Dziś obchodzimy Wielki Dzień Pszczół

Jak informują twórcy witryny www.pomagamypszczolom.pl

Wielki Dzień Pszczół to święto powołane do życia dzięki naszemu programowi, obchodzimy je co roku 8 sierpnia. Z tej okazji, w całej Polsce, organizowane są wydarzenia poświęcone pszczołom. Placówki przyrodnicze w całej Polsce – ogrody botaniczne, parki narodowe i krajobrazowe, ośrodki edukacji ekologicznej, muzea i skanseny przygotowują dla odwiedzających liczne atrakcje – gry terenowe, spacery, konkursy, warsztaty, spotkania z przyrodnikami i pszczelarzami. W tym dniu staramy się przekazać o pszczołach nieco więcej wiedzy i odkrywać ich tajemnice, a także wyrażać wdzięczność za bogactwo plonów, które im zawdzięczamy. Nie brakuje też okazji do pomocy pszczołom czyli sadzenia roślin dających im pokarm – nektar i pyłek.

Nasz program stworzyliśmy w 2011 roku i od samego początku współpracujemy z instytucjami naukowymi, naukowcami, organizacjami pozarządowymi, stowarzyszeniami pszczelarskimi, a także z samorządami, placówkami oświatowymi, parkami narodowymi i krajobrazowymi, ogrodami botanicznymi i ośrodkami edukacji ekologicznej. Do tej pory zrealizowaliśmy wraz z Partnerami dziesiątki inicjatyw w całej Polsce, które przyczyniły się do poprawy sytuacji pszczół w Polsce. Jesteśmy przekonani, że działania lokalne najlepiej wpisują się w realizację potrzeb społecznych i środowiskowych. Dziękujemy wszystkim naszym Partnerom za zaangażowanie w ochronę pszczół!

Spadek populacji pszczół

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) oraz Komisja Europejska, oceniają w Czerwonej Księdze, że w Europie, blisko jednemu gatunkowi pszczół na dziesięć grozi wyginięcie, zaś liczebność populacji 37% gatunków maleje. Przy czym statystyka ta nie uwzględnia 56,7% gatunków, ponieważ brakuje na ich temat szczegółowych danych. Zgodnie z najnowszymi doniesieniami naukowymi, liczebność owadów maleje na całym świecie. Zespół Masowego Ginięcia Pszczoły Miodnej (CCD, czyli Colony Collapse Disorder) opisano po raz pierwszy w Stanach Zjednoczonych jako zespół chorobowy o nieustalonych przyczynach. 

Już w latach 60. ubiegłego wieku obserwowano pierwsze symptomy tego problemu. W rodzinach pszczelich zauważono, że pszczoły wylatujące na pożytek nie wracają masowo do ula. Naukowcy badający to zjawisko są zdania, że przyczyną jest wiele różnnych czynników działających na rodziny pszczoły miodnej:

• choroby i pasożyty pszczół - między innymi warroza i nosemoza,
• niedobory składników odżywczych, brak wystarczającego zróżnicowania pokarmu,
• bliskie pokrewieństwo genetyczne pszczół,
• intensyfikacja rolnictwa i zmiany w strukturze przestrzennej wsi oraz miast. Likwidacja nieużytków, miedz, kwitnących łąk, jak również ogródków przydomowych, powoduje, że pszczołom brakuje pożywienia (pyłku i nektaru). Zbyt mało jest także schronień i przestrzeni do budowy gniazd czy składania jaj dla pszczół samotnic i trzmieli,
• zmiana klimatu, która wpływa np. na zmianę terminarza kwitnienia roślin, a tym samym dostępność pokarmu dla pszczół,
• działanie fal elektromagnetycznych, które zakłóca system nawigacyjny pszczół, przez co nie mogą one trafić z powrotem do ula.

Na czym polega zapylanie i co zawdzięczamy pszczołom?

