Ekspert radzi: jak założyć plantację leszczyny

Plantacja leszczyny

Leszczynę pospolitą należy uprawiać na glebach umiarkowanie wilgotnych, zasobnych w składniki pokarmowe, piaszczysto-gliniastych, żyznych, przewiewnych, próchnicznych. Korzystne są lessy, czarnoziemy, gleby brunatne, rędziny. Gorzej rośnie na glebach zbyt ciężkich, podmokłych i zimnych oraz suchych, piaszczystych, żwirowatych, ubogich w próchnicę i składniki mineralne. Dobrze, by poziom wody gruntowej znajdował się nie płycej niż 1,2 m i nie głębiej niż 2 m. Leszczyna wymaga gleb o odczynie zbliżonym do obojętnego lub obojętnym (pH 6,5-7,1). Jej uprawa na tego typu glebach jest gwarancją uzyskania plonu wysokiej jakości. 

Stanowisko

Zdaniem większości naukowców i praktyków, pod uprawę leszczyny nadają się te rejony naszego kraju, gdzie średnia temperatura roczna wynosi co najmniej 8°C, jednakże nie powinno się tej informacji traktować jako warunku determinującego zasięg uprawy tego gatunku w Polsce. Najwięcej istniejących plantacji leszczyny znajduje się bowiem na obszarach o średniej temperaturze, roku około 7°C, głównie na Lubelszczyźnie i na Zamojszczyźnie. 

Istotniejsze jest to, aby na przyszłych plantacjach nie występowały lub trwały jak najkrócej okresowe ocieplenia w środku zimy, pojawiające się zwłaszcza w styczniu i lutym, po których następuje nawrót silnych mrozów. Leszczyna jest rośliną, która głęboki, zimowy spoczynek kończy bardzo wcześnie i kilkudniowe zimowe ocieplenie, z temperaturą kilka stopni powyżej 0°C może spowodować wznowienie wzrostu przez kotki (bazie), czyli kwiatostany męskie. Nawrót mrozów powoduje zmarznięcie lekko wydłużonych już kotków, co uniemożliwia ich dalszy wzrost i uwolnienie pyłku po ustąpieniu mrozów, w okresie kwitnienia leszczyny. 

Do uprawy leszczyny nadają się tereny płaskie lub łagodne wzniesienia, nieutrudniające mechanicznej uprawy i pielęgnacji leszczyny. Unikać należy zboczy południowych, na których częściej występują opisane wyżej zimowe ocieplenia. Nie powinno się też zakładać plantacji w zagłębieniach terenu, w pobliżu dna dolin rzek i potoków, gdzie mogą występować zastoiska mrozowe. Niekorzystne są również odsłonięte wierzchołki wzgórz, narażone na silne mroźne wiatry zimą i na przedwiośniu. Należy podkreślić, że w okresie głębokiego, właściwego spoczynku zimowego leszczyna jest bardzo odporna na mróz i wytrzymuje temperaturę poniżej -25°C.

Leszczyna - przygotowanie gleby

Dobrze, by w sezonie poprzedzającym sadzenie leszczyny doprowadzić odczyn gleby do właściwej wartości. Wskazane jest wniesienie wapna magnezowego. Na glebach cięższych można zastosować tlenek wapnia, natomiast na lżejszych - węglan wapnia. Dawki ustala się na podstawie wyników analizy gleby. Po wapnowaniu wykonuje się orkę głęboką i pozostawia glebę na zimę w ostrej skibie. 

W kolejnym sezonie wegetacyjnym, przygotowując glebę pod leszczynę, można uprawiać rośliny okopowe na oborniku (około 50 t/ha) z dodatkiem nawozów mineralnych lub mieszanki roślin motylkowatych na przyoranie, również z dodatkiem nawozów mineralnych. Po zbiorze roślin okopowych zalecana jest orka lub kultywatorowanie oraz podanie uzupełniających dawek nawozów mineralnych, a następnie bronowanie i co najmniej 3-tygodniowe odleżenie się gleby przed sadzeniem leszczyny. Przy wcześniejszym terminie zbioru okopowych wykonujemy głęboką orkę z wysiewem nawozów mineralnych, kultywatorowanie i bronowanie. Po odleżeniu się gleby przystępujemy do sadzenia leszczyny. 

W przypadku roślin motylkowatych jako przedplonu, przed przyoraniem wałujemy rośliny w kierunku równoległym do orki, przyorujemy stosunkowo płytko pługiem talerzowym na glebach cięższych lub głębiej na glebach lżejszych, wnosząc uzupełniające dawki nawozów mineralnych. Dawki te najlepiej jest ustalić na podstawie wyników analizy gleby. Ich orientacyjne wielkości na hektar to: 50-150 kg K2O oraz 50-100 kg P2O5, zależnie od jakości gleby. Pole kultywatorujemy, bronujemy, a po około 3-4 tygodniach sadzimy leszczynę. 

Sadzenie zaczynamy natychmiast po nabyciu materiału szkółkarskiego, co najczęściej przypada na pierwszą połowę listopada. Gdy gleba zamarznie lub wcześnie spadnie śnieg, leszczynę sadzimy na wiosnę, po obeschnięciu gleby.

Sadzenie leszczyny

Po przygotowaniu pola wytyczamy palikami miejsca, w których posadzimy sadzonki leszczyny. Pełne zmechanizowanie pielęgnacji leszczyny i zbioru orzechów powoduje, że konieczne jest zaplanowanie odpowiednio szerokich międzyrzędzi. Stosowana zazwyczaj szerokość 5 m po ok. 8 latach uprawy okazuje się zbyt mała, a skrajne gałęzie są uszkadzane przez wykorzystywane maszyny rolnicze. Z tego względu zalecić można przy sadzeniu zwiększenie szerokości międzyrzędzi nawet do 6-8 m. Międzyrzędzia takie, a nawet szersze, stosowane są np. we Włoszech. W rzędach odległości między roślinami są mniejsze, najczęściej 4-5 m. Praktykowane jest również większe zagęszczenie roślin w rzędach, które pociąga za sobą jednak konieczność specjalnego formowania leszczyny po kilku latach uprawy lub usuwania po tym czasie co drugiej rośliny, by nie dopuszczać do ich wzajemnego zacieniania się. 

Po oznaczeniu miejsc sadzenia wykopujemy dołki o wymiarach nieco większych od systemu korzeniowego sadzonych roślin. Dołki „zaprawiamy” kompostem i sadzimy leszczynę. Zbyt długi system korzeniowy możemy nieco skrócić sekatorem, co ułatwi sadzenie, a korzenie nie będą zawijały się do góry. Należy zwracać uwagę, by nie sadzić roślin za głęboko, bo wtedy leszczyna wyraźnie zmniejsza tempo wzrostu przez kilka lat po posadzeniu. Każdy dołek można też „zaprawić” niewielką ilością dobrze przefermentowanego obornika, który przed posadzeniem rośliny przysypujemy warstwą gleby, by korzenie nie stykały się z nim bezpośrednio. 

Niektórzy sadownicy zalecają, by przy jesiennym terminie sadzenia utworzyć wokół posadzonej rośliny niewielki kopczyk z gleby, który ochroni szyjkę korzeniową sadzonki przed mrozem. Na wiosnę kopczyki usuwamy. Nadmiernie długą część pędową możemy również nieco skrócić po posadzeniu.

Materiał szkółkarski - najlepiej dwuletnie rośliny - powinien pochodzić z dobrych, znanych szkółek, które posiadają odpowiednie uprawnienia do produkcji i zbytu sadowniczego materiału roślinnego. Unikać należy materiału niewiadomego pochodzenia, gdyż mogą to być siewki uzyskane na drodze generatywnej, niepowtarzające cech roślin matecznych. Ze względu na obcopylność leszczyny, najlepiej zakładać plantację z kilku odmian, które będą się nawzajem zapylały. Odmiany sadzimy w kolejnych rzędach, a w przypadku dużych plantacji na każdą odmianę przeznaczamy dwa sąsiadujące z sobą rzędy. Termin zbioru orzechów u poszczególnych odmian leszczyny bywa różny, dlatego rzędy „jednoodmianowe” ułatwią mechaniczny zbiór orzechów. 
Zalecana jest uprawa na jeden pęd (pień), gdyż u takiej formy łatwiej jest utrzymać prawidłowy, otwarty na światło, kształt korony. Rośliny bywają również prowadzone na 3-5 pędów. Leszczyna o zagęszczonej koronie oraz zbyt zacieniona przez sąsiednie krzewy szybko reaguje obniżką plonu.

Rozmnażanie leszczyny

Leszczyna należy do roślin, które bardzo łatwo się rozmnaża. Wystarczy po prostu umieścić w glebie orzechy, które już wiosną kiełkują i stosunkowo szybko osiągają okazałe rozmiary. Wadą tego sposobu rozmnażania jest późniejsze rozpoczęcie owocowania (zwykle po około 8-10 latach). Często praktykowaną metodą jest rozmnażanie wegetatywne, przez odkłady. Przygięte do ziemi pędy bardzo szybko się ukorzeniają i tworzą samodzielną roślinę. Odrywanie odrostów także umożliwia szybkie i łatwe pozyskanie nowych krzewów. Leszczyna rozmnażana metodami wegetatywnymi wchodzi w owocowanie już po 3-4 latach uprawy. 

Odmiany leszczyny

Odmiany podstawowe najczęściej uprawiane w naszym kraju:

• Barceloński - odmiana pochodzenia hiszpańskiego, jedna z najplenniejszych, o bardzo dużych orzechach, nawet 2,6 cm wysokości. Dobrze znosi mróz, jest raczej odporna na choroby (choć wykazuje się wrażliwością na brunatną zgniliznę). Owocuje w pierwszej połowie września.
• Cosford - odmiana angielska. Plonuje regularnie, a jej orzechy zazwyczaj są duże. Potrzebuje ciepłego klimatu i najlepiej sadzić ją na w miarę osłoniętym terenie. Jest świetnym zapylaczem dla innych odmian, posiada zdolność do samozapylania. Zaowocuje w drugiej połowie września. Nadaje się też jako odmiana dekoracyjna, bo tworzy smukłe, brunatne kwiatostany męskie, a na jesień jej liście stają się czerwonawe.
• Kataloński - odmiana pochodzenia hiszpańskiego. Ma spore, kuliste orzechy o migdałowym smaku, a na dodatek świetnej jakości, więc wspaniale nada się do uprawy towarowej. Owocuje w połowie września. Jej cechą charakterystyczną są liście, których najszersze miejsce przypada dokładnie w ich połowie, oraz męskie kwiatostany koloru seledynowego.
• Nottingham - odmiana angielska. Corocznie i obficie daje małe i ostro zakończone orzechy, które są słodkie. Ponieważ rośnie dosyć słabo, najlepiej nada się na działki pracownicze. Ciekawa jest tutaj okrywa owocowa, zakończona fantazyjnymi frędzelkami wywiniętymi na zewnątrz i pokryta szorstkimi włoskami. Dojrzałość zbiorczą osiąga na przełomie sierpnia i września, jest odporna na chłód, ale wymaga żyznych gleb.
• Olbrzymi z Halle - odmiana pochodzenia niemieckiego. Co roku wytwarza bardzo dużo orzechów o ogromnych rozmiarach (wysokość do 2,8 cm, szerokość do 2,5 cm, grubość do 2,3 cm), ale tylko wtedy, gdy zasadzi się ją w odpowiednim miejscu. Wymaga gleb żyznych, zasobnych w próchnicę, ciepłych. Dobrze posadzić ją w miejscu osłoniętym, bo nie przepada za chłodem. Owocuje na przełomie września i października. Pod żadnym pozorem nie powinno się przyspieszać zbioru, ponieważ orzechy tracą wtedy swój rozmiar.
• Syrena - wyhodowana w Warszawie. Stanowi uszlachetnioną odmianę dzikiej leszczyny czerwonolistnej. Jej największym walorem jest to, że skutecznie sama się zapyla, a przy tym wytwarza tak dużo pyłku, że stanowi gwarant zaowocowania innych odmian znajdujących się w pobliżu. Niezwykle wytrzymała na mróz. O widocznych walorach dekoracyjnych - stanowi świetny ozdobnik, ponieważ ma brunatnoczerwone liście i czerwone okrywy owocowe. Dojrzewa pod koniec września.
• Trapezuński - odmiana pochodzenia tureckiego. Plenna, o wydłużonych i smacznych orzechach. Nadaje się do każdego typu sadzenia - zarówno towarowego, jak i amatorskiego. W Polsce bardzo powszechna. Trzeba uważać, bo wykazuje wrażliwość na brunatną zgniliznę. Owocuje pod koniec września.
• Webba Cenny - odmiana angielska. Rodzi atrakcyjnie wyglądające, ogromne, ale przy tym wydłużone orzechy, mające wysokość nawet do 3 cm. Owocuje regularnie i obficie, ale tylko wtedy, gdy zostanie posadzona w miejscu słonecznym, o żyznej i wilgotnej glebie. Ma też dwie wady - źle znosi słonkowca orzechowca, a jej owoce trzeba wybierać mechanicznie, bo nie chcą wypadać z okryw. Orzechy dojrzewają w drugiej połowie września.

Zbiór owoców leszczyny

Nierównomierne dojrzewanie sprawia, że owoce należy zbierać kilkakrotnie w ciągu sezonu. Zwykle pierwszy plon uzyskujemy we wrześniu, natomiast ostatnie zbiory są jeszcze pod koniec października. Orzechy zbiera się ręcznie bądź z zastosowaniem mat, które podkłada się pod krzewy. Na dużych plantacjach wielkopowierzchniowych zbiór przeprowadza się mechanicznie, za pomocą kombajnów do zbioru orzechów.

Choroby leszczyny i ich zwalczanie

Choroby leszczyny i ich zwalczanie