KalendarzRolników.pl
PARTNERZY PORTALU
  • Narodowy Instytut Wolności
  • Partner serwisu Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego
  • ODR Bratoszewice
  • Partner serwisu Krajowa Rada Izb Rolniczych
  • Partner serwisu Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi w Warszawie

WYSZUKIWARKA

Jak pozyskać i wychować matki pszczele?

Opublikowano 27.05.2021 r.
Jest wiele czynników decydujących o sukcesie w pasiece. Wszystkie mają wpływ na kondycję rodzin pszczelich. Jednym ze sposobów na zapewnienie optymalnych warunków rozwoju pasieki jest posiadanie matek pszczelich o wysokich walorach użytkowych, bo to oznacza siłę i pracowitość całej rodziny. 

Łagodny charakter i szlachetne zdrowie

Jednym z celów jest łagodność pszczół, która pozwala z nimi swobodnie pracować. Drugą, pożądaną cechą jest miodność rodzin. Umożliwia to optymalne wykorzystanie dostępnych pożytków, a to oznacza większe korzyści z pozyskanego miodu. Ważne jest też i to, aby nasze podopieczne utrzymywały siłę w sezonie i zimowały bez strat oraz co najistotniejsze – by w dobie chorób, wirusów i Varroa destructor były zdrowe. Czy to możliwe i co zrobić, aby osiągnąć ten cel?

Najcenniejsze w rodzinie

Kluczem do sukcesu jest pozyskiwanie najcenniejszych owadów z całej rodziny pszczelej, czyli matek pszczelich. Jest kilka sposobów na uzyskanie królowych we własnej pasiece. Od najbardziej naturalnych (matki rojowe i z cichej wymiany), poprzez próby awaryjnego ratowania roju poprzez same robotnice (odchów matek ratunkowych), a kończąc na metodzie selekcji opartej na genetyce (chów matek pszczelich z wyselekcjonowanych linii matecznych i ojcowskich danej rasy oraz pozyskiwanie od tak otrzymanych matek reproduktorek ich córek będących matkami towarowymi). Można korzystać także ze zdobyczy techniki hodowlanej w postaci metod sztucznego unasienniania matek pszczelich.

Metody rozmnażania rodzin pszczelich

Matki rojowe

Jest to jedna z najbardziej naturalnych i najstarszych metod pozyskiwania nowych matek, a w zasadzie rodzin pszczelich. Jest też najbardziej rozpowszechnioną metodą. Do pozyskania matek rojowych dochodzi zwykle w okresie wiosenno-letnim, gdy w rodzinach pszczelich obserwuje się dużą liczbę młodych pszczół, a ilość pożytku, po okresie obfitości, powoli się zmniejsza. W wyniku słabszego odkarmienia, a przez to ograniczenia matki w czerwieniu (brak plastrów przeznaczonych do zaczerwienia), gdy spada poziom feromonów wydzielanych przez matkę. Są one odpowiedzialne za hamowanie tzw. nastroju rojowego w rodzinie pszczelej. Rozpoczyna się ciąg zdarzeń prowadzących do rójki. W pierwszej kolejności pobudzone pszczoły budują plastry trutowe i odchowują trutnie, później zakładają mateczniki i wychowują matki.

Do wyboru, do koloru

Według specjalisty w zakresie gospodarowania w pasiekach prowadzonych metodą rojową Henryka Osiewalskiego, często nie jest konieczne stosowanie odkładów ani zsypańców. Przy swobodnym, naturalnym, rojowym rozmnażaniu pszczół, dochodzi bowiem do sytuacji, kiedy pszczelarz posiada wystarczająco dużą liczbę rodzin, aby można było dowolnie nimi dysponować. Pszczoły rojowe są wykorzystywane przede wszystkim do tworzenia nowych rodzin produkcyjnych. Przy pojawianiu się pierwszych rojów pod koniec kwietna i na początku maja, pozwala to na wykorzystanie potencjału rodzin podczas kwitnienia rzepaków. Ponadto pszczoły rojowe znakomicie nadają się także do nasiedlania ulików weselnych oraz do poddawania matek, ponieważ chętnie przyjmują każdą królową.