Aby doszło do zapylenia, rośliny muszą wymienić się pyłkiem. Oczywiście zdolność przemieszczania się roślin jest ograniczona, dlatego nauczyły się one wykorzystywać m.in. wiatr, wodę czy zwierzęta do przenoszenia ziaren pyłku między sobą. Ale jak nakłonić owada do takiej współpracy? Odpowiedź jest prosta - dać coś w zamian. W ten sposób doszło do współpracy między roślinami a owadami, w której pszczoły pożywiając się nektarem na kwiatach, przenoszą między nimi pyłek umożliwiając zapylenie roślin prowadzące do zapłodnienia i powstania owocu. Według Organizacji ds. Wyżywienia i Rolnictwa ONZ (w skrócie: FAO) 100 gatunków roślin uprawnych zapewnia około 90% żywności na całym świecie.

Jednocześnie aż 75 z nich wymaga zapylania przez pszczoły. Owadom tym zawdzięczamy aż 4 000 odmian warzyw. Badania w których ekonomiści przekładają produkty będące efektem zapylania na konkretne pieniądze wskazują, że globalna wartość zapylania szacowana jest na od 235 mld dolarów (Raport IPBES, 2019) do nawet pół tryliona (!) dolarów (jedno z badań przytaczanych przez ONZ). Ale to nie wszystko. Pośrednio dzięki pszczołom mamy również mięso, mleko i inne produkty odzwierzęce - zwierzęta hodowlane również karmi się roślinami zapylanymi przez te owady. Także gdyby pszczoły nagle zniknęły musielibyśmy żywić się głównie zbożami i kukurydzą. 

Pszczoły w przyrodzie pełnią kluczową rolę. Zapylanie przynosi korzyść w postaci jedzenia nie tylko nam, ludziom.  Owoce jarzębiny, głogu, jeżyn, malin, jagód i innych roślin, którymi żywią się dzikie ssaki i ptaki, powstają dzięki zapyleniu przez pszczoły. Zimą, gdy roślinożercom trudno znaleźć inne pożywienie jest to szczególnie ważne. Ale to nie tylko jedzenie, drzewa owocowe rozwijają się również dzięki pszczołom, a z ich dziupli korzysta cały szereg zwierząt - takie jak  dudki sowy pójdźki, różne gatunki chrząszczy czy małe ssaki - orzesznice. Czasem te powiązania są nieoczywiste, np. zapylany przez pszczoły wrotycz znoszą do gniazda szpaki w ochronie przed pasożytami, a lawendę o podobnych właściwościach dezynfekujących gniazdo zbierają sikory. I to wszystko dzięki pszczołom!

Pszczoła niejedno ma imię

Na całym świecie do wielkiej i bardzo pożytecznej grupy pszczół należy ponad 20 000 gatunków owadów. Krewni najlepiej nam znanej pszczoły miodnej żyją w Azji, Ameryce Północnej i Południowej, Afryce Północnej i w Europie. Słowem - na wszystkich kontynentach poza Antarktydą.

Polskę zamieszkuje około 470 gatunków pszczół. Tylko jedna z nich, pszczoła miodna, daje miód i pozostaje pod opieką pszczelarzy. Wśród pozostałych gatunków, tzw. pszczół dziko żyjących, znajdziemy gatunki żyjące samotnie, jak i społecznie. Nie mają one jednak swoich opiekunów, dlatego tak ważne jest, aby podejmować działania służące ich ochronie.

Pszczoły samotnice

Pszczoły dziko żyjące to przeważnie gatunki prowadzące samotny tryb życia, choć jednym z wyjątków są na przykład trzmiele (przeczytasz o nich niżej).
Samotnice gniazdują przede wszystkim w ziemi, a także w pustych łodygach roślin, a nawet w opuszczonych muszlach ślimaków. Niektóre gatunki, jak na przykład makatki, wykorzystują włoski roślin (np. dziewanny) do wyściełania swoich gniazd. Z kolei pszczoła uznawana za największą w Polsce, czyli zadrzechnia, wygryza korytarze w martwym drewnie.

Dziko żyjące pszczoły są niezwykle pożyteczne w przydomowym ogrodzie, ponieważ zdobywając pokarm - pyłek i nektar, odwiedzają rozmaite kwiaty i zapylają wiele różnych gatunków roślin, a przy tym są nieagresywne. W ogrodzie, parku i na łące z łatwością można zaobserwować pszczolinkę rudą, obrostkę letnią, porobnicę włochatkę, czy murarkę ogrodową. Pszczoły te występują o różnych porach roku, dlatego stale możemy zadzwiać się nowymi gośćmi na kwiatach przyjaznych pszczołom.

Warto pamiętać, że pszczoły samotnice są bardzo różne, mają różne przystosowania do zbierania pyłku i nektaru, a co za tym idzie - potrzebują różnorodnych gatunków roślin, które mogą odwiedzić. Chcąc zadbać o te owady, koniecznie zapewnij im różnorodność kwiatów w swoim ogrodzie. Więcej informacji o tym, co jeszcze możesz zrobić da pszczół, znajdziesz w zakładce "Jak pomagać".

Trzmiele

W Polsce występuje ok. 30 gatunków trzmieli. Żyją w rodzinach liczących od kilkudziesięciu do kilkuset osobników.
Większość gatunków gnieździ się w ziemi lub tuż nad nią, wykorzystując opuszczone norki gryzoni lub szczeliny w murach. Niektóre gatunki trzmieli zakładają gniazda wyżej – w dziuplach drzew albo ptasich budkach.
W naszej strefie klimatycznej trzmiele zapylają ok. 400 gatunków roślin, przy czym niektóre mogą być zapylane prawie wyłącznie przez te owady. Do takich roślin należą np. koniczyna, bób czy lucerna. Tylko niektóre gatunki trzmieli mają wystarczająco długi języczek, by sięgnąć po nektar w długim kwiecie, a przy okazji dokonać zapylenia.

Jeśli chcesz bliżej poznać trzmiele, przejrzyj książeczkę, do której link znajdziesz niżej. Dowiesz się więcej o życiu w trzmielej rodzinie, a także jak rozpoznawać trzmiele po ubarwieniu.

Pszczoła miodna

Pszczoły miodne żyją w społeczeństwie, tzw. rodzinie pszczelej składającej się z matki (królowej), bezpłodnych robotnic oraz trutni (samców). Rodzina pszczela to wielki superorganizm, który spajają silne zależności pomiędzy mieszkańcami ula. W jednej pszczelej rodzinie, liczącej kilkadziesiąt tysięcy owadów, najliczniejsze są robotnice.

Matka pszczela zapewnia ciągłość rodziny pszczelej poprzez składanie jaj, w ciągu jednego roku może ich złożyć ponad 200 000. Jak przystało na królową, nie wykonuje w ulu żadnych prac, natomiast za pomocą feromonów reguluje życie rodziny pszczelej. To jedyna mieszkanka ula, któr długo żyje - nawet 4-5 lat.

Robotnice to najliczniejsza grupa pszczół w ulu, latem może ich być nawet 60-80 000 w jednej rodzinie! To one odpowiadają za utrzymanie rodziny pszczelej przynosząc do ula pokarm - pyłek i nektar, a także wodę. Robotnice pełnią różne role w rodzinie, między innymi porządkowe, karmicielek larw, strażniczek, aż wreszcie zbieraczek pyłku i nektaru. To im zawdzięczamy produkty pszczele takie jak różne odmiany miodów, pyłek, pierzgę, czy wosk.

Trutnie są często postrzegane jako mało pożyteczni mieszkańcy ula, ale ich rola jest bardzo ważna. Głównym zadaniem trutni jest zapłodnienie matki, dzięki czemu będzie ona mogła składać jajeczka. Na zimę trutnie są wypędzane z ula przez robotnice.

Czynnikiem mocno zespalającym rodzinę pszczelą jest stała wymiana pokarmu, głównie cukrowego, która umożliwia rozprowadzanie między robotnicami feromonu, tzw. substancji matecznej produkowanej przez matkę, oraz wspólnie zasiedlane gniazdo, które posiada stały, charakterystyczny układ.

