Najczęstsze wypadki i choroby zawodowe w rolnictwie

Wielu rolników niebezpieczeństwa nie zauważa lub je lekceważy, licząc na przysłowiowe szczęście. Skutkiem takiego myślenia są wypadki przy pracy rolniczej – zawsze tragedia dla rodziny, a dla gospodarstwa strata, niekiedy nie do naprawienia.

Wypadki przy pracy rolniczej

Z danych statystycznych wynika, że chociaż liczba wypadków w gospodarstwach rolnych maleje, to wciąż stanowią one poważny problem społeczny. Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego w 2019 r. zakwalifikowała 12 909 zdarzeń jako wypadek przy pracy rolniczej.

Najwięcej wypadków przy pracy w rolnictwie w 2019 roku (podobnie jak w latach ubiegłych) było w grupach: „upadki osób”, „pochwycenia i uderzenia przez części ruchome maszyn i urządzeń” oraz „uderzenia, przygniecenia i pogryzienia przez zwierzęta”. Wypadków tych trzech grup dotyczyło 72% wypłaconych odszkodowań. Prawie połowa wypadków była skutkiem upadku osób – najczęściej na skutek potknięcia, poślizgnięcia lub upadku z wysokości (z drabiny, schodów, ciągników, przyczepy itp.). W grupie „pochwycenia i uderzenia przez części ruchome maszyn i urządzeń” najwięcej zdarzeń było podczas obsługi ciągników rolniczych maszyn, urządzeń do pozyskiwania i obróbki drewna, w tym pilarek tarczowych i łańcuchowych, środków transportowych – przyczep, samochodów dostawczych oraz maszyn i urządzeń do zbioru ziemiopłodów.
W okresie żniw wzrasta liczba wypadków i zagrożenie zdrowia, a w sierpniu zdarza się największa liczba wypadków z udziałem maszyn.

Wypadki śmiertelne

Przyczyny wypadków śmiertelnych w rolnictwie w Polsce w 2019 r.  (ogółem 57): 

• 15 – upadki przedmiotów;
• 12 – przejechanie, uderzenie, pochwycenie przez środki transportu (zderzenia pojazdów, potrącenia pieszych i rowerzystów); 
• 6 – upadki osób (potknięcia, poślizgnięcia, upadki z wysokości); 
• 5 – pochwycenie przez części ruchome maszyn i urządzeń; 
• 2 – uderzenie, przygniecenie, pogryzienie przez zwierzęta; 
• 17 – inne przyczyny.

Jak wynika z informacji Biura Prewencji i Rehabilitacji KRUS, przyczyny wypadków w polskim rolnictwie od lat pozostają te same, a do najczęstszych należą:

• niewłaściwa organizacja pracy;
• zły stan nawierzchni podwórzy i ciągów komunikacyjnych (śliskie, grząskie, nierówne), nieprawidłowy sposób wchodzenia i schodzenia z maszyn rolniczych, nieodpowiednie przejścia i dojścia, niestosowanie drabin i podestów przy pracy na wysokości;
• niewłaściwa obsługa zwierząt i brak wiedzy na temat ich zachowania, agresja i narowistość zwierząt;
• nieprawidłowa konstrukcja budynków inwentarskich i gospodarczych, nieprawidłowa konstrukcja stanowisk dla zwierząt, ciasnota pomieszczeń, brak wydzielonych korytarzy paszowych i gnojowych;
• niestosowanie ubrania i butów roboczych oraz środków ochrony indywidualnej bądź stosowanie nieodpowiednich (np. znoszone, zabłocone obuwie);
• nieumiejętne posługiwanie się maszynami, urządzeniami i narzędziami (niewłaściwe uchwycenie i trzymanie narzędzi, niewłaściwe zabezpieczenie maszyn, urządzeń i narzędzi podczas postoju i w ruchu);
• nieostrożne zachowanie rolnika: niewłaściwe operowanie kończynami w strefie zagrożenia, wykonywanie czynności bez usunięcia zagrożenia (np. niewyłączenie maszyny lub nieodłączenie napięcia), niedostateczna koncentracja uwagi na wykonywanej czynności, niewłaściwe tempo pracy, pośpiech, nadmierny wysiłek fizyczny, przemęczenie, ignorowanie zagrożeń;
• wady konstrukcyjne lub niewłaściwe rozwiązania techniczne i ergonomiczne maszyn, narzędzi i urządzeń: brak lub niewłaściwe osłony i zabezpieczenia, wadliwie skonstruowane drabiny (bez zabezpieczeń przed przechyłem i osunięciem, o złym rozstawie szczebli), wystające progi i elementy, niezabezpieczone kanały gnojowe itp.

Wypadki w rolnictwie najczęściej zdarzają się w wyniku upadku na  podłożu lub z wysokości. Główną przyczyną wypadków śmiertelnych były upadek przedmiotów i środki transportu w ruchu.

Ze statystyk wynika, że aż ponad 80% wypadków w rolnictwie zdarza się w obejściach gospodarstw – a więc na podwórzu lub w budynkach inwentarskich i gospodarskich. Pozostałe wypadki odnotowuje się na polach, łąkach i pastwiskach oraz w lasach i na drogach.

Choroby zawodowe

Jak wynika z informacji KRUS, w 2019 roku przyznano 337 jednorazowych odszkodowań z tytułu uszczerbku na zdrowiu spowodowanego zachorowaniem. Przeważały choroby zakaźne (296 zachorowań w Polsce), wśród których dominowała przenoszona przez kleszcze borelioza. Ponadto odnotowano choroby m.in.: układu oddechowego i skóry.

Choroby zawodowe u rolników wykrywane są bardzo rzadko, głównie z powodu braku systematycznych badań profilaktycznych. Wiele chorób rozwija się w początkowej fazie bez wyraźnych objawów, a pacjenci zgłaszają się do lekarza najczęściej zbyt późno.

Dbajmy o bezpieczeństwo w gospodarstwie!

W 2019 roku zmniejszyła się liczba zdarzeń wypadkowych (ogółem i śmiertelnych) w stosunku do lat ubiegłych Wielu rolników zaangażowało się w poprawę warunków BHP, m.in. eliminując  zagrożenia w miejscu pracy. Na poprawę warunków pracy i życia rolników oraz ich rodzin pozytywnie wpłynęły środki unijne inwestowane w modernizację i rozbudowę gospodarstw, stosowanie nowych technologii produkcji eliminujących zagrożenia wypadkowe, a także przejmowanie gospodarstw przez rolników młodych, wykształconych i otwartych na zmiany.

Jednak mimo zmniejszającej się liczby wypadków w rolnictwie indywidualnym do zrobienia jest jeszcze bardzo dużo, gdyż w Polsce wypadki te zdarzają się prawie dwukrotnie częściej niż w innych działach gospodarki. Wielu tych tragedii można by uniknąć, a praca w gospodarstwie rolnym, mimo licznych zagrożeń, nie musi być niebezpieczna.

Bezpiecznej pracy sprzyja właściwa jej organizacja, odpowiedni stan techniczny sprzętu i narzędzi, właściwe przygotowanie fachowe oraz koncentrowanie się na wykonywanych czynnościach.