Matki z cichej wymiany

Kolejną formą pozyskiwania matek jest odchów przez rodzinę pszczelą młodych matek wtedy, gdy stara matka jeszcze jest w rodzinie i stale czerwi (S. Trzybiński). Jako metoda, pozyskiwanie z cichej wymiany jest raczej sytuacją przypadkową, choć uzyskane w ten sposób matki są zwykle w bardzo dobrej kondycji. Rodzina jest zazwyczaj silna, stara matka jeszcze dość dobrze czerwi, a larwy przeznaczone do odchowu w matecznikach są dobrze wykarmione. Przyczyną występowania zjawiska cichej wymiany jest najczęściej obniżająca się kondycja (zdrowotność) starej matki ze względu zaawansowany wiek lub uszkodzenia mechaniczne.

Matki ratunkowe

Ten awaryjny sposób na uzyskanie matki jest naturalnym zachowaniem robotnic w przypadku utraty królowej, spowodowanej różnymi czynnikami, choć najczęściej działaniem pszczelarza. Jest wiele przyczyn osierocenia rodziny pszczelej. Są to m. in. zagniecenie lub strącenie matki z ramki na zewnątrz ula w czasie przeglądu rodziny, zbyt silne odymienie rodziny w czasie przeglądu i utrata przez królową swoistego zapachu, a przez to okłębienie i zabicie matki przez własne robotnice itp. Jeśli rodzina traci matkę, robotnice rozpoczynają przygotowywanie tzw. mateczników ratunkowych. Zwykle jest ich kilka. Są one zakładane na komórkach młodych larw robotnic. Wybrane komórki z larwami są przebudowywane (poszerzane i wydłużane w celu zapewnienia jak największej przestrzeni do rozwoju przyszłej królowej). Znajdujące się w nich larwy przechodzą na dietę opartą na mleczku pszczelim. Zmiana diety ma na celu umożliwienie młodym larwom pełnego rozwoju układu rozrodczego.

Matki z mateczników ratunkowych wygryzają się w różnym terminie. Jest to spowodowane odciąganiem mateczników z larw w różnym wieku. Pierwsze wygryzają się królowe wyhodowane z najstarszych, trzydniowych larw, jednak cechują się one gorszymi parametrami jakościowymi niż matki wyprowadzone z młodszych larw. Matki pochodzące ze starszych larw pszczelich, z racji krótszego okresu odkarmiania mleczkiem pszczelim, mają słabiej rozwinięty układ rozrodczy (co wpływa na ich użytkowość). Same matki są mniejsze, bardziej podobne do swych sióstr robotnic.

Matki hodowlane

Jest to metoda pozwalająca pozyskać matki, które posiadają cechy zbliżone do potrzeb pszczelarzy. Wynika to z faktu, że hodowla jest często prowadzona w oparciu o materiał genetyczny rodziców o znanych cechach genetycznych. A to przekłada się na wartość towarową uzyskanych matek. Dobra kondycja królowej jest gwarantem jej plenności. Wtedy rodzina będzie wiosną w odpowiedniej sile, aby wykorzystać wczesne pożytki. Odpowiednie cechy genetyczne linii matek pszczelich wpływają na łagodność rodzin, ich pracowitość i mniejszą skłonność do rójki niż w przypadku rodzin z matkami pozyskiwanymi w sposób bliższy naturze.

Istnieje jednak ryzyko, że matki hodowlane pochodzące ze sztucznej selekcji, wymieniane regularnie, według określonego harmonogramu i sztucznie unasienniane, ograniczą bioróżnorodność tych owadów. Utrzymywanie dużej części pasieki na córkach tej samej matki reproduktorki, może spowodować osłabienie zdrowia populacji europejskiej pszczoły miodnej. 

Metody odchowu matek hodowlanych

  • Wychów młodych matek w rodzinie ze starą matką

Ta metoda jest stosowana w dużych rodzinach, gdzie przy odpowiednio silnym zagęszczeniu pszczół można doprowadzić do stanu budowy mateczników. Warunkiem jest oddzielenie istniejącej królowej, np. kratą odgrodową, od wybranej części ula (leżak) lub od całego korpusu, w ulach wielokorpusowych. W pierwszej kolejności należy posegregować plastry z czerwiem tak, aby w gnieździe pozostał czerw zasklepiony, a w osobnym korpusie zostanie odłożony czerw odkryty. Większość młodych pszczół przeniesie się na plastry z młodym czerwiem. Po kilkunastu godzinach można pomiędzy ramki z czerwiem włożyć naszą ramkę hodowlaną z wyselekcjonowanymi larwami. Pszczoły rozpoczną budowę mateczników. 

Ważne jest, aby bezwzględnie usuwać wszystkie mateczniki zakładane na ramkach z czerwiem robotnic. Po zasklepieniu mateczników w ramce hodowlanej, zabieramy ją do cieplarki lub rodziny bezmatecznej. Dalsze przetrzymywanie ramki z matecznikami w pierwotnej rodzinie może doprowadzić do jej wyrojenia. W przypadku załamania pogody i ograniczenia pożytku, mateczniki mogą zostać zgryzione przez robotnice. Po zabraniu ramki hodowlanej można rozpocząć cały cykl, od nowa porządkując ramki z czerwiem.

Zaletą tej metody jest to, że rodzina wychowuje matki tak, jakby przygotowywała się do rójki, larwy są bardzo dobrze odżywione i zwykle w doskonałej kondycji. Rodzina zaś pracuje stale na pożytkach i ma ciągły napływ młodych pszczół.

  • Wychów młodych matek w rodzinie bezmatecznej

W tym przypadku wykorzystuje się skłonność pszczół do budowy mateczników i wychowu matek, wynikającą z faktu osierocenia. Aby wychowywane matki były w jak najlepszej kondycji, należy wybierać rodziny w dobrej kondycji, które są złożone z robotnic w różnym wieku. Rodzina powinna mieć ramki z czerwiem tak młodym, jak i starszym – zasklepionym oraz ramki z zapasami.

Po ewentualnym zabraniu matki z rodziny przeznaczonej do tego rodzaju wychowu i podkarmieniu, można już w następnym dniu poddać ramkę hodowlaną. Dzień później sprawdzamy, ile larw zostało przyjętych przez robotnice. Jednocześnie niszczymy wszystkie mateczniki ratunkowe. Jeśli pszczoły przyjęły niewiele larw do wychowu, można podłożyć kolejną serię nowych larw. Mateczniki mogą pozostać w takich rodzinach przez cały czas, aż do zaizolowania ich w klateczkach w 14. dniu rozwoju osobniczego. Przy niesprzyjającej pogodzie, izolujemy mateczniki jeszcze wcześniej, aby pszczoły ich nie zgryzały. Jeśli w międzyczasie planujemy dołożenie kolejnej ramki hodowlanej, należy to zrobić dopiero wtedy, gdy mateczniki na pierwszej ramce hodowlanej zostaną zasklepione. W innym przypadku może dojść do sytuacji, że wszystkie larwy będą gorzej odżywione, a ich kondycja ‒ słabsza.

Wychów tą metodą wymaga regularnego wzmacniania rodziny poprzez cykliczne dokładanie ramek z czerwiem w różnym wieku i dokarmianie rodziny. Niestety może dojść do sytuacji, że z biegiem czasu pszczoły będą odchowywać coraz mniej matek, a dodatkowo mogą uaktywnić się trutówki. W tym przypadku należy zaprzestać dalszego wychowu matek w tej rodzinie. Konieczne jest wtedy podłożenie matki w celu uratowania rodziny.

Czyj jest ten rój, czyli zgodnie z prawem
Dz.U.2019.0.1145 t.j. – Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. 
– Kodeks cywilny
Art. 182. Własność roju pszczół
§ 1. Rój pszczół staje się niczyim, jeżeli właściciel nie odszukał go przed upływem trzech dni od dnia wyrojenia. Właścicielowi wolno w pościgu za rojem wejść na cudzy grunt, powinien jednak naprawić wynikłą stąd szkodę.
§ 2. Jeżeli rój osiadł w cudzym ulu niezajętym, właściciel może domagać się wydania roju za zwrotem kosztów.
§ 3. Jeżeli rój osiadł w cudzym ulu zajętym, staje się on własnością tego, czyją własnością był rój, który się w ulu znajdował. Dotychczasowemu właścicielowi nie przysługuje w tym wypadku roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia.

Źródła:
1. Sławomir Trzybiński „Wychów matek pszczelich”
2. Źródła internetowe:
Jakub Jaroński „Wywiad z Henrykiem Osiewalskim właścicielem pasieki „Rój” opartej o gospodarkę rojową”.
Wojciech Pelczar – cykl porad na blogu o tematyce pszczelarskiej (https://pasieczysko.wordpress.com/hodowla/wychow-matek-pszczelich/)

kontakt1.jpg
 
Artykuł opracowany we współpracy z Dolnośląskim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego we Wrocławiu

Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj

Komitet do spraw pożytku publicznego
NIW
Sfinansowano ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018-2030
PROO