Jak odróżnić pszczołę miodną od osy?

Wiosną, latem, aż do wczesnej jesieni towarzyszą nam przeróżne owady. Łatwo je pomylić ze względu na podobny wygląd. Dowiedz się po czym odróżnić pszczołę od osy:

Wielkość – pszczoły (robotnice) są nieco mniejsze od os, osiągają 12-15 mm długości, podczas gdy osa nawet 25 mm.
Budowa ciała – u os dobrze widoczne jest przewężenie między tułowiem i odwłokiem, stąd zresztą powiedzenie „talia osy”. Pszczoły są bardziej krępe, nie widać wyraźnie przewężenia.
Ubarwienie – osy odznaczają się intensywnymi kolorami: charakterystycznymi żółto-czarnymi pasami. Pszczoła miodna jest ciemniejsza, jej ubarwienie jest rude, brązowe. W przeciwieństwie do osy, jest pokryta delikatnymi włoskami na ciele.
Zachowanie – pszczoły są spokojne, łagodne, nie atakują bez wyraźnego czynnika drażniącego. Wiele pszczół samotnic unika wręcz kontaktu z człowiekiem. Osa z kolei może być agresywna.
Żądlenie – osa nie wstrzykuje od razu całego jadu, może też wyciągnąć żądło i nie ginie po użądleniu. Żądło pszczoły wyposażone jest w niewielkie haczyki, które w przypadku użądlenia człowieka – wbijają się w skórę. Pszczoła wyciągając je, wyszarpuje sobie część wnętrzności, w związku z czym ginie. Jad pszczeli wykorzystywany bywa w niektórych dziedzinach lecznictwa naturalnego, gdyż według badań w niewielkich stężeniach może być pomocny.
 

Osy, podobnie jak pszczoły, pełnią ważną rolę w środowisku. Żywią się nie tylko pokarmem roślinnym, słodkimi owocami, ale są także drapieżnikami. Wybierz się na obserwacje i naucz się odróżniać te dwa gatunki od siebie. Pamiętaj, aby zawsze zachować ostrożność i nie drażnić niepotrzebnie owadów.

Pszczela autostrada w Londynie

Londyńskie pszczoły otrzymały od władz miasta w tym roku nietypowy prezent. To siedmiomilowy (7 mil = 11,26 km) korytarz wysadzany kwiatami, łączący ze sobą parki w północnej dzielnicy Brent. Na jego "trasie" powstaną 22 łąki kwietne. Wśród zasadzonych roślin, które będą pokarmem dla pszczół dominować będą firletka poszarpana, pierwiosnek lekarski i maki polne. Projekt jest odpowiedzią na niedawno opublikowane wyniki badań, zgodnie z którymi populacje jednej trzeciej brytyjskich pszczół wyraźnie maleją. Inicjatywę popierają londyńscy radni, których przedstawicielka, Krupa Sheth powiedziała, że "Musimy zrobić wszystko, co możemy by pomóc pszczelim populacjom się rozwijać".

Dlaczego w tym przypadku mówi się o "korytarzu" lub "autostradzie"? Ponieważ jednym z zagrożeń dla pszczół, obok braku odpowiedniego pożywienia jest zanikanie siedlisk. Pszczoły samotne najczęściej mają niewielki zasięg lotu - ok 200-300 metrów. Więc jeśli w takim promieniu od ich gniazda nie będzie odpowiednich kwiatów, na których będą mogły się pożywić, zostaną uwięzione w jednym konkretnym miejscu i zdane tylko na miejscowy pokarm. Tworzenie długich kwietnych pasów łączących łąki kwietne pozwala na swobodne przemieszczanie się owadów w poszukiwaniu pożywienia w sytuacji gdy pyłek i nektar z kwitnących kwiatów w danym rejonie się skończy. Można zatem powiedzieć, że tworzenie korytarzy to taki wyższy stopień myślenia o zapewnieniu zapylaczom bazy pokarmowej.

źródło: 1 

Redakcja KalendarzRolnikow.pl Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj