Ochrona roślin w gospodarstwie ekologicznym

Warto pamiętać, że człowiek ma w przyrodzie naturalnych sprzymierzeńców, tj:
- rośliny sąsiadujące, w tym zioła;
- ptaki, żywiące się owadami;
- zwierzęta owadożerne, jak: jaszczurki, ropuchy, nietoperze, krety;
- owady pożyteczne, jak:
– biedronki, których ofiarami są mszyce, czerwce;
– chrząszcze zjadające gąsienice motyli, mszyce, skoczki, ślimaki;
– bzygowate – rodzina muchówek, których larwy zjadają mszyce;
– złotooki, których larwy zjadają mszyce i niszczą larwy stonki.

Środki ochrony roślin w rolnictwie ekologicznym stosowane są tylko w okresach szczególnego zagrożenia przez choroby i szkodniki. Celem ochrony roślin w rolnictwie ekologicznym jest przede wszystkim usunięcie przyczyny wystąpienia szkodliwych organizmów.

Rolnik ekologiczny powinien mieć świadomość istnienia naturalnych mechanizmów regulacyjnych i powinien je naruszać w jak najmniejszym stopniu.

Na zdrowotność roślin ma wpływ wiele czynników: dobór odmian, zdrowy materiał siewny i sadzeniakowy, właściwe zmianowanie, prawidłowe przygotowanie gleby, terminowe wykonywanie zabiegów uprawowych i pielęgnacyjnych, prawidłowy zbiór i przechowywanie, zasobność w makro- i mikroelementy, aż w końcu warunki atmosferyczne w czasie wegetacji oraz ochrona roślin przed chorobami i szkodnikami.

1. Dobór odmian – siejąc lub sadząc daną odmianę rośliny uprawnej decydujemy się na określoną zdrowotność, wielkość, a także na wysokość i jakość plonów. Należy pamiętać, by wybierać odmiany odporne lub tolerancyjne na choroby.

2. Zmianowanie – uprawa tego samego gatunku rośliny na danym polu co roku lub w zbyt krótkich odstępach czasu powoduje niekorzystne zjawiska, jak:
a) masowe pojawienie się chorób i szkodników,
b) wzrost zachwaszczenia
c) jednostronne wyczerpanie składników pokarmowych z gleby,
d) zmęczenie gleby na skutek nagromadzenia w niej substancji powstających w wyniku rozkładu resztek pożniwnych, które hamują kiełkowanie nasion i wzrost roślin,
e) właściwe zmianowanie, czyli kolejne następstwo roślin uprawnych na tym samym polu zapobiega pojawianiu się niekorzystnych zjawisk. Najlepsze efekty uzyskuje się przy zmianowaniu 3–4, a nawet 5-letnim.

3. Przestrzeganie terminów siewu – dla podniesienia zdrowotności, jak również wysokości i jakości plonów warto stosować zalecenia kalendarza biodynamicznego.

Podstawowym warunkiem zdrowotności roślin są zdrowe nasiona, odznaczające się dużą siłą kiełkowania, które wysiewa się w optymalnym terminie do właściwie wynawożonej i przygotowanej gleby, które są następnie systematycznie pielęgnowane.
Aby zapobiec chorobom grzybowym i bakteryjnym, stosuje się zaprawy nasienne, co pozwala uniknąć pierwszych szkód.

W gospodarstwach ekologicznych nasiona można zaprawiać następującymi sposobami:
- zaprawianie na mokro:
a) moczenie nasion w roztworze nadmanganianu potasu – przeciwko chorobom grzybowym,
b) moczenie w 3–5% roztworze szkła wodnego przez 20 minut – skuteczny szczególnie przeciwko septoriozie selera,
c) moczenie w wodzie o temp. 30°C przez 10 godz. i przez 10 min. w wodzie o temp. 50°C – przeciwko chorobom bakteryjnym,
d) moczenie w wywarze z drobno posiekanych gałęzi czeremchy zwyczajnej, zbieranych w momencie nabrzmiewania pąków do rozwinięcia liści na gałęziach (posiekany surowiec zalewa się wrzącą wodą, gotuje przez pół godziny, po przestudzeniu moczy się nasiona od 12 do 24 godzin),
e) moczenie w naparze z rumianku (150 g suszu, 10 l wody) przez 30 min.

Po tych zabiegach nasiona należy osuszyć na bibule, gazie itp.
- zaprawianie na sucho – przez wymieszanie:
a) z popiołem drzewnym – skuteczny jest z drzew liściastych z wyjątkiem dębu, a najlepszy z czeremchy zwyczajnej,
b) z mączką bazaltową – dobry efekt uzyskuje się wtedy, gdy wymiesza się nasiona na kilka dni przed planowanym wysiewem.

W ekologicznej ochronie roślin rolnik ma ograniczoną listę środków ochrony roślin dopuszczonych do stosowania w rolnictwie ekologicznym. Są to środki o działaniu powierzchniowym, nie wnikają w głąb rośliny, tym samym są bezpieczne dla produktu ostatecznego. Wykaz środków ochrony roślin do produkcji ekologicznej dostępny jest na stronie Instytutu Ochrony Roślin w Poznaniu (www.ior.poznan.pl).

W ramach metod biologicznych do zwalczania chorób i szkodników roślin wykorzystuje się wiele gatunków roślin. Sporządza się z nich wywary i napary do oprysku i podlewania. Środki te nie są szkodliwe dla fauny pożytecznej i dla człowieka, ponieważ pod wpływem światła słonecznego i na powietrzu szybko tracą swoje właściwości toksyczne. Jest rzeczą bardzo istotną, że rośliny te są szeroko dostępne. Najczęściej rosną na polach jako chwasty, bądź są uprawiane w ogrodach przydomowych jako rośliny ozdobne, ewentualnie są to zioła rosnące w stanie naturalnym lub uprawne.

Popularne są od dawien powszechnie znane i stosowane gnojówki z pokrzywy czy wywar ze skrzypu polnego.
- gnojówka z pokrzywy do zwalczania mszycy, połyśnicy marchwianki, bielinka kapustnika, owocówki jabłkóweczki, zarazy ziemniaczanej lub wzmocnienia gleby – 1 kg pokrzywy świeżej na 10 l wody (najlepiej deszczówka) lub 200 g (sucha pokrzywa) na 10 l wody w drewnianym lub plastikowym zbiorniku i pozostawimy na 2 tygodnie, codziennie mieszając w celu wprowadzenia tlenu. Przed opryskiem rozcieńczamy wodą w stosunku 1:10. Oprysk należy przeprowadzać w dni pochmurne lub wieczorem w ilości 100–500 litrów/1 ha. Zabieg powtarzamy co kilka dni.

Wyciąg wodny ze skrzypu na choroby grzybowe – na wiadro 10 l potrzeba 1 kg świeżego lub 150 g suchego ziela skrzypu (bez korzeni) zalać 10 l wody. Ziele moczyć przez 24 godziny, po czym całość zagotować i trzymać na wolnym ogniu przez 1 godzinę. Po ostudzeniu płyn rozcieńczyć wodą pięciokrotnie. Rośliny opryskuje się wywarem kilkakrotnie w czasie okresu wegetacji, co 2–3 tygodnie. Zabieg najlepiej wykonać przed pełnią księżyca, ponieważ w tym okresie jest największe zagrożenie roślin chorobami grzybowymi (zwykle rozpogodzenie i obfite rosy).

W przypadku uprawy warzyw zabiegiem wzmacniającym rozsadę po wysadzeniu jest podlewanie jej gnojówką z ziół, tj. 10 g lawendy, 5 g melisy, 5 g lubczyku, 5 g szałwii, 3 g majeranku, 3 g biedrzeńca na 10 l wody. Po przefermentowaniu (10–14 dni) opryskuje się rośliny i glebę. Oprysk jest skuteczny przeciwko: mączniakowi, rdzy i szkodnikom.

Metody mechaniczne należą do najstarszych i najprostszych metod ochrony roślin. Najważniejsze z nich to:
1. Stawianie ogrodzeń przeciwko zającom, sarnom i dzikom.
2. Opaski lepowe (posmarowane lepem sadowniczym lub lepem sporządzonym z 60 części kalafonii, 30 cz. żywicy, 10 cz. oleju rzepakowego) zakładane w okresie jesiennym.
3. Opaski z papieru falistego zakłada się dla wyłapania zimujących gąsienic owocówki jabłkóweczki (należy zakładać od 1 lipca 1 m nad ziemią, jesienią zdjąć i spalić).

Wśród metod agrotechnicznych ważnym zabiegiem jest likwidowanie pozostających na polach resztek pożniwnych, które są kryjówkami i miejscem zimowania wielu patogenów i szkodników np. resztek kapusty, zwłaszcza na głąbach zimują jaja mszycy kapuścianej i chowacza galasówka.

Tekst i fot. Agnieszka Dobosz-Idzik Artykuł opracowany we współpracy z Kujawsko-Pomorskim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego w Minikowie   Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj