką wydajnością, ponieważ zwierzęta wysokoprodukcyjne wydalają w odchodach mniejsze ilości N w przeliczeniu na jednostkę produktu (np. mleka) niż zwierzęta o gorszych cechach użytkowych.

Zalecany poziom białka ogólnego w żywieniu bydła wg „Kodeksu amoniakalnego”

Gatunek	Grupa technologiczna	Faza produkcji	Dopuszczalny poziom białka ogólnego (%)
Bydło mleczne	krowy mleczne	pierwsza faza laktacji	15-16
		pozostałe fazy laktacji	12-14
	jałówki		12-13
Bydło mięsne	cielęta	produkcja cielęciny	17-19
	cielęta	do 3 m-cy	15-16
	cielęta	3-6 m-cy	13-14
	pozostałe bydło opasowe	powyżej 6 m-cy	12

 

1% BO = 10% NH₃

 

dr inż. Grażyna Różycka  Artykuł opracowany we współpracy z Lubelskim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego w Końskowoli Